کاشت سبزی‌های خوراکی در خانه یکی از راه‌هایی است که علاوه بر تفریح می‌تواند به صرفه‌جویی هم منجر شود
سبزیکاری در بالکن
اولین باری كه سبزیكاری در خانه را دیدم در آپارتمان یكی از اقوام بود. چند گلدان تره، شاهی و ریحان را از فروشگاهی خریده و گذاشته بود روی بالكن كم‌نورشان. سبزی‌ها كم‌جان بودند اما چیدن‌شان برای سفره شام حس خیلی خوبی داشت. به نظرم آدم هرقدر هم كه ناشی باشد سبزی‌هایش از آن سبزی‌های فروشگاهی كه بدتر نمی‌شوند. تجربه‌اش می‌ارزد. اصلا چرا باید در خانه سبزی بكاریم؟ این همه زحمت فقط به خاطر حس خوبش؟ قطعا نه. در كنار حس خوب می‌شود به محاسنی مثل تولید محصول سالم و ارگانیك، صرفه‌جویی هزینه‌ها و در دسترس بودن آسان سبزی اشاره كرد. علاوه بر اینها می‌شود در مصرف آب هم صرفه‌جویی كرد. چطور؟ موقع شست‌و‌شوی میوه‌ها، آب را داخل سینك جمع كنید و از آن برای آب دادن سبزیجات یا دیگر محصولات باغچه‌ای و گلدان‌ها استفاده كنید.
می‌شود گفت بیشتر سبزی‌ها مثل تره، شاهی، شنبلیله، ریحان، نعنا، جعفری، گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای و حتی كدو و بادمجان در خانه قابل كاشت هستند. بستگی دارد شما به كدام علاقه‌مند باشید و چقدر جا برای پرورش آنها داشته باشید. در ادامه سبزیكاری در خانه را گام به گام توضیح داده‌ایم.
گام اول: انتخاب بذر مناسب
چرا انتخاب بذر اولین و مهم‌ترین قدم برای این كار است؟ چون شما اگر بهترین خاك، نور كافی و سایر شرایط محیطی مناسب را داشته باشید اما بذرتان نامرغوب باشد، همه تلاش‌تان هدر می‌رود. بهتر است از بذرهای بسته‌بندی شده استفاده كنید چون این بذر اصلاح و بوجاری شده‌اند و تاریخ انقضا و مقدار بذر مصرفی در هر متر مربع روی آنها هم درج شده.
نكته: برای اطمینان از سلامت بذر می‌توانید یك تست ساده از بذر بگیرید. به همین منظور چند عدد بذر را لای دستمال كاغذی یا یك تكه پارچه نخی نازك بپیچید. دو سه روز آن را با اسپری كردن آب مرطوب نگه دارید. اگر طی این مدت بذرها جوانه بزنند یعنی زنده‌اند و سالم وگرنه باید بی‌خیال كاشت آنها شوید و بذر جدید تهیه كنید.
بهتر است بذرها را چند ساعت تا چند روز قبل از كاشت بخیسانید تا زودتر سبز شوند. تعداد این ساعات بستگی به اندازه بذر و ضخامت پوسته آن دارد. مثلا بذر شاهی و جعفری كه ریزند دو ساعت و باقلا و لوبیا كه درشتند چهار ساعت باید در آب خیسانده شوند. طی این مدت خیساندن بذرها متورم می‌شوند. مثل وقتی كه لوبیا و نخود را برای آش خیس می‌كنیم. می‌گویند آب ولرم باشد بهتر است.
گام دوم: انتخاب خاك مناسب
خاكی برای سبزیجات مناسب است كه سبك باشد. اگر از خاك باغچه استفاده می‌كنید آن را الك كنید و مقداری خاك برگ با آن مخلوط كنید. خوب است خاك كمی نم داشته باشد. ولی اگر خاك‌های آماده‌ای مثل پرلیت تهیه كرده‌اید نیازی به این كار نیست. حتی می‌توانید بسترهای بسته‌بندی شده حاضری را كه مخصوص كاشت سبزیجات هستند خریداری كنید. خاك را درون یك گلدان یا ظروف كاشت (فلاور باكس) به ارتفاع حدود یك وجب ( 20-15سانتی‌متر) بریزید. دقت كنید ظرف‌تان سوراخ زهكش داشته باشد. آب روی بذرهای خیس شده را خالی كنید. حتی می‌توانید آنها را روی یك تكه روزنامه بریزید تا موقع كاشت خیلی خیس و آبكی نباشند. بعد بذرها را با دست روی خاك بپاشید. مقدار بذر استفاده شده در هر متر مربع را روی بسته بذر نوشته. شاید با خودتان بگویید قطر گلدان من آن قدر كوچك است كه اصلا به محاسبه متر مربع نمی‌رسد. ایرادی ندارد. مهم این است كه شما دقت كنید زیاد بذر نپاشید كه بعدا مجبور به تنك كردن آن شوید.
نكته 1: عمق كاشت چقدر باشد؟ بسته به بزرگی و كوچكی بذر، عمق كاشت 5/0 تا 5/2 سانتی‌متر است.
نكته2: چقدر خاك روی بذر بریزیم؟ نباید خیلی روی بذرها خاك بریزید به خصوص در آنهایی كه خیلی ریزند. چون خاك زیاد باعث نرسیدن نور و اكسیژن شده، خفه می‌شوند و نمی‌توانند جوانه بزنند. فرمول خاصی برای این كار وجود ندارد و بیشتر بر اثر تجربه به دست می‌آید ولی اگر خیلی اهل عدد و رقم هستید خوب است بدانید مقدار خاك ریخته شده روی بذر تقریبا هم اندازه یا حداكثر دو برابر قطر بذر است. مثلا اگر قطر بذر سه میلی‌متر است سه و نهایتا شش میلی‌متر خاك روی آن ریخته می‌شود.
نكته3: اگر جایی خواندید كه نوشته بود سبزیجات را می‌توان در بسترهای خاكی و یا غیرخاكی كاشت منظور از غیر خاكی همین پرلیت است.
نكته 4: بعضی سبزیجات مثل گوجه‌فرنگی، كلم و تره‌فرنگی برای رشد بهتر باید نشاء‌كاری شوند یعنی اول بذر آنها در خزانه (جایی غیر از گلدان) كاشته شود، بعد در محل كاشت اصلی نشاء‌كاری شود. بنابراین بعد از این‌كه ارتفاع بوته به حدود 20 سانتی‌متر رسید و در زمانی كه یك روز از آبیاری آنها گذشته، باید از خاك درشان آورد و به ظرف كاشت منتقل كرد. البته باید توجه داشت كه خاك اطراف ریشه نشاء از هم نپاشد.
گام سوم: آبیاری
بعد از كاشت باید بذرها را آب داد. بهتر است با آبپاش این كار را انجام دهید، نه با شلنگ. چون حجم زیاد آب باعث حركت بذرها می‌شود و بعد موقع سبز شدن در یك قسمت تراكم زیاد بذر را دارید و در قسمت دیگر كچلی. حتی برای اطمینان از جابه‌جا نشدن بذرها موقع آبیاری، روی آنها را یك گونی یا پارچه نخی نازك بكشید بعد با آبپاش آب بدهید. این كار را تا زمانی ادامه دهید كه بذرها جوانه بزنند. حواستان باشد آن‌قدر هم آبیاری نكنید كه بذرها بگندند.
نكته: سبزیجات سبز شده نباید خشكی ببیند و باید در آبیاری آنها خیلی دقت كرد.
گام چهارم: نور و دما
بذرها بعد از آبیاری در خاك مستقر می‌شوند و كم كم شروع می‌كنند به ریشه دواندن. تا قبل از جوانه‌زنی نیاز به نور ندارند، اما به محض جوانه زدن باید چهار پنج روز آنها را در جای نورگیر قرار دهید. جای نورگیر هم جایی است كه به طور متوسط شش ساعت از روز را نور داشته باشد.
گام پنجم: هرس
وقتی جوانه‌ها رشد كردند و بوته سبزی هشت برگی شد، دو برگ كوچک انتهایی را كه تازه درآمده و در سر ساقه قرار دارد با نوك ناخن بكنید. اگر یادتان باشد این كار را با گل حسن یوسف و بعضی گل‌های دیگر می‌كنیم. فایده‌اش چیست؟ باعث می‌شود برگ‌های بیشتری در پایین ساقه شروع به رشد كنند و محصول‌تان بیشتر شود. اگر ریحان، جعفری و گشنیز كاشته‌اید هرس برایشان ضروری است.
گام ششم: انتخاب ظرف مناسب
معمولا برای كاشت سبزیجات در بالكن از ظروف كاشتی كه مستطیلی هستند استفاده می‌كنند چون عمق كم و سطح زیاد نسبت به گلدان‌های استوانه‌ای دو گزینه كارآمد برای این انتخاب است. این ظروف مستطیلی ممكن است جعبه‌های چوبی باشند یا ظروف پلاستیكی كه به فلاور باكس معروفند. از ظروف دورریختنی هم می‌توانید به عنوان ظرف كاشت استفاده كنید. مثلا یك بطری نوشابه را به صورت افقی برش بزنید تا تبدیل به یك گلدان شود. جنس گلدان پلاستیكی، چوبی یا سفالی باشد فرقی به حال رشد سبزیجات ندارد، مهم تأمین عمق مورد نیاز كاشت و داشتن سطح بیشتر برای برداشت زیادتر محصول است. به طور كلی عمق كاشت ظرف نباید از ده سانتی‌متر كمتر باشد.
گام هفتم: زمان كاشت
بهار زمان مناسبی برای كاشت سبزیجات است، چون به‌راحتی می‌شود ظروف كاشت را روی بالكن و در هوای آزاد قرار داد. اما دقت كنید سبزیجات حساس به سرما را در اوایل بهار و بعد ازبرطرف شدن خطر سرمای دیررس بهاره كشت كنید.
گام هشتم: درمان سبزی‌های بیمار یا آفت‌زده
در گزارش‌های آینده به طور مفصل در این باره خواهیم نوشت، اما به طور اجمالی بدانید كه به هیچ وجه از سموم شیمیایی برای درمان بیماری‌ها یا آفات سبزیجات خانگی استفاده نكنید. این كار به نفع سلامت خودتان و محیط زیست است. چون سموم ماندگاری زیادی در بافت سبزیجات دارند و تا قبل از بین رفتن اثر سم شما ناچار به چیدن سبزی هستید. سبزی آلوده به سم ارزش مصرف دارد؟ اگر دیدید گلدانی آلوده است تنها راه آن شست‌وشو با آب است. در مواردی می‌توان مایع ظرفشویی رقیق شده را با اسكاچ روی قسمت آلوده مالید و بعد با آب شست. حواستان باشد مایع پای گلدان نریزد.
نكته: یك راه پیشگیرانه برای ابتلا به بیماری، مخلوط كردن مقداری زغال پودر شده در خاك است.
گام نهم: تغذیه
برای تغذیه سبزیجات می‌توانید از كودهای سبز و ارگانیك یا شیمیایی استفاده كنید. اگر انتخاب‌تان كود شیمیایی است حتما به دوز مصرف روی بسته دقت كنید. استفاده بیش از حد در بدن انسان و حتی گیاه ایجاد مسمومیت می‌كند. به علاوه هزینه خرید كود شیمیایی برای مصارف خانگی به صرفه نیست. پس بهتر است خودتان دست‌به كار شوید و با پسماندهای گیاهی خانگی كود سبز بسازید.
گام دهم: وسایل مورد نیاز
با هم یك بار وسایلی را كه در بالا ذكر كرده‌ایم مرور می‌كنیم: بذر، خاك، گلدان، آبپاش، الك و یك تكه گونی، پارچه نخی یا روزنامه. دستكش و بیلچه هم به كارتان می‌آید.
گام اول: انتخاب بذر مناسب
چرا انتخاب بذر اولین و مهم‌ترین قدم برای این كار است؟ چون شما اگر بهترین خاك، نور كافی و سایر شرایط محیطی مناسب را داشته باشید اما بذرتان نامرغوب باشد، همه تلاش‌تان هدر می‌رود. بهتر است از بذرهای بسته‌بندی شده استفاده كنید چون این بذر اصلاح و بوجاری شده‌اند و تاریخ انقضا و مقدار بذر مصرفی در هر متر مربع روی آنها هم درج شده.
نكته: برای اطمینان از سلامت بذر می‌توانید یك تست ساده از بذر بگیرید. به همین منظور چند عدد بذر را لای دستمال كاغذی یا یك تكه پارچه نخی نازك بپیچید. دو سه روز آن را با اسپری كردن آب مرطوب نگه دارید. اگر طی این مدت بذرها جوانه بزنند یعنی زنده‌اند و سالم وگرنه باید بی‌خیال كاشت آنها شوید و بذر جدید تهیه كنید.
بهتر است بذرها را چند ساعت تا چند روز قبل از كاشت بخیسانید تا زودتر سبز شوند. تعداد این ساعات بستگی به اندازه بذر و ضخامت پوسته آن دارد. مثلا بذر شاهی و جعفری كه ریزند دو ساعت و باقلا و لوبیا كه درشتند چهار ساعت باید در آب خیسانده شوند. طی این مدت خیساندن بذرها متورم می‌شوند. مثل وقتی كه لوبیا و نخود را برای آش خیس می‌كنیم. می‌گویند آب ولرم باشد بهتر است.
گام دوم: انتخاب خاك مناسب
خاكی برای سبزیجات مناسب است كه سبك باشد. اگر از خاك باغچه استفاده می‌كنید آن را الك كنید و مقداری خاك برگ با آن مخلوط كنید. خوب است خاك كمی نم داشته باشد. ولی اگر خاك‌های آماده‌ای مثل پرلیت تهیه كرده‌اید نیازی به این كار نیست. حتی می‌توانید بسترهای بسته‌بندی شده حاضری را كه مخصوص كاشت سبزیجات هستند خریداری كنید. خاك را درون یك گلدان یا ظروف كاشت (فلاور باكس) به ارتفاع حدود یك وجب ( 20-15سانتی‌متر) بریزید. دقت كنید ظرف‌تان سوراخ زهكش داشته باشد. آب روی بذرهای خیس شده را خالی كنید. حتی می‌توانید آنها را روی یك تكه روزنامه بریزید تا موقع كاشت خیلی خیس و آبكی نباشند. بعد بذرها را با دست روی خاك بپاشید. مقدار بذر استفاده شده در هر متر مربع را روی بسته بذر نوشته. شاید با خودتان بگویید قطر گلدان من آن قدر كوچك است كه اصلا به محاسبه متر مربع نمی‌رسد. ایرادی ندارد. مهم این است كه شما دقت كنید زیاد بذر نپاشید كه بعدا مجبور به تنك كردن آن شوید.
نكته 1: عمق كاشت چقدر باشد؟ بسته به بزرگی و كوچكی بذر، عمق كاشت 5/0 تا 5/2 سانتی‌متر است.
نكته2: چقدر خاك روی بذر بریزیم؟ نباید خیلی روی بذرها خاك بریزید به خصوص در آنهایی كه خیلی ریزند. چون خاك زیاد باعث نرسیدن نور و اكسیژن شده، خفه می‌شوند و نمی‌توانند جوانه بزنند. فرمول خاصی برای این كار وجود ندارد و بیشتر بر اثر تجربه به دست می‌آید ولی اگر خیلی اهل عدد و رقم هستید خوب است بدانید مقدار خاك ریخته شده روی بذر تقریبا هم اندازه یا حداكثر دو برابر قطر بذر است. مثلا اگر قطر بذر سه میلی‌متر است سه و نهایتا شش میلی‌متر خاك روی آن ریخته می‌شود.
نكته3: اگر جایی خواندید كه نوشته بود سبزیجات را می‌توان در بسترهای خاكی و یا غیرخاكی كاشت منظور از غیر خاكی همین پرلیت است.
نكته 4: بعضی سبزیجات مثل گوجه‌فرنگی، كلم و تره‌فرنگی برای رشد بهتر باید نشاء‌كاری شوند یعنی اول بذر آنها در خزانه (جایی غیر از گلدان) كاشته شود، بعد در محل كاشت اصلی نشاء‌كاری شود. بنابراین بعد از این‌كه ارتفاع بوته به حدود 20 سانتی‌متر رسید و در زمانی كه یك روز از آبیاری آنها گذشته، باید از خاك درشان آورد و به ظرف كاشت منتقل كرد. البته باید توجه داشت كه خاك اطراف ریشه نشاء از هم نپاشد.
گام سوم: آبیاری
بعد از كاشت باید بذرها را آب داد. بهتر است با آبپاش این كار را انجام دهید، نه با شلنگ. چون حجم زیاد آب باعث حركت بذرها می‌شود و بعد موقع سبز شدن در یك قسمت تراكم زیاد بذر را دارید و در قسمت دیگر كچلی. حتی برای اطمینان از جابه‌جا نشدن بذرها موقع آبیاری، روی آنها را یك گونی یا پارچه نخی نازك بكشید بعد با آبپاش آب بدهید. این كار را تا زمانی ادامه دهید كه بذرها جوانه بزنند. حواستان باشد آن‌قدر هم آبیاری نكنید كه بذرها بگندند.
نكته: سبزیجات سبز شده نباید خشكی ببیند و باید در آبیاری آنها خیلی دقت كرد.
گام چهارم: نور و دما
بذرها بعد از آبیاری در خاك مستقر می‌شوند و كم كم شروع می‌كنند به ریشه دواندن. تا قبل از جوانه‌زنی نیاز به نور ندارند، اما به محض جوانه زدن باید چهار پنج روز آنها را در جای نورگیر قرار دهید. جای نورگیر هم جایی است كه به طور متوسط شش ساعت از روز را نور داشته باشد.
گام پنجم: هرس
وقتی جوانه‌ها رشد كردند و بوته سبزی هشت برگی شد، دو برگ كوچک انتهایی را كه تازه درآمده و در سر ساقه قرار دارد با نوك ناخن بكنید. اگر یادتان باشد این كار را با گل حسن یوسف و بعضی گل‌های دیگر می‌كنیم. فایده‌اش چیست؟ باعث می‌شود برگ‌های بیشتری در پایین ساقه شروع به رشد كنند و محصول‌تان بیشتر شود. اگر ریحان، جعفری و گشنیز كاشته‌اید هرس برایشان ضروری است.
گام ششم: انتخاب ظرف مناسب
معمولا برای كاشت سبزیجات در بالكن از ظروف كاشتی كه مستطیلی هستند استفاده می‌كنند چون عمق كم و سطح زیاد نسبت به گلدان‌های استوانه‌ای دو گزینه كارآمد برای این انتخاب است. این ظروف مستطیلی ممكن است جعبه‌های چوبی باشند یا ظروف پلاستیكی كه به فلاور باكس معروفند. از ظروف دورریختنی هم می‌توانید به عنوان ظرف كاشت استفاده كنید. مثلا یك بطری نوشابه را به صورت افقی برش بزنید تا تبدیل به یك گلدان شود. جنس گلدان پلاستیكی، چوبی یا سفالی باشد فرقی به حال رشد سبزیجات ندارد، مهم تأمین عمق مورد نیاز كاشت و داشتن سطح بیشتر برای برداشت زیادتر محصول است. به طور كلی عمق كاشت ظرف نباید از ده سانتی‌متر كمتر باشد.
گام هفتم: زمان كاشت
بهار زمان مناسبی برای كاشت سبزیجات است، چون به‌راحتی می‌شود ظروف كاشت را روی بالكن و در هوای آزاد قرار داد. اما دقت كنید سبزیجات حساس به سرما را در اوایل بهار و بعد ازبرطرف شدن خطر سرمای دیررس بهاره كشت كنید.
گام هشتم: درمان سبزی‌های بیمار یا آفت‌زده
در گزارش‌های آینده به طور مفصل در این باره خواهیم نوشت، اما به طور اجمالی بدانید كه به هیچ وجه از سموم شیمیایی برای درمان بیماری‌ها یا آفات سبزیجات خانگی استفاده نكنید. این كار به نفع سلامت خودتان و محیط زیست است. چون سموم ماندگاری زیادی در بافت سبزیجات دارند و تا قبل از بین رفتن اثر سم شما ناچار به چیدن سبزی هستید. سبزی آلوده به سم ارزش مصرف دارد؟ اگر دیدید گلدانی آلوده است تنها راه آن شست‌وشو با آب است. در مواردی می‌توان مایع ظرفشویی رقیق شده را با اسكاچ روی قسمت آلوده مالید و بعد با آب شست. حواستان باشد مایع پای گلدان نریزد.
نكته: یك راه پیشگیرانه برای ابتلا به بیماری، مخلوط كردن مقداری زغال پودر شده در خاك است.
گام نهم: تغذیه
برای تغذیه سبزیجات می‌توانید از كودهای سبز و ارگانیك یا شیمیایی استفاده كنید. اگر انتخاب‌تان كود شیمیایی است حتما به دوز مصرف روی بسته دقت كنید. استفاده بیش از حد در بدن انسان و حتی گیاه ایجاد مسمومیت می‌كند. به علاوه هزینه خرید كود شیمیایی برای مصارف خانگی به صرفه نیست. پس بهتر است خودتان دست‌به كار شوید و با پسماندهای گیاهی خانگی كود سبز بسازید.
گام دهم: وسایل مورد نیاز
با هم یك بار وسایلی را كه در بالا ذكر كرده‌ایم مرور می‌كنیم: بذر، خاك، گلدان، آبپاش، الك و یك تكه گونی، پارچه نخی یا روزنامه. دستكش و بیلچه هم به كارتان می‌آید.
ضمیمه چار دیواری
