رواج استفاده از کودها و سموم شیمیایی به منظور تولید برنج در استان‌های شمالی، بیماری های پوستی در این مناطق را افزایش داده است
رنج برنج
با عجله وارد اتاق پزشك شد؛ اتاقی در بیمارستان تامین اجتماعی شهرستان قائمشهر در مازندران، كه بیشتر مراجعانش، اهالی روستاهای اطراف این شهرستان و شهرهای مجاور هستند. صورتش پر از دانه‌های ملتهب قرمزرنگ بود كه می‌سوخت و توان آرام گرفتن روی صندلی را از او ربوده بود. دست‌هایش را كه جلو آورد و نشان دكتر داد، همان تاول ها را داشت؛ سرخ و ملتهب. تاول‌هایی كه در كنار تَرَك‌های عمیق و سیاه رنگ ریشه دوانده در كف دست‌ها، دلخراش و بدمنظر می‌نمود. متخصص پوست معاینه‌اش كرد؛ هم تاول‌های روی صورت و هم روی دست‌ها را، بعد سری به علامت تاسف تكان داد و گفت: «زخم‌های ناشی از حساسیت به كود و سم شیمیایی است...»
حكایت دیدار این بیمار پوستی و دكتر متخصص، حكایت نادری نیست، بلكه داستانی است كه این روزها؛ یعنی در فصل كود و سمپاشی شالیزارها، در بسیاری از مراكز درمانی استان مازندران تكرار
می‌شود.
قصه، قصه تلخ برنج مازندران است؛ برنجی كه سال‌ها از اصالت خود دور مانده، دیگر نه ارگانیك است و نه پرعطر و طعم. به جایش پررَقَم است و پرمحصول، تا كمبود بازار را پر كند، سود بیشتری به شالیكاران بدهد و لبخند روی لب تاجران بنشاند. برای این همه اما دیگر استفاده از كودهای گیاهی و حیوانی سابق پاسخگو نیست، باید سراغ كودها و سموم شیمیایی رفت؛ موادی كه سریع جواب می‌دهد و ساقه‌های برنج را زود بالا می‌برد و پرمغز می‌كند.
راهی میانبر اما خطرناك
با توجه به افزایش جمعیت، نیاز به تولید بیشتر محصولات استراتژیك كشاورزی همچون گندم و برنج بیش از پیش در جامعه احساس می‌شود و مازندران و گیلان كه تولید 80 درصد از برنج كشور را به خود اختصاص داده‌اند در این زمینه پیشگام هستند. از آنجا كه بهترین راه رسیدن به خودكفایی محصولات كشاورزی، افزایش میزان تولید در واحد سطح است، متاسفانه برخی كشاورزان استان‌های شمالی از جمله مازندران برای تولید بیشتر و مقرون به صرفه‌تر، به مصرف بی‌رویه كودها و سموم شیمیایی روی آورده‌اند كه علاوه بر آلودگی‌های زیست‌محیطی، تهدیدی برای سلامت محصولات كشاورزی، كشاورزان و مصرف‌كنندگان به‌شمار می‌رود.
متاسفانه میزان ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش و بیماری‌های پوستی نیز با رشد قابل توجهی در سال‌های اخیر در مازندران همراه بوده كه همین امر لزوم نظارت و آموزش بیشتر كشاورزان و شالیكاران استان را گوشزد
می‌كند.
مصرف بی‌رویه كود و سموم شیمیایی علاوه بر تهدید سلامت مردم و خسارت‌های مالی متعاقب آن، موجب بر هم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاك و فقیر شدن خاك‌های زراعی، آلودگی جدی خاك و سفره‌های زیرزمینی آب و درنهایت نابودی محیط‌زیست هم می‌شود. و متاسفانه همه این عوارض سنگین، به‌دلیل ارزانی نسبی كودهای شیمیایی و اختصاص یارانه به كودهای تك عنصره است كه تولیدكنندگان را از مصرف كودهای آلی غافل كرده است.
پرمصرف‌ترین‌های خطرناك
به گفته كارشناسان در بین كودهای شیمیایی، كود اوره بالاترین میزان مصرف را در كشاورزی مازندران دارد و همه ساله به مقدار زیادی وارد اراضی شالیزاری شده و به شكل نیترات و نیتریت وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
در چنین شرایطی افزایش آمار ابتلا به سرطان‌های گوارشی و امراض پوستی در میان كشاورزان، تولیدكنندگان و مصرف‌كنندگان عجیب و دور از انتظار نیست، گرچه تاكنون آماری رسمی مبنی بر شیوع بالای بیماری‌های مذكور و ارتباط آنها با سموم شیمیایی اعلام
نشده است.
گریزی نیست!
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی مازندران، استفاده از كود و سموم شیمیایی در اراضی شالیزاری مازندران را با هدف افزایش تولید و تامین نیاز مصرف‌كننده و امری گریزناپذیر دانسته و در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: گیاه برنج برای رشد خود به میزان قابل توجهی ازت و سایر ریزمغذی‌ها نیاز دارد كه به‌طور طبیعی در خاك یافت نمی‌شود. مجید بهادری با بیان این‌كه در شالیزارهای مازندران از دو نوع كود ماكرو و میكرو استفاده می‌شود، می‌افزاید: در كود ماكرو عناصری از قبیل ازت، فسفر و پتاس وجود دارد كه غالبا در زمان كاشت و نشاء برنج استفاده می‌شود و كودهای میكرو كه متشكل از روی، آهن و... است در زمان داشت و به صورت محلول‌پاشی در مزارع برنج مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حركت به سمت
كودهای سالم
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی مازندران در عین حال بر مصرف كودهای آلی و بیولوژیك و كاهش مصرف تركیبات نیتروژن تاكید می‌كند و می‌گوید: سال گذشته حدود 20 هزار هكتار از اراضی باغی و شالیزاری استان با كودهای بیولوژیك تغذیه شدند كه علاوه بر تحریك هورمون رشد در گیاه برنج، از حساسیت گیاه نسبت به استرس‌های طبیعی از قبیل گرما، سرما و شوری آب نیز می‌كاهد.
بهادری این را هم می‌گوید كه كودهای آلی و زیستی آثار مخرب كمتری بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارند، اما از كاركرد كمتری در زمینه رشد برخوردارند و به پای كودهای شیمیایی نمی‌رسند، پس اگر كشاورزان اصرار به استفاده از آن دارند، مهم‌ترین نكته‌ای كه باید به آن توجه كنند، مصرف به‌موقع و متعادل كودهای كشاورزی و سموم شیمیایی است، چیزی كه البته اغلب رعایت نمی‌شود.
كشاورزان اصرار به
مصرف بیشتر دارند!
به گفته وی، طبق اعلام معاونت تحقیقات برنج كشور در شهرستان آمل، میزان مصرف كودهای شیمیایی در هر هكتار زمین كشاورزی بسته به زمین و نوع كشت از 50 تا 100 كیلو متغیر است. اما كشاورزان اصرار بر مصرف بیشتر دارند كه این موضوع علاوه بر آسیب به زمین‌های كشاورزی موجب كاهش تولید در واحد سطح نیز می‌شود. این مسؤول تاكید می‌كند: انجام آزمون خاك‌شناسی مطمئن‌ترین راه برای تشخیص نوع و میزان مصرف كودها و سموم شیمیایی در اراضی كشاورزی است كه متاسفانه این موضوع در كشاورزی مازندران نهادینه نشده است.
كلاس‌های آموزشی
برگزار می‌كنیم
سازمان جهاد كشاورزی مازندران البته برنامه‌های آموزشی در راستای نحوه استفاده صحیح از كود و سموم، برای كشاورزان و شالیكاران در نظر گرفته و بهادری به ما می‌گوید در همین زمینه كارگاه‌های مهارت‌آموزی و دوره‌های آموزشی برگزار شده و سایت‌های الگویی متعددی برای كشاورزان استان طراحی شده. همچنین در طول
یك سال گذشته بیش از 314 سایت الگویی توسط اداره ترویج كشاورزی سازمان طراحی شده كه فقط صد الگو مربوط به كاشت برنج در مازندران بوده است. رعایت نكات ایمنی و بهداشتی، نوع پوشش كشاورزان و نحوه صحیح استفاده از سموم و كودهای شیمیایی از جمله مباحثی است كه در كلاس‌های آموزشی جهاد كشاورزی آموزش داده می‌شود، گرچه به گفته بهادری كشاورزان آن‌گونه كه باید این مباحث را جدی نمی‌گیرند.
پیش به سوی
تولید برنج ارگانیك
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی از تولید برنج ارگانیك در ایستگاه تحقیقات كشاورزی «بایع كلای نكا» هم خبر می‌دهد و می‌گوید: چند نفر از شالیكاران استان مبادرت به تولید برنج ارگانیك در ده هكتار از اراضی این ایستگاه كردند كه در مراحل پرورش آن حتی از یك گرم كود یا سم شیمیایی استفاده نمی‌شود. این كار علاوه بر تامین سلامت محصول و مصرف‌كننده از آلودگی‌های زیست‌محیطی و جذب تركیبات نیتروژن در آب های سطحی و زیرزمینی جلوگیری می‌كند كه امیدواریم در آینده‌ای نزدیك در سراسر استان عملیاتی شود.
مبارزه بیولوژیك
جایگزین سموم شیمیایی
در این میان رئیس مركز تحقیقات برنج مازندران معتقد است: كشاورزان برای تولید محصول سالم و ارگانیك باید به كارشناسان ترویج مراجعه كنند و مورد آموزش قرار بگیرند.
رحمان عرفانی با بیان این‌كه كشاورز نباید با دیدن یك نوع آفت بلافاصله از سموم شیمیایی استفاده كند، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: اگرچه این آفت‌ها خسارت‌زا هستند و به مزارع برنج آسیب می‌رسانند، اما در اغلب موارد توازن لازم را برقرار و به طور طبیعی با آن مقابله می‌كند.
به گفته وی، استفاده از كودهای ارگانیك از قبیل كودهای دامی و كود سبز و كشت گیاهان علوفه‌ای مانند شبدر مصرف كودهای شیمیایی را به حداقل می‌رساند.
رئیس مركز تحقیقات برنج مازندران می‌گوید: برای مقابله با آفاتی چون كرم ساقه‌خوار و برگ‌خوار برنج می‌توان به جای استفاده از سموم شیمیایی از زنبور تریكوگراما و تله‌های فرمونی و نیز سموم بیولوژیك استفاده كرد كه علاوه بر سلامت محصول از آسیب‌های زیست‌محیطی نیز جلوگیری می‌كند. وی همچنین یادآور می‌شود: برخی باكتری‌های بیولوژیك نیز وجود دارند كه گیاهان را برای جذب عناصر غذایی حمایت می‌كنند و با داشتن اثر آنتاگونیستی علیه عوامل بیماری‌زا مصرف سموم را تا حد زیادی كاهش می‌دهند. حال كه به نظر می‌رسد توزیع و استفاده از كودها و سموم شیمیایی در شالیزارهای مازندران امری اجتناب‌ناپذیر است و دولت سیاست‌های لازم برای استفاده از كودهای ارگانیك و مقابله بیولوژیك را برای كشاورزان اتخاذ نكرده، تنها راه باقیمانده فرهنگسازی و آموزش است تا میزان آلودگی‌های
زیست محیطی و خطراتی كه سلامت كشاورز و مصرف‌كننده را به خطر می‌اندازد، كاهش یابد. تولید برنج ارگانیك گرچه چند سالی است در مازندران كلید خورده، اما آن‌گونه كه باید قوت نگرفته است.
می‌شود.
قصه، قصه تلخ برنج مازندران است؛ برنجی كه سال‌ها از اصالت خود دور مانده، دیگر نه ارگانیك است و نه پرعطر و طعم. به جایش پررَقَم است و پرمحصول، تا كمبود بازار را پر كند، سود بیشتری به شالیكاران بدهد و لبخند روی لب تاجران بنشاند. برای این همه اما دیگر استفاده از كودهای گیاهی و حیوانی سابق پاسخگو نیست، باید سراغ كودها و سموم شیمیایی رفت؛ موادی كه سریع جواب می‌دهد و ساقه‌های برنج را زود بالا می‌برد و پرمغز می‌كند.
راهی میانبر اما خطرناك
با توجه به افزایش جمعیت، نیاز به تولید بیشتر محصولات استراتژیك كشاورزی همچون گندم و برنج بیش از پیش در جامعه احساس می‌شود و مازندران و گیلان كه تولید 80 درصد از برنج كشور را به خود اختصاص داده‌اند در این زمینه پیشگام هستند. از آنجا كه بهترین راه رسیدن به خودكفایی محصولات كشاورزی، افزایش میزان تولید در واحد سطح است، متاسفانه برخی كشاورزان استان‌های شمالی از جمله مازندران برای تولید بیشتر و مقرون به صرفه‌تر، به مصرف بی‌رویه كودها و سموم شیمیایی روی آورده‌اند كه علاوه بر آلودگی‌های زیست‌محیطی، تهدیدی برای سلامت محصولات كشاورزی، كشاورزان و مصرف‌كنندگان به‌شمار می‌رود.
متاسفانه میزان ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش و بیماری‌های پوستی نیز با رشد قابل توجهی در سال‌های اخیر در مازندران همراه بوده كه همین امر لزوم نظارت و آموزش بیشتر كشاورزان و شالیكاران استان را گوشزد
می‌كند.
مصرف بی‌رویه كود و سموم شیمیایی علاوه بر تهدید سلامت مردم و خسارت‌های مالی متعاقب آن، موجب بر هم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاك و فقیر شدن خاك‌های زراعی، آلودگی جدی خاك و سفره‌های زیرزمینی آب و درنهایت نابودی محیط‌زیست هم می‌شود. و متاسفانه همه این عوارض سنگین، به‌دلیل ارزانی نسبی كودهای شیمیایی و اختصاص یارانه به كودهای تك عنصره است كه تولیدكنندگان را از مصرف كودهای آلی غافل كرده است.
پرمصرف‌ترین‌های خطرناك
به گفته كارشناسان در بین كودهای شیمیایی، كود اوره بالاترین میزان مصرف را در كشاورزی مازندران دارد و همه ساله به مقدار زیادی وارد اراضی شالیزاری شده و به شكل نیترات و نیتریت وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
در چنین شرایطی افزایش آمار ابتلا به سرطان‌های گوارشی و امراض پوستی در میان كشاورزان، تولیدكنندگان و مصرف‌كنندگان عجیب و دور از انتظار نیست، گرچه تاكنون آماری رسمی مبنی بر شیوع بالای بیماری‌های مذكور و ارتباط آنها با سموم شیمیایی اعلام
نشده است.
گریزی نیست!
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی مازندران، استفاده از كود و سموم شیمیایی در اراضی شالیزاری مازندران را با هدف افزایش تولید و تامین نیاز مصرف‌كننده و امری گریزناپذیر دانسته و در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: گیاه برنج برای رشد خود به میزان قابل توجهی ازت و سایر ریزمغذی‌ها نیاز دارد كه به‌طور طبیعی در خاك یافت نمی‌شود. مجید بهادری با بیان این‌كه در شالیزارهای مازندران از دو نوع كود ماكرو و میكرو استفاده می‌شود، می‌افزاید: در كود ماكرو عناصری از قبیل ازت، فسفر و پتاس وجود دارد كه غالبا در زمان كاشت و نشاء برنج استفاده می‌شود و كودهای میكرو كه متشكل از روی، آهن و... است در زمان داشت و به صورت محلول‌پاشی در مزارع برنج مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حركت به سمت
كودهای سالم
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی مازندران در عین حال بر مصرف كودهای آلی و بیولوژیك و كاهش مصرف تركیبات نیتروژن تاكید می‌كند و می‌گوید: سال گذشته حدود 20 هزار هكتار از اراضی باغی و شالیزاری استان با كودهای بیولوژیك تغذیه شدند كه علاوه بر تحریك هورمون رشد در گیاه برنج، از حساسیت گیاه نسبت به استرس‌های طبیعی از قبیل گرما، سرما و شوری آب نیز می‌كاهد.
بهادری این را هم می‌گوید كه كودهای آلی و زیستی آثار مخرب كمتری بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارند، اما از كاركرد كمتری در زمینه رشد برخوردارند و به پای كودهای شیمیایی نمی‌رسند، پس اگر كشاورزان اصرار به استفاده از آن دارند، مهم‌ترین نكته‌ای كه باید به آن توجه كنند، مصرف به‌موقع و متعادل كودهای كشاورزی و سموم شیمیایی است، چیزی كه البته اغلب رعایت نمی‌شود.
كشاورزان اصرار به
مصرف بیشتر دارند!
به گفته وی، طبق اعلام معاونت تحقیقات برنج كشور در شهرستان آمل، میزان مصرف كودهای شیمیایی در هر هكتار زمین كشاورزی بسته به زمین و نوع كشت از 50 تا 100 كیلو متغیر است. اما كشاورزان اصرار بر مصرف بیشتر دارند كه این موضوع علاوه بر آسیب به زمین‌های كشاورزی موجب كاهش تولید در واحد سطح نیز می‌شود. این مسؤول تاكید می‌كند: انجام آزمون خاك‌شناسی مطمئن‌ترین راه برای تشخیص نوع و میزان مصرف كودها و سموم شیمیایی در اراضی كشاورزی است كه متاسفانه این موضوع در كشاورزی مازندران نهادینه نشده است.
كلاس‌های آموزشی
برگزار می‌كنیم
سازمان جهاد كشاورزی مازندران البته برنامه‌های آموزشی در راستای نحوه استفاده صحیح از كود و سموم، برای كشاورزان و شالیكاران در نظر گرفته و بهادری به ما می‌گوید در همین زمینه كارگاه‌های مهارت‌آموزی و دوره‌های آموزشی برگزار شده و سایت‌های الگویی متعددی برای كشاورزان استان طراحی شده. همچنین در طول
یك سال گذشته بیش از 314 سایت الگویی توسط اداره ترویج كشاورزی سازمان طراحی شده كه فقط صد الگو مربوط به كاشت برنج در مازندران بوده است. رعایت نكات ایمنی و بهداشتی، نوع پوشش كشاورزان و نحوه صحیح استفاده از سموم و كودهای شیمیایی از جمله مباحثی است كه در كلاس‌های آموزشی جهاد كشاورزی آموزش داده می‌شود، گرچه به گفته بهادری كشاورزان آن‌گونه كه باید این مباحث را جدی نمی‌گیرند.
پیش به سوی
تولید برنج ارگانیك
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی از تولید برنج ارگانیك در ایستگاه تحقیقات كشاورزی «بایع كلای نكا» هم خبر می‌دهد و می‌گوید: چند نفر از شالیكاران استان مبادرت به تولید برنج ارگانیك در ده هكتار از اراضی این ایستگاه كردند كه در مراحل پرورش آن حتی از یك گرم كود یا سم شیمیایی استفاده نمی‌شود. این كار علاوه بر تامین سلامت محصول و مصرف‌كننده از آلودگی‌های زیست‌محیطی و جذب تركیبات نیتروژن در آب های سطحی و زیرزمینی جلوگیری می‌كند كه امیدواریم در آینده‌ای نزدیك در سراسر استان عملیاتی شود.
مبارزه بیولوژیك
جایگزین سموم شیمیایی
در این میان رئیس مركز تحقیقات برنج مازندران معتقد است: كشاورزان برای تولید محصول سالم و ارگانیك باید به كارشناسان ترویج مراجعه كنند و مورد آموزش قرار بگیرند.
رحمان عرفانی با بیان این‌كه كشاورز نباید با دیدن یك نوع آفت بلافاصله از سموم شیمیایی استفاده كند، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: اگرچه این آفت‌ها خسارت‌زا هستند و به مزارع برنج آسیب می‌رسانند، اما در اغلب موارد توازن لازم را برقرار و به طور طبیعی با آن مقابله می‌كند.
به گفته وی، استفاده از كودهای ارگانیك از قبیل كودهای دامی و كود سبز و كشت گیاهان علوفه‌ای مانند شبدر مصرف كودهای شیمیایی را به حداقل می‌رساند.
رئیس مركز تحقیقات برنج مازندران می‌گوید: برای مقابله با آفاتی چون كرم ساقه‌خوار و برگ‌خوار برنج می‌توان به جای استفاده از سموم شیمیایی از زنبور تریكوگراما و تله‌های فرمونی و نیز سموم بیولوژیك استفاده كرد كه علاوه بر سلامت محصول از آسیب‌های زیست‌محیطی نیز جلوگیری می‌كند. وی همچنین یادآور می‌شود: برخی باكتری‌های بیولوژیك نیز وجود دارند كه گیاهان را برای جذب عناصر غذایی حمایت می‌كنند و با داشتن اثر آنتاگونیستی علیه عوامل بیماری‌زا مصرف سموم را تا حد زیادی كاهش می‌دهند. حال كه به نظر می‌رسد توزیع و استفاده از كودها و سموم شیمیایی در شالیزارهای مازندران امری اجتناب‌ناپذیر است و دولت سیاست‌های لازم برای استفاده از كودهای ارگانیك و مقابله بیولوژیك را برای كشاورزان اتخاذ نكرده، تنها راه باقیمانده فرهنگسازی و آموزش است تا میزان آلودگی‌های
زیست محیطی و خطراتی كه سلامت كشاورز و مصرف‌كننده را به خطر می‌اندازد، كاهش یابد. تولید برنج ارگانیك گرچه چند سالی است در مازندران كلید خورده، اما آن‌گونه كه باید قوت نگرفته است.
ضمیمه چار دیواری
تیتر خبرها
