نگاهی به حادثه آتشسوزی سینما ركس آبادان 41 سال بعد از این واقعه تلخ
سئانس آخـــــــــــــــر
كاش همانطور كه سكانسی جعلی برای پایان «گوزنها» تدارك دیده شد و سرنوشت دیگری برای سید و قدرت تعیین كردند، كسی هم پیدا میشد و سكانس آخر زندگی شهدای سینما ركس آبادان را طور دیگری میساخت؛ در اینصورت دوست داریم فرض كنیم دست حسین تكبعلیزاده و همدستانش به كبریت و تینر نمیرفت یا در آخرین لحظه منصرف میشدند و از سینما بیرون میزدند و به زندگیشان میرسیدند. یا نه، برای ساعتی دیگر دل به قصه سید و قدرت میدادند تا ببینند سرانجامِ این رفیق و همپای قدیمی چه میشود. اما نه خودشان ته قصه را دیدند و نه اجازه دادند، آن مردمی كه دل به قصه گوزنها داده بودند، ببینند سرنوشت دو قهرمان فیلم چه میشود. 41 سال است كه داغ سوختن تماشاگران فیلم گوزنها در سینما ركس آبادان، همچنان بر دل سنگینی میكند و با وجود محاكمه و مجازات عاملان اصلی، ابهامات و سؤالات بسیاری وجود دارد و كل فاجعه، همچون فیلمی معمایی و رازآلود به حیات خود ادامه میدهد. تلاش كردیم به مناسبت سالروز این حادثه، به ناگفتههایی روشنكننده درباره این موضوع برسیم، اما ابعاد مبهم آن همچنان سدی است درباره وضوح واقعیت. با این حال این سعی را به عنوان یادمان شهدا و قربانیان این فاجعه بپذیرید؛ حادثهای كه ساعت 20 و 21 دقیقه 28 مرداد 1357 در سینما ركس آبادان رخ داد، نقش بهسزایی در تسریع و تشدید حركتهای انقلابی مردم داشت و سرانجام در 22 بهمن همان سال به ثمر نشست.
یكی از مطلعان اهل آبادان و از فعالان فرهنگی این شهر كه از خانوادههای شهدای حادثه سینما ركس هم است و نخواست نامش رسانهای شود، درباره این اختلاف آماری به جامجم گفت: همان زمان فرمانداری آبادان تعداد شهدا را 377 نفر اعلام كرد، البته میگویند سینما ظرفیت بیشتری داشته است و حتی از آمار بالای 600 نفر هم صحبت میكنند. ضمن اینكه آن زمان كه با بلیت فروش سینما در اینباره صحبت كردند، گفت همه بلیتها برای این سئانس بهفروش رفته بود. با این همه من فكر میكنم، تعداد 600 نفر به واقعیت نزدیكتر است. با این حال بسیاری از جنازهها بر اثر آتشسوزی، جزغاله شده بودند. همچنین آقای امینی مستندساز، تعداد صندلی سینما ركس را 900 اعلام كرده بود.
این شخص درباره احتمال زنده بودن برخی تماشاگران سینما هم بیان كرد: امكان اینكه كسی زنده از آن آتش بیرون بیاید، نبود. با این حال آن زمان مردم میگفتند كه چند نفری از سینما بیرون آمدهاند، برخی مثل حسین نماینده و شیرین قنبرزاده، مدعی شدند كه از سینما بیرون آمدند. من خودم با آنها صحبت كردم، اما به نظرم این قضیه مشكوك بود و حتی باوجود شهادت یكی از آنها در دادگاه، این موضوعی ساختگی بود. نهمن و نه بازماندههای دیگری كه دادگاه را دنبال میكردند، این موضوع را قبول نداشتیم.
او كه یكی از متولیان برگزاری یادبود شهدای حادثه سینما ركس آبادان است، افزود: همه هدف ما در برگزاری چنین مراسمی، فراموش نشدن این شهداست، چون تاریخ قضاوت خواهد كرد.
تقدیر، گوزنها را برگزید
این هم دست تقدیر بود كه هنگام آتش زدن سینما ركس آبادان، فیلم گوزنها ساخته مسعود كیمیایی روی پرده باشد. فیلمی كه سروشكلی انقلابی داشت و شخصیت قدرت، با بازی فرامرز قریبیان در آن ظاهرا یك دزد بانك اما در لایه پنهان و در اصل، نقش یك چریك و مبارز علیه رژیم پهلوی بود. اكران همین فیلم، گمانهزنی را برای دست داشتن ساواك در این حادثه تلخ تقویت كرد و در ضمن باعث محبوبیت بیش از پیش فیلم مسعود كیمیایی نزد مخاطبان روشنفكر و انقلابی آن زمان شد. با این حال اگرچه در توطئه و اقدام غیرمردمی ساواك خلل و خدشهای وارد نمیشود، اما اگر بدانیم كه عوامل این حادثه، ابتدا قرار بود به جای سینما ركس سینمای دیگری به نام سینماسهیلا در آبادان را آتش بزنند، آن وقت دیگر از ارجاع و اشاره به گوزنها دست كم در این زمینه خبری نبود. پیگیریهای ما برای اینكه آن زمان چه فیلمی در سینما سهیلا آبادان روی پرده بود، تا اینجا و لحظه تنظیم گزارش بینتیجه ماند.
شاهكار بزرگ شاه
در آتشسوزی سینما ركس آبادان، مردم انقلابی، ساواك را متهم كردند و حضرت امام خمینی(ره) واقعه سینما ركس را «شاهكار بزرگ شاه برای بدنام كردن انقلاب» خواند. پس از پیروزی انقلاب، شواهدی از سوی حسین تكبعلیزاده، متهم ردیف اول واقعه ارائه شد كه نشان میداد آتشسوزی سینما ركس كار رژیم پهلوی و ساواك بوده است.
سال ۱۳۵۹ فردی به نام حسین تكبعلیزاده كه قبل از انقلاب به همین اتهام دستگیر شده بود، اقرار كرد عامل جنایت او و دو نفر از دوستانش به نامهای یدا... و فلاح و شخصی به نام فرج بذركار كه پس از آتشسوزی مفقود شدند، بودهاند. او دستگیر و پس از ۵۰ ساعت محاكمه در ۲۰ جلسه و به مدت سه روز در دادگاهی به ریاست سیدحسین موسوی تبریزی به اعدام محكوم و در تاریخ پنجشنبه ۱۳ شهریور ۱۳۵۹ به دار مجازات آویخته شد.
سروان منوچهر بهمنی، ستوان شهربانی آبادان، علی نادری صاحب سینما ركس، اسفندیار رمضانی دهاقانی مدیر داخلی سینما ركس، سرهنگ سیاووش امینی آلآقا رئیس سابق اطلاعات شهربانی آبادان و فرجا... مجتهدی كارمند ساواك، از متهمانی بودند كه همراه متهم ردیف اول اعدام شدند.