آیا کارکرد امروزی مساجد ما، همان چیزی است که اسلام روی آن تأکید داشته؟
جـــایی بــــرای مـــردم
بین جایگاه واقعی مسجد با آن چیزی كه ما امروز درباره آن می‌دانیم و البته می‌بینیم، فرق است از زمین تا آسمان. چیزی كه از ابتدای اسلام به آن توصیه شده، این است كه مسجد، محلی برای گردهمایی مسلمانان باشد؛ جایی برای اتحاد و همبستگی مردم، دوستی و آشنایی، كانونی برای عبادت آنها و فرصتی برای تعلیم و تربیت مسلمانان باشد. مسجد می‌تواند مركز فعالیت‌های سیاسی و دادخواهی و قضاوت بین مردم باشد، پایگاه نظامی باشد و در حالت كلی، جایی باشد كه بتواند همه جنبه‌های فردی و اجتماعی مسلمانان را پوشش بدهد. اما ما امروز درباره مسجد چه فكر می‌كنیم؟ می‌توانیم حدس بزنیم كه قریب به اتفاق مردم، مسجد را جایی فقط برای نمازهای جماعت یومیه و بعد از آن در زمان‌های غم و مراسم‌های ختم می‌شناسند؛ اما واقعا این نباید همه آن چیزی باشد كه از جایی به نام مسجد انتظار داریم. چهارشنبه پیشرو، روز جهانی مسجد است و به همین مناسبت اتفاق‌های خوبی را كه در بعضی از مساجد افتاده، بررسی کردیم. اتفاق‌هایی که نشان می‌دهد سرعت روند نزدیك شدن مساجد شهر به یك مسجد واقعی، تند شده است.
كم پیش نیامده است كه بخواهیم نماز ظهر و عصرمان را كمی دیرتر از اذان ظهر بخوانیم اما در مسجد بسته باشد؛ اتفاقی كه با تعریف مسجد در یك‌سو و یك‌جهت نیست. در مسجد باید در هر ساعتی از شبانه‌روز به روی مردم باز باشد. مسجد پایگاه مردم است؛ پایگاه انواع و اقسام فعالیت‌های اجتماعی است كه حضور مردم را می‌طلبد. واقعیت این است، همه كسانی كه به مسجد رفت و آمد دارند، مسؤولیتی داشته و باید كاری انجام بدهند؛ كاری برای پیشرفت، برای كمك به جامعه، كاری برای بهتر كردن اوضاع، هر چند كوچك، اما باید حضور داشته باشند و به مسجد بروند و بیایند. مسجد، پایگاه فرهنگی محل است؛ آدم‌ها باید بیایند و بنشینند و فكر كنند و برای فرهنگ محل و جامعه برنامه‌ریزی كنند. درواقع مردم برای كارهای مختلف‌شان باید گذرشان به مسجد بیفتد و این مفهوم اصلی مسجد است؛ چیزی كه فكر می‌كردیم امروز كمرنگ شده است اما تعداد مساجدی كه دایره فعالیت‌هایشان را گسترده‌تر از فعالیت‌های معمول كرده‌اند، این تصورمان را رد كرد.
مسجد هم مسجدهای قدیم
تاریخ نشان می‌دهد كه مسجد فقط جایی برای عبادت نبوده است و همه جنبه‌های اجتماعی مسلمانان را شامل می‌شده است. در واقع مسجد با نقش مهم خودش در جنبه‌های مختلف زندگی آدم‌ها، می‌تواند اسلام را گسترش دهد؛ اتفاقی كه در گذشته به شكل‌های متعدد دیده شده است. امام‌خمینی(ره) می‌فرماید: «مسجد و منبر در صدر اسلام، مركزی برای فعالیت‌های سیاسی بوده است؛ آن‌قدر كه طرح و برنامه‌ریزی بسیاری از جنگ‌هایی كه در اسلام شده در مسجد ریخته شده است.» در واقع مسجد فضایی برای روشن كردن اندیشه مردم بوده است و با این هدف، جایی برای اجتماع مسلمانان شده است. چیزی كه مشخص است این كه در طول تاریخ و تا پیش از به وجود آمدن جایی به نام مدرسه، مسجد تنها مركز آموزش مردم بوده است و بیشترین رفت و آمدها به مسجد بوده است. اما حالا با عوض شدن همه شرایط، می‌توانیم در كنار عبادت و راز و نیاز با خدا، مسجد را جایی برای حل و فصل‌ها و همفكری‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی شخصی بدانیم.
مساجد پیشرو
در همین سطح شهر، مساجدی هستند كه پایشان را فراتر از تصورات عامه مردم گذاشته‌اند و خودشان را به معنی واقعی مسجد در یك جامعه اسلامی نزدیك كرده‌اند و شده‌اند همان پایگاهی كه باید باشند. این مسجدها در مسائل مالی مردم وارد شده‌اند، علاوه بر مراسم ختم و سوگواری، در خوشی‌ها و شادی‌های مردم شریك شده‌اند و دغدغه مسائل اجتماعی و سبك‌زندگی جوانان را دارند. از همه مهم‌تر این‌كه در زمان‌هایی كه نماز برگزار نمی‌شود، در مسجد بسته نیست و در هر ساعتی از روز، راه آدم‌ها برای ورود به مسجد باز است. جوان‌ها در تمام ساعات شبانه‌روز به مسجد رفت و آمد دارند؛ مسجدهایی كه معنی پایگاه اجتماعی - سیاسی مسلمانان را می‌دهند و آدم‌ها برای هر مساله كوچك و بزرگی، می‌توانند روی مسجد و روی آدم‌ها مسجد حساب كنند؛ آدم‌هایی كه بی‌شك، بدون حضور آنها در مسجد، هیچ‌كدام از این فعالیت‌ها ممكن و میسر نبود.
بفرمایید عروسی
اگر مسیر هر روزه‌تان از خیابان شهید عراقی می‌گذرد، حتما صحنه‌های متفاوتی را، جلوی در ورودی مسجد الزهرا به جز تاج‌گل‌های بزرگ مشكی برای مراسم‌های ختم دیده‌اید؛ صحنه‌ها و اتفاق‌هایی مثل بردن طبق و خنچه‌های عقد و حضور مهمان‌هایی با لباس‌های رنگی و چهره‌هایی خندان كه برای مراسم شادی و برگزاری خطبه شیرین عقد وارد مسجد می‌شوند. مسجد الزهرای خیابان شهید عراقی، یكی از آن مسجدهایی است كه كمی به تعریف اصلی مسجد نزدیك‌تر شده است. مسجدی كه نزدیك به ده سال قدمت دارد و در این سال‌ها، كمی متفاوت‌تر از خیلی از مساجد سطح شهر عمل كرده است و آنجا را مسجدی برای شادی‌های مردم می‌شناسند. وجود یك اتاق عقد و داشتن شرایط برای برگزاری ولیمه و مراسمی ساده همراه با شادی و البته بركت در مسجد الزهرا، نشان از پیشقدم بودن این مسجد در پررنگ كردن نقش مساجد در زندگی اجتماعی مردم دارد.
شادی‌هایت را به مسجد بیاور
در شرایطی كه این روزها، اجاره یك اتاق عقد، هزینه كمی برای زوج‌های جوان ندارد، مسجد الزهرا، اتاق عقدی تقریبا 40 متری دارد كه آن را به‌طور رایگان در اختیار زوج‌های جوانی كه دوست دارند مراسم عقدشان در جایی با بركت و به‌طور ساده برگزار كنند، قرار می‌دهد. در واقع مسجد الزهرا با یك تیر دو نشان زده است، هم حرف از ازدواج آسان را به مرحله عمل رسانده و هم واقعیت مسجد را به آن چیزی كه باید باشد، رسانده است. حالا خیلی از جوان‌هایی كه دلشان می‌خواهد مراسم عقدشان را ساده و در فضایی معنوی برگزار كنند، اتاق عقد مسجد الزهرا را برای تاریخ مورد نظرشان رزرو و طبق سلیقه و دلخواه خودش آن را تزئین كرده، مهمان دعوت می‌كنند و شادی‌شان را در مسجد جشن می‌گیرند.
ما حلش می‌كنیم
در روزهایی كه پیش هركسی و در همه‌جا، حرف از اوضاع اقتصادی است، بعضی از مساجد هم از این هجوم دور نمانده و همراه با این موج جلو آمده‌اند. مسجد المهدی در خیابان نبرد جنوبی، یكی از همان مسجدهاست و بحث معیشتی مردم را جدی‌تر از همیشه گرفته است. امام جماعت مسجد می‌گوید اول سعی كردیم كمی به كمك‌های موقتی مالی روی بیاوریم: «از كوچك‌ترین كمك‌ها مثل قرارداد بستن با نانوایی محل و دادن نان رایگان به اهالی تا تهیه جهیزیه برای تازه‌عروس‌ها و ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه برای دادن وام‌های بدون سود به مراجعه‌كنندگان، فكرهایی بود كه برای حل‌و‌فصل‌كردن دغدغه‌های مالی مردم در نظر گرفتیم.» اما مسجد قدم در مسائل كلان‌تری هم گذاشته و در ابعاد بزرگ‌تر، اشتغال‌زایی كرده است: «به‌دنبال راهی برای اشتغال‌زایی و ایجاد درآمد ثابت برای اهالی محل بودیم؛ همین هم شد كه امروز كارگاه و تولیدی‌هایی پوشاك در مسجد راه‌اندازی شده كه بیشتر از 60 نفر در آن مشغول هستند و درآمدهای ثابت خوبی دارند.»
از مردم برای مردم
این كمك‌های مالی، یك حركت خودجوش از اهالی محل و به‌طور ویژه‌تر اهالی مسجد است كه به شكل یك چرخه درآمده، یعنی از مردم شروع می‌شود و نهایت به خود مردم می‌رسد. این صندوق‌های قرض‌الحسنه، این اشتغال‌زایی، این تهیه جهیزیه و... از جماعتی است كه به مسجد رفت و آمد دارند و می‌بینند و می‌دانند كه اینجا چه خبر است؛ البته كه اتفاق جدید و عجیبی نیست و از جایی به نام مسجد، دقیقا همین انتظار هم می‌رود؛ این‌كه شادی‌ها و غم‌ها، مسائل مالی، معنوی، اجتماعی و حتی عاطفی‌مان را به پایگاه مسلمانان ببریم و همه با هم و با كمك هم، آن را حل كنیم. كاری كه در مسجد المهدی انجام شده است و متولیان مسجد و نمازگزاران، همه چیز را در میان گذاشته‌اند و مشكلات را با كمك هم حل می‌كنند.
از آموزش تا اشتغال
قسمت قشنگ ماجرا این است كه حرفه‌ای‌ترها در كارگاه مسجد المهدی مشغول به كار می‌شوند و مبتدی‌ترها در كلاس‌های آموزشی مسجد شركت می‌كنند. درواقع این كارگاه‌های تولیدی در مسجد فقط برای آدم‌هایی نیست كه حرفه و تخصصی دارند. البته باید كار را بلد باشید و انجام بدهید اما اهالی مسجد فكر آن را هم كرده‌اند و مسجد المهدی، كلاس‌های آموزشی خیاطی، قالیبافی، كیف‌دوزی و هرچیزی كه بتواند مهارتی برای كسب درآمد باشد، برگزار می‌كند؛ آموزش‌هایی كه بعد از گذراندن آن دوره هم می‌توانند در همین كارگاه‌های داخل مسجد فعالیت كنند و هم زمینه‌سازی برای اشتغال‌های جدید و شخصی‌تر است. این یعنی یك مسجد واقعی.
مسجد هم مسجدهای قدیم
تاریخ نشان می‌دهد كه مسجد فقط جایی برای عبادت نبوده است و همه جنبه‌های اجتماعی مسلمانان را شامل می‌شده است. در واقع مسجد با نقش مهم خودش در جنبه‌های مختلف زندگی آدم‌ها، می‌تواند اسلام را گسترش دهد؛ اتفاقی كه در گذشته به شكل‌های متعدد دیده شده است. امام‌خمینی(ره) می‌فرماید: «مسجد و منبر در صدر اسلام، مركزی برای فعالیت‌های سیاسی بوده است؛ آن‌قدر كه طرح و برنامه‌ریزی بسیاری از جنگ‌هایی كه در اسلام شده در مسجد ریخته شده است.» در واقع مسجد فضایی برای روشن كردن اندیشه مردم بوده است و با این هدف، جایی برای اجتماع مسلمانان شده است. چیزی كه مشخص است این كه در طول تاریخ و تا پیش از به وجود آمدن جایی به نام مدرسه، مسجد تنها مركز آموزش مردم بوده است و بیشترین رفت و آمدها به مسجد بوده است. اما حالا با عوض شدن همه شرایط، می‌توانیم در كنار عبادت و راز و نیاز با خدا، مسجد را جایی برای حل و فصل‌ها و همفكری‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی شخصی بدانیم.
مساجد پیشرو
در همین سطح شهر، مساجدی هستند كه پایشان را فراتر از تصورات عامه مردم گذاشته‌اند و خودشان را به معنی واقعی مسجد در یك جامعه اسلامی نزدیك كرده‌اند و شده‌اند همان پایگاهی كه باید باشند. این مسجدها در مسائل مالی مردم وارد شده‌اند، علاوه بر مراسم ختم و سوگواری، در خوشی‌ها و شادی‌های مردم شریك شده‌اند و دغدغه مسائل اجتماعی و سبك‌زندگی جوانان را دارند. از همه مهم‌تر این‌كه در زمان‌هایی كه نماز برگزار نمی‌شود، در مسجد بسته نیست و در هر ساعتی از روز، راه آدم‌ها برای ورود به مسجد باز است. جوان‌ها در تمام ساعات شبانه‌روز به مسجد رفت و آمد دارند؛ مسجدهایی كه معنی پایگاه اجتماعی - سیاسی مسلمانان را می‌دهند و آدم‌ها برای هر مساله كوچك و بزرگی، می‌توانند روی مسجد و روی آدم‌ها مسجد حساب كنند؛ آدم‌هایی كه بی‌شك، بدون حضور آنها در مسجد، هیچ‌كدام از این فعالیت‌ها ممكن و میسر نبود.
بفرمایید عروسی
اگر مسیر هر روزه‌تان از خیابان شهید عراقی می‌گذرد، حتما صحنه‌های متفاوتی را، جلوی در ورودی مسجد الزهرا به جز تاج‌گل‌های بزرگ مشكی برای مراسم‌های ختم دیده‌اید؛ صحنه‌ها و اتفاق‌هایی مثل بردن طبق و خنچه‌های عقد و حضور مهمان‌هایی با لباس‌های رنگی و چهره‌هایی خندان كه برای مراسم شادی و برگزاری خطبه شیرین عقد وارد مسجد می‌شوند. مسجد الزهرای خیابان شهید عراقی، یكی از آن مسجدهایی است كه كمی به تعریف اصلی مسجد نزدیك‌تر شده است. مسجدی كه نزدیك به ده سال قدمت دارد و در این سال‌ها، كمی متفاوت‌تر از خیلی از مساجد سطح شهر عمل كرده است و آنجا را مسجدی برای شادی‌های مردم می‌شناسند. وجود یك اتاق عقد و داشتن شرایط برای برگزاری ولیمه و مراسمی ساده همراه با شادی و البته بركت در مسجد الزهرا، نشان از پیشقدم بودن این مسجد در پررنگ كردن نقش مساجد در زندگی اجتماعی مردم دارد.
شادی‌هایت را به مسجد بیاور
در شرایطی كه این روزها، اجاره یك اتاق عقد، هزینه كمی برای زوج‌های جوان ندارد، مسجد الزهرا، اتاق عقدی تقریبا 40 متری دارد كه آن را به‌طور رایگان در اختیار زوج‌های جوانی كه دوست دارند مراسم عقدشان در جایی با بركت و به‌طور ساده برگزار كنند، قرار می‌دهد. در واقع مسجد الزهرا با یك تیر دو نشان زده است، هم حرف از ازدواج آسان را به مرحله عمل رسانده و هم واقعیت مسجد را به آن چیزی كه باید باشد، رسانده است. حالا خیلی از جوان‌هایی كه دلشان می‌خواهد مراسم عقدشان را ساده و در فضایی معنوی برگزار كنند، اتاق عقد مسجد الزهرا را برای تاریخ مورد نظرشان رزرو و طبق سلیقه و دلخواه خودش آن را تزئین كرده، مهمان دعوت می‌كنند و شادی‌شان را در مسجد جشن می‌گیرند.
ما حلش می‌كنیم
در روزهایی كه پیش هركسی و در همه‌جا، حرف از اوضاع اقتصادی است، بعضی از مساجد هم از این هجوم دور نمانده و همراه با این موج جلو آمده‌اند. مسجد المهدی در خیابان نبرد جنوبی، یكی از همان مسجدهاست و بحث معیشتی مردم را جدی‌تر از همیشه گرفته است. امام جماعت مسجد می‌گوید اول سعی كردیم كمی به كمك‌های موقتی مالی روی بیاوریم: «از كوچك‌ترین كمك‌ها مثل قرارداد بستن با نانوایی محل و دادن نان رایگان به اهالی تا تهیه جهیزیه برای تازه‌عروس‌ها و ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه برای دادن وام‌های بدون سود به مراجعه‌كنندگان، فكرهایی بود كه برای حل‌و‌فصل‌كردن دغدغه‌های مالی مردم در نظر گرفتیم.» اما مسجد قدم در مسائل كلان‌تری هم گذاشته و در ابعاد بزرگ‌تر، اشتغال‌زایی كرده است: «به‌دنبال راهی برای اشتغال‌زایی و ایجاد درآمد ثابت برای اهالی محل بودیم؛ همین هم شد كه امروز كارگاه و تولیدی‌هایی پوشاك در مسجد راه‌اندازی شده كه بیشتر از 60 نفر در آن مشغول هستند و درآمدهای ثابت خوبی دارند.»
از مردم برای مردم
این كمك‌های مالی، یك حركت خودجوش از اهالی محل و به‌طور ویژه‌تر اهالی مسجد است كه به شكل یك چرخه درآمده، یعنی از مردم شروع می‌شود و نهایت به خود مردم می‌رسد. این صندوق‌های قرض‌الحسنه، این اشتغال‌زایی، این تهیه جهیزیه و... از جماعتی است كه به مسجد رفت و آمد دارند و می‌بینند و می‌دانند كه اینجا چه خبر است؛ البته كه اتفاق جدید و عجیبی نیست و از جایی به نام مسجد، دقیقا همین انتظار هم می‌رود؛ این‌كه شادی‌ها و غم‌ها، مسائل مالی، معنوی، اجتماعی و حتی عاطفی‌مان را به پایگاه مسلمانان ببریم و همه با هم و با كمك هم، آن را حل كنیم. كاری كه در مسجد المهدی انجام شده است و متولیان مسجد و نمازگزاران، همه چیز را در میان گذاشته‌اند و مشكلات را با كمك هم حل می‌كنند.
از آموزش تا اشتغال
قسمت قشنگ ماجرا این است كه حرفه‌ای‌ترها در كارگاه مسجد المهدی مشغول به كار می‌شوند و مبتدی‌ترها در كلاس‌های آموزشی مسجد شركت می‌كنند. درواقع این كارگاه‌های تولیدی در مسجد فقط برای آدم‌هایی نیست كه حرفه و تخصصی دارند. البته باید كار را بلد باشید و انجام بدهید اما اهالی مسجد فكر آن را هم كرده‌اند و مسجد المهدی، كلاس‌های آموزشی خیاطی، قالیبافی، كیف‌دوزی و هرچیزی كه بتواند مهارتی برای كسب درآمد باشد، برگزار می‌كند؛ آموزش‌هایی كه بعد از گذراندن آن دوره هم می‌توانند در همین كارگاه‌های داخل مسجد فعالیت كنند و هم زمینه‌سازی برای اشتغال‌های جدید و شخصی‌تر است. این یعنی یك مسجد واقعی.
