مروری بر رمان «نقل گیتی»
یک دو راهی عاشقانه
رقیه كیه / منتقد
حضور منافقین در جنگ بارها و بارها موضوع داستانهای مرتبط با دفاعمقدس قرار گرفته و حتی تولیدات سینمایی و تلویزیونی ما نیز به آن پرداختهاند؛ اما معترضان عراقی به جنگ با ایران، كمتر موضوع داستانی در ایران قرار گرفتهاند. آنان گرچه با منافقین مقایسه میشوند، اما تفاوتهای بنیادی با آنان دارند. منافقین با سودای به قدرت رسیدن در ایران از انقلاب جدا و به دشمن ایران در عراق پناهنده شدند و با كارنامهای سراسر خیانت به كشورشان، سر در دامان صدام نهادند؛ اما در آن سوی ماجرا، بریدگان از حزب بعث و فراریان عراقی در جنگی اجباری با ایران، معتقدان به مفهوم ملت شیعه بودند كه ایستادن در برابر برادر دینی و شیعه خود را ظلم و همكاری با شخصیتی همچون صدام را كه به مردم خویش نیز باور نداشت، تنها كمك به جاهطلبیهای یك دیكتاتور میدانستند.
حالا بیایید شرایط را كمی تغییر دهیم؛ خود را جای سربازی بگذارید كه اگر در جبهه خودی بماند، باید در نقش یك متجاوز، برادر دینیاش را بكشد و اگر خود را از جنگ كنار بكشد به دست نظامیان حزب بعث به جرم كنارهگیری از جنگ محاكمه و اعدام میشود و اگر به سپاه روبةرو ملحق شود باید قید وطن، خانه و خانواده را بزند! انتخاب سختی است نه؟
محمد خسروی راد در حوزه ادبیات دفاع مقدس، نویسنده نامآشنایی است. او پس از سالها نوشتن در حوزه ادبیات دفاع مقدس، در اولین رمانش، نقل گیتی سراغ مردان سپاه بدر ـ همان سربازانی كه انتخابهای سختی كردهاند ـ رفته است و به مفهومی با نام وطن پرداخته است.
موضوع داستان حول دو شخصیت محوری گیتی و سهیل شكل میگیرد كه در زمان جنگ هر دو انتخاب میكنند در مقابل جبههصدام مبارزه كنند؛ اما یكی با ملیتی عراقی و دیگری با ملیتی ایرانی. پایان دیكتاتوری صدام گرچه آغاز پیوند دوباره ملت ایران و عراق است، اما آغاز جدایی این زوج نیز هست و حالا یكی از آن دو باید یا ترك وطن كند یا ترك همسر! امتحانی سخت برای هر دو و سختتر برای آنكه ملیتی عراقی دارد و سالها پیش سر یك دوراهی تركدیار و خانواده كرده است و حالا دوباره باید رنج جدایی را بچشد؛ از وطن یا از همسر؟!
گرچه انتخاب قالب نامه برای شرح تمنیات درونی دو شخصیت محوری رمان نقل گیتی، قالبی تكراری است كه در ادبیات جهان نمونههای موفق بسیاری دارد و خسروی راد با انتخاب این قالب خود را در رقابت و مقایسه با آنان قرار داده است، اما نویسنده با تمركز بر مشتركات دو ملت ایران و عراق و با استفاده از شخصیت سهیل و گیتی كه داستان از زاویه دید آن دو روایت میشود در پی بررسی و واكاوی نوع خاصی از مهاجرت است كه با دیگر گونههای مهاجرت از حیث هدف، آینده، دشواریها و قضاوت قضاوتكنندگان، متفاوتتر است.
داستان نقل گیتی از روزهای سختی آغاز میشود كه سهیل در تنگنای ماموریتی غیرانسانی در شهری در ایران كه نویسنده تعمدا نامی از آن نمیبرد و در زمانی نامعلوم از جنگ هشت ساله عراق با ایران، بر سر دوراهی فرار یا انجام ماموریت با خود درگیر است و از روزهای اضطراب خود با گیتی میگوید. نامهها بین دو شهر كربلا و مشهد-دو شهر مذهبی عراق و ایران-رد و بدل میشود و در خلال شرح احساسات هر كدام از دو شخصیت محوری داستان، شخصیتهای فرعی دیگری نیز حاضر میشوند كه هر كدام داستان خود را دارند و به گیتی و سهیل كمك میكنند تصمیم نهایی خود را بگیرند و البته بار تعلیق داستان را نیز بر دوش میكشند.
مضمون انتخاب شده در این رمان، یعنی وطن و وفاداری به آرمان آن، برای پرداختن به هویت دو ملت دخیل در جنگ، مضمونی است كه بسیار به آن پرداخته شده است، اما با سوژهای كه به نظر میرسد نویسندگان دفاع مقدس در ایران تا كنون از آن غافل بودهاند و همین سوژه جدید، برگ برنده رمان نقل گیتی است كه خواننده را بهرغم برخی كاستیها، تا پایان داستان میكشاند.
نقل گیتی كه در قالب یك داستان دنبالهدار و در سه جلد نوشته خواهد شد، اولین جلد از یك سهگانه است و محمد خسرویراد تصمیم دارد در دو جلد بعدی به روایت داستان شخصیتهای فرعی نقل گیتی بپردازد. امید است در دو نسخه بعدی كاستیهای جلد اول در شخصیتپردازی، فضاسازی، روابط علی و معلولی صحیح و قابل باور، برای ایجاد كشش در داستان و همزادپنداری مخاطب با آن برطرف شود و با داستانی قویتر از آنچه در نقل گیتی میخوانیم مواجه شویم.
حالا بیایید شرایط را كمی تغییر دهیم؛ خود را جای سربازی بگذارید كه اگر در جبهه خودی بماند، باید در نقش یك متجاوز، برادر دینیاش را بكشد و اگر خود را از جنگ كنار بكشد به دست نظامیان حزب بعث به جرم كنارهگیری از جنگ محاكمه و اعدام میشود و اگر به سپاه روبةرو ملحق شود باید قید وطن، خانه و خانواده را بزند! انتخاب سختی است نه؟
محمد خسروی راد در حوزه ادبیات دفاع مقدس، نویسنده نامآشنایی است. او پس از سالها نوشتن در حوزه ادبیات دفاع مقدس، در اولین رمانش، نقل گیتی سراغ مردان سپاه بدر ـ همان سربازانی كه انتخابهای سختی كردهاند ـ رفته است و به مفهومی با نام وطن پرداخته است.
موضوع داستان حول دو شخصیت محوری گیتی و سهیل شكل میگیرد كه در زمان جنگ هر دو انتخاب میكنند در مقابل جبههصدام مبارزه كنند؛ اما یكی با ملیتی عراقی و دیگری با ملیتی ایرانی. پایان دیكتاتوری صدام گرچه آغاز پیوند دوباره ملت ایران و عراق است، اما آغاز جدایی این زوج نیز هست و حالا یكی از آن دو باید یا ترك وطن كند یا ترك همسر! امتحانی سخت برای هر دو و سختتر برای آنكه ملیتی عراقی دارد و سالها پیش سر یك دوراهی تركدیار و خانواده كرده است و حالا دوباره باید رنج جدایی را بچشد؛ از وطن یا از همسر؟!
گرچه انتخاب قالب نامه برای شرح تمنیات درونی دو شخصیت محوری رمان نقل گیتی، قالبی تكراری است كه در ادبیات جهان نمونههای موفق بسیاری دارد و خسروی راد با انتخاب این قالب خود را در رقابت و مقایسه با آنان قرار داده است، اما نویسنده با تمركز بر مشتركات دو ملت ایران و عراق و با استفاده از شخصیت سهیل و گیتی كه داستان از زاویه دید آن دو روایت میشود در پی بررسی و واكاوی نوع خاصی از مهاجرت است كه با دیگر گونههای مهاجرت از حیث هدف، آینده، دشواریها و قضاوت قضاوتكنندگان، متفاوتتر است.
داستان نقل گیتی از روزهای سختی آغاز میشود كه سهیل در تنگنای ماموریتی غیرانسانی در شهری در ایران كه نویسنده تعمدا نامی از آن نمیبرد و در زمانی نامعلوم از جنگ هشت ساله عراق با ایران، بر سر دوراهی فرار یا انجام ماموریت با خود درگیر است و از روزهای اضطراب خود با گیتی میگوید. نامهها بین دو شهر كربلا و مشهد-دو شهر مذهبی عراق و ایران-رد و بدل میشود و در خلال شرح احساسات هر كدام از دو شخصیت محوری داستان، شخصیتهای فرعی دیگری نیز حاضر میشوند كه هر كدام داستان خود را دارند و به گیتی و سهیل كمك میكنند تصمیم نهایی خود را بگیرند و البته بار تعلیق داستان را نیز بر دوش میكشند.
مضمون انتخاب شده در این رمان، یعنی وطن و وفاداری به آرمان آن، برای پرداختن به هویت دو ملت دخیل در جنگ، مضمونی است كه بسیار به آن پرداخته شده است، اما با سوژهای كه به نظر میرسد نویسندگان دفاع مقدس در ایران تا كنون از آن غافل بودهاند و همین سوژه جدید، برگ برنده رمان نقل گیتی است كه خواننده را بهرغم برخی كاستیها، تا پایان داستان میكشاند.
نقل گیتی كه در قالب یك داستان دنبالهدار و در سه جلد نوشته خواهد شد، اولین جلد از یك سهگانه است و محمد خسرویراد تصمیم دارد در دو جلد بعدی به روایت داستان شخصیتهای فرعی نقل گیتی بپردازد. امید است در دو نسخه بعدی كاستیهای جلد اول در شخصیتپردازی، فضاسازی، روابط علی و معلولی صحیح و قابل باور، برای ایجاد كشش در داستان و همزادپنداری مخاطب با آن برطرف شود و با داستانی قویتر از آنچه در نقل گیتی میخوانیم مواجه شویم.