فرآیند تولید و ارسال كنسول‌های بازی به مشتریان، هزینه‌های زیست‌محیطی زیادی را تحمیل می‌كند
پلی‌استیشن از نگاهی دیگر
پلی‌استیشن یكی از معروف‌ترین و البته محبوب‌ترین كنسول‌های بازی در دنیاست. سونی در سال ۲۰۱۳ نسخه چهارم این محصول پرفروش را به بازار عرضه كرد كه با استقبال خوبی نیز روبه‌رو شد، اما این محصول مانند بسیاری دیگر از محصولات در دنیای دیجیتال، از موادی تشكیل شده كه هر كدام در گوشه‌‌ای از دنیا تولید می‌شوند و همه آنها در چین روی هم مونتاژ شده و در نهایت به دست مشتری می‌رسند. تولید هر كدام از این مواد، تبدیل آن به قطعات و نیز حمل‌ونقل محصول نهایی همگی نیازمند مصرف انرژی است و اثرات دیگری نیز بر محیط‌زیست دارد. البته در صورت بررسی فرآیند تولید دیگر كنسول‌های بازی مانند كنسول اكس‌باكس مایكروسافت و حتی دیگر محصولات دیجیتال نیز به نتایج مشابهی خواهیم رسید.
صالح سپهری‌فر
سونی به دنبال حفظ محیط‌زیست
با افزایش پیامدهای پدیده گرمایش كره‌زمین از یك سو و افزایش آگاهی عمومی نسبت به این قضیه، حساسیت‌ها در زمینه حفاظت بهتر از محیط‌زیست و مصرف مسؤولانه منابع بیشتر شده است. سونی نیز یكی از شركت‌هایی است كه در این زمینه وارد عمل شده و چنین پیمان بین‌المللی را برای انجام مسؤولانه‌تر عملیات‌های خود امضا كرده است. بر اساس یكی از این پیمان‌ها، این شركت قرار است تا سال ۲۰۵۰، ردپای زیست‌محیطی خود را به صفر برساند. منظور از ردپای زیست‌محیطی، میزان آلاینده‌هایی است كه یك شركت (یا فرد یا هر موجودیت دیگری) وارد محیط‌زیست می‌كند. با این وجود، این شركت هنوز برای رسیدن به این هدف باید راه زیادی را طی كند. یك پژوهشگر به‌تازگی مستنداتی درباره ردپای زیست‌محیطی پلی‌استیشن جمع‌آوری كرده است. نگاهی به این مستندات نشان می‌دهد فرآیند تولید این كنسول جذاب، آسیب‌هایی را به محیط‌زیست وارد می‌كند. اما این آسیب‌ها كدامند؟
پلاستیك
شاسی اصلی و مشكی‌رنگ كنسول از جنس اكریلو نیتریل بوتادین استایرن یا به اختصار ای‌بی‌اس (ABS) است. لوگوی قرار گرفته روی كنسول نیز از همین ماده ساخته شده است. این ماده پلاستیكی كه در كارخانه‌ای در شهر شوژو چین ساخته می‌شود، قابل بازیافت بوده و به همین دلیل می‌توان استفاده از آن را در راستای سیاست بازیافت شركت سونی ارزیابی كرد. شركت سونی اعلام كرده كه استفاده از پلاستیك در محصولاتش را تا سال ۲۰۲۰ تا ۱۰درصد كاهش می‌دهد، اما جالب است بدانید پلاستیك مورد استفاده از پلی‌استیشن مدل ۲۰۱۸، حدود 4/2درصد بیشتر از سال ۲۰۱۳ بود.
در مجموع ۵۱۱ گرم از این نوع پلاستیك در ساخت پلی‌استیشن استفاده شده است. این ماده در واقع یك محصول پتروشیمی است و در نتیجه، نفت خام منشأ آن به شمار می‌رود. برای تولید پلاستیك مورد نیاز برای هر دستگاه پلی‌استیشن، معادل 6/1 كیلوگرم دی‌اكسیدكربن توسط شركت‌های تولیدكننده ماده اولیه پتروشیمی وارد جو زمین می‌شود.
فولاد
درون پلی‌استیشن۴ حدود ۷۳۶ گرم فولاد نیز به كار گرفته شده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد بین ۷۰ تا ۹۰درصد از فولاد مورد بازیافت قرار می‌گیرد. در فرآیند بازیافت، قطعات كاركرده ذوب و سپس تصفیه شده و وارد فولاد تولیدی جدید می‌شود. در حال حاضر، ۳۵درصد از فولاد تولیدی در دنیا از فولاد بازیافتی تشكیل شده است. البته در چین (كه تولیدكننده پلی‌استیشن ۴ است) میزان بازیافت روی عدد ۲۰درصد قرار دارد.
لیتیوم
باتری در دسته‌های بی‌سیم از نوع لیتیوم - یونی
است. برای استخراج لیتیوم، ابتدا حفره‌هایی در زمین ایجاد می‌شود. معمولا این ماده در لایه‌های زیرین مكان‌هایی نظیر دریاچه‌ها یافت می‌شود. پمپ‌هایی ویژه ماده كربنات لیتیوم را به سطح زمین می‌آورند، اما گسترش استخراج این ماده در سال‌های اخیر به آسیب‌های شدیدی به طبیعت منجر شده است. مرگ جانوران و نیز گیاهان در كشورهایی نظیر آرژانتین و چین كه از مهم‌ترین صادركنندگان لیتیوم هستند، از پیامدهای استخراج این ماده بوده است.
سایر فلزات
شركت سونی سعی كرده تا حد امكان از هزینه‌های تولید این محصول بكاهد. در تولید دستگاه‌های الكترونیكی گاهی از مقدار اندكی طلا روی مدارهای اصلی استفاده می‌شود. دلیل استفاده از طلا نیز رسانایی بالای آن است، اما سونی در تولید پلی‌استیشن ۴ به استفاده از قلع اكتفا كرده كه فلزی به مراتب ارزان‌تر از طلاست. فرآیند استخراج طلا چندان با تفكر دوستدار محیط‌زیست سازگار نیست. با این وجود، استخراج مس و نئودیمیوم (كه هر دو در پلی‌استیشن موجود است) نیز دست‌كمی از فرآیند دستیابی به طلا از دل زمین ندارد. استخراج همه این مواد نیازمند مصرف زیاد آب و البته صرف هزینه‌های زیاد حمل‌ونقل است.
مساله دیگر در استخراج طلا و قلع، به موارد انسانی قضیه مربوط می‌شود. بخش زیادی از این دو فلز در كنگو و كشورهای همسایه استخراج می‌شود. این منطقه حدود ۳۰ سال است كه با خشونت‌های پیوسته دست‌وپنجه نرم می‌كند. همین مساله سبب شده نظارت چندانی بر نحوه استخراج در این معادن نباشد و برای نمونه حتی از كودكان برای كار در آنجا استفاده شود. برخی شركت‌ها (نظیر اپل) قبل از خرید این فلزات حتما مستندات زنجیره تامین آن را بررسی می‌كنند. با این وجود، ظاهرا سونی چنین رویكردی ندارد.
۸۹ كیلوگرم دی‌اكسید كربن به‌ازای هر دستگاه
محاسبات صورت گرفته توسط پژوهشگران نشان می‌دهد تولید و نیز حمل‌ونقل هر دستگاه پلی‌استیشن۴ معادل ۸۹ كیلوگرم دی‌اكسید كربن وارد جو زمین می‌كند. البته محاسبات مشابه برای دستگاه‌های الكترونیك دیگر (نظیر لپ‌تاپ) نیز به رقمی نزدیك به این ۸۹ كیلوگرم اشاره دارد. با در نظر گرفتن این‌كه تاكنون نزدیك به ۱۰۰ میلیون دستگاه پلی‌استیشن در دنیا به فروش رفته، به رقمی بسیار چشمگیر می‌رویم. از سال ۲۰۱۳ كه پلی‌استیشن۴ وارد بازار شد، حدود 9/8 میلیارد كیلوگرم دی‌اكسید كربن وارد جو زمین شده است. جالب است بدانید این میزان از كل دی‌اكسید كربن تولیدی توسط جامائیكا در سال ۲۰۱۷ نیز بیشتر است!
حركت رو به رشد فناوری
همان‌طور كه اشاره شد، این طور نیست كه دیگر محصولات الكترونیكی موجود در بازار، چنین ردپایی از خود بر‌جای نمی‌گذارند. با این وجود، به نظر می‌رسد بیشتر شركت‌های پیشرو (از جمله سونی) دنبال اصلاح الگوهای تولیدی خود هستند. فناوری‌های نوین امكان آسیب كمتر به محیط‌زیست را از طریق نوآوری فراهم می‌كنند. به این ترتیب شاید در چند دهه آینده واقعا شاهد عرضه محصولاتی با ردپای زیست‌محیطی صفر باشیم!
عصر واقعا جدید
احتمالا فیلم «عصر جدید» چارلی چاپلین را دیده باشید كه این كمدین در یك خط تولید فقط پیچ‌های محصولاتی را كه روی نوار نقاله در حال حركت است، سفت می‌كند. اما در قرن بیست‌ویكم نیز همچنان شاهد تداوم حضور كارخانه‌هایی هستیم كه مانند عصر جدید چارلی چاپلین - كارخانه‌های دوره انقلاب صنعتی - وضعیت اسفناكی را برای كارگران رقم می‌زنند. تاكنون گزارش‌های زیادی از وضعیت بد كارگران در دو كارخانه اصلی تولیدكننده پلی‌استیشن در چین منتشر شده است.
مجهز نبودن كارگران به تجهیزات ایمنی، دستمزدهای بسیار پایین و ساعات كار طولانی فقط بخشی از مشكلات این مراكز است. بیشتر كارگران در خوابگاه‌هایی كه كنار این كارخانه‌ها قرار دارند زندگی می‌كنند و بیشتر ساعات روز را به كار در این مراكز مشغولند. در سال ۲۰۱۵، ۱۵ نفر در شهرك فاكسكان (یكی از تولیدكنندگان پلی‌استیشن) به دلیل فشار زیادی كاری خودكشی كردند.
با افزایش پیامدهای پدیده گرمایش كره‌زمین از یك سو و افزایش آگاهی عمومی نسبت به این قضیه، حساسیت‌ها در زمینه حفاظت بهتر از محیط‌زیست و مصرف مسؤولانه منابع بیشتر شده است. سونی نیز یكی از شركت‌هایی است كه در این زمینه وارد عمل شده و چنین پیمان بین‌المللی را برای انجام مسؤولانه‌تر عملیات‌های خود امضا كرده است. بر اساس یكی از این پیمان‌ها، این شركت قرار است تا سال ۲۰۵۰، ردپای زیست‌محیطی خود را به صفر برساند. منظور از ردپای زیست‌محیطی، میزان آلاینده‌هایی است كه یك شركت (یا فرد یا هر موجودیت دیگری) وارد محیط‌زیست می‌كند. با این وجود، این شركت هنوز برای رسیدن به این هدف باید راه زیادی را طی كند. یك پژوهشگر به‌تازگی مستنداتی درباره ردپای زیست‌محیطی پلی‌استیشن جمع‌آوری كرده است. نگاهی به این مستندات نشان می‌دهد فرآیند تولید این كنسول جذاب، آسیب‌هایی را به محیط‌زیست وارد می‌كند. اما این آسیب‌ها كدامند؟
پلاستیك
شاسی اصلی و مشكی‌رنگ كنسول از جنس اكریلو نیتریل بوتادین استایرن یا به اختصار ای‌بی‌اس (ABS) است. لوگوی قرار گرفته روی كنسول نیز از همین ماده ساخته شده است. این ماده پلاستیكی كه در كارخانه‌ای در شهر شوژو چین ساخته می‌شود، قابل بازیافت بوده و به همین دلیل می‌توان استفاده از آن را در راستای سیاست بازیافت شركت سونی ارزیابی كرد. شركت سونی اعلام كرده كه استفاده از پلاستیك در محصولاتش را تا سال ۲۰۲۰ تا ۱۰درصد كاهش می‌دهد، اما جالب است بدانید پلاستیك مورد استفاده از پلی‌استیشن مدل ۲۰۱۸، حدود 4/2درصد بیشتر از سال ۲۰۱۳ بود.
در مجموع ۵۱۱ گرم از این نوع پلاستیك در ساخت پلی‌استیشن استفاده شده است. این ماده در واقع یك محصول پتروشیمی است و در نتیجه، نفت خام منشأ آن به شمار می‌رود. برای تولید پلاستیك مورد نیاز برای هر دستگاه پلی‌استیشن، معادل 6/1 كیلوگرم دی‌اكسیدكربن توسط شركت‌های تولیدكننده ماده اولیه پتروشیمی وارد جو زمین می‌شود.
فولاد
درون پلی‌استیشن۴ حدود ۷۳۶ گرم فولاد نیز به كار گرفته شده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد بین ۷۰ تا ۹۰درصد از فولاد مورد بازیافت قرار می‌گیرد. در فرآیند بازیافت، قطعات كاركرده ذوب و سپس تصفیه شده و وارد فولاد تولیدی جدید می‌شود. در حال حاضر، ۳۵درصد از فولاد تولیدی در دنیا از فولاد بازیافتی تشكیل شده است. البته در چین (كه تولیدكننده پلی‌استیشن ۴ است) میزان بازیافت روی عدد ۲۰درصد قرار دارد.
لیتیوم
باتری در دسته‌های بی‌سیم از نوع لیتیوم - یونی
است. برای استخراج لیتیوم، ابتدا حفره‌هایی در زمین ایجاد می‌شود. معمولا این ماده در لایه‌های زیرین مكان‌هایی نظیر دریاچه‌ها یافت می‌شود. پمپ‌هایی ویژه ماده كربنات لیتیوم را به سطح زمین می‌آورند، اما گسترش استخراج این ماده در سال‌های اخیر به آسیب‌های شدیدی به طبیعت منجر شده است. مرگ جانوران و نیز گیاهان در كشورهایی نظیر آرژانتین و چین كه از مهم‌ترین صادركنندگان لیتیوم هستند، از پیامدهای استخراج این ماده بوده است.
سایر فلزات
شركت سونی سعی كرده تا حد امكان از هزینه‌های تولید این محصول بكاهد. در تولید دستگاه‌های الكترونیكی گاهی از مقدار اندكی طلا روی مدارهای اصلی استفاده می‌شود. دلیل استفاده از طلا نیز رسانایی بالای آن است، اما سونی در تولید پلی‌استیشن ۴ به استفاده از قلع اكتفا كرده كه فلزی به مراتب ارزان‌تر از طلاست. فرآیند استخراج طلا چندان با تفكر دوستدار محیط‌زیست سازگار نیست. با این وجود، استخراج مس و نئودیمیوم (كه هر دو در پلی‌استیشن موجود است) نیز دست‌كمی از فرآیند دستیابی به طلا از دل زمین ندارد. استخراج همه این مواد نیازمند مصرف زیاد آب و البته صرف هزینه‌های زیاد حمل‌ونقل است.
مساله دیگر در استخراج طلا و قلع، به موارد انسانی قضیه مربوط می‌شود. بخش زیادی از این دو فلز در كنگو و كشورهای همسایه استخراج می‌شود. این منطقه حدود ۳۰ سال است كه با خشونت‌های پیوسته دست‌وپنجه نرم می‌كند. همین مساله سبب شده نظارت چندانی بر نحوه استخراج در این معادن نباشد و برای نمونه حتی از كودكان برای كار در آنجا استفاده شود. برخی شركت‌ها (نظیر اپل) قبل از خرید این فلزات حتما مستندات زنجیره تامین آن را بررسی می‌كنند. با این وجود، ظاهرا سونی چنین رویكردی ندارد.
۸۹ كیلوگرم دی‌اكسید كربن به‌ازای هر دستگاه
محاسبات صورت گرفته توسط پژوهشگران نشان می‌دهد تولید و نیز حمل‌ونقل هر دستگاه پلی‌استیشن۴ معادل ۸۹ كیلوگرم دی‌اكسید كربن وارد جو زمین می‌كند. البته محاسبات مشابه برای دستگاه‌های الكترونیك دیگر (نظیر لپ‌تاپ) نیز به رقمی نزدیك به این ۸۹ كیلوگرم اشاره دارد. با در نظر گرفتن این‌كه تاكنون نزدیك به ۱۰۰ میلیون دستگاه پلی‌استیشن در دنیا به فروش رفته، به رقمی بسیار چشمگیر می‌رویم. از سال ۲۰۱۳ كه پلی‌استیشن۴ وارد بازار شد، حدود 9/8 میلیارد كیلوگرم دی‌اكسید كربن وارد جو زمین شده است. جالب است بدانید این میزان از كل دی‌اكسید كربن تولیدی توسط جامائیكا در سال ۲۰۱۷ نیز بیشتر است!
حركت رو به رشد فناوری
همان‌طور كه اشاره شد، این طور نیست كه دیگر محصولات الكترونیكی موجود در بازار، چنین ردپایی از خود بر‌جای نمی‌گذارند. با این وجود، به نظر می‌رسد بیشتر شركت‌های پیشرو (از جمله سونی) دنبال اصلاح الگوهای تولیدی خود هستند. فناوری‌های نوین امكان آسیب كمتر به محیط‌زیست را از طریق نوآوری فراهم می‌كنند. به این ترتیب شاید در چند دهه آینده واقعا شاهد عرضه محصولاتی با ردپای زیست‌محیطی صفر باشیم!
عصر واقعا جدید
احتمالا فیلم «عصر جدید» چارلی چاپلین را دیده باشید كه این كمدین در یك خط تولید فقط پیچ‌های محصولاتی را كه روی نوار نقاله در حال حركت است، سفت می‌كند. اما در قرن بیست‌ویكم نیز همچنان شاهد تداوم حضور كارخانه‌هایی هستیم كه مانند عصر جدید چارلی چاپلین - كارخانه‌های دوره انقلاب صنعتی - وضعیت اسفناكی را برای كارگران رقم می‌زنند. تاكنون گزارش‌های زیادی از وضعیت بد كارگران در دو كارخانه اصلی تولیدكننده پلی‌استیشن در چین منتشر شده است.
مجهز نبودن كارگران به تجهیزات ایمنی، دستمزدهای بسیار پایین و ساعات كار طولانی فقط بخشی از مشكلات این مراكز است. بیشتر كارگران در خوابگاه‌هایی كه كنار این كارخانه‌ها قرار دارند زندگی می‌كنند و بیشتر ساعات روز را به كار در این مراكز مشغولند. در سال ۲۰۱۵، ۱۵ نفر در شهرك فاكسكان (یكی از تولیدكنندگان پلی‌استیشن) به دلیل فشار زیادی كاری خودكشی كردند.
