«شوکران» برنامه جذاب حوزه اندیشه در سالی که گذشت
از كران تا به كران «شوكران»
مجید فضائلی / روزنامه‌نگار
در فصل دوم شوکران به مانند فصل گذشته، اندیشمندانی مقابل پیام فضلی‌نژاد نشستند كه پیشتر یا اصلا در رسانه ملی حضور نداشتند یا بسیار به‌ندرت این فرصت را یافته بودند. البته صرف آوردن مهمانان تازه، برنامه‌ای خوب و ارزشمند نمی‌آفریند و شرط ضروری كامیابی برنامه‌های گفت‌وگومحور، طراحی درست مسیر گفت‌وگو و ایجاد چالش‌های فكر شده است.
در قسمت نخست از فصل دوم شوكران، دكتر ابوالحسن تنهایی، رئیس انجمن جامعه‌شناسی تفسیری ایران در برنامه حاضر شد و از شكافی عمیق در جامعه ایران گفت و سعی كرد راه و روش درست مطالبه‌گری را بیان كند. تنهایی، در حالی از احتمال شورش و برهم‌خوردن انضباط جامعه گفت كه هنوز درگیر حوادث تلخ آبان ماه نشده بودیم. دومین مهمان شوكران، دكتر كریم مجتهدی، فیلسوف، غرب‌شناس و استاد باسابقه دانشگاه بود. مجتهدی از اهمیت امید و اراده برای ایرانی ماندن گفت و به بها دادن به فلسفه تاكید كرد.
لوریس چكناواریان، موسیقیدان و رهبر اركستر مهمان بعدی شوكران بود. او از قدرت بلامنازع موسیقی، از نیاز جامعه به موسیقی درست و از اهمیت حضور زنان در عرصه هنر گفت.
در این قسمت شوكران، بخش‌هایی از تمرین اركستر فیلارمونیك تهران به رهبری چكناواریان هم پخش شد.
چهارمین قسمت از برنامه شوكران، به گفت‌وگو با خانم منصوره اتحادیه اختصاص پیدا كرد. مورخ و ناشر پرسابقه‌ای كه رویكرد تازه‌ای در برخورد با تاریخ پیش گرفته و از «تاریخ مردم» صحبت می‌كند.
دكتر باقر ساروخانی، استاد باسابقه دانشگاه در حوزه جامعه‌شناسی ارتباطات، مهمان بعدی شوكران بود. محرومیت‌های سیستان و بلوچستان یكی از محورهای گفت‌وگوی فضلی‌نژاد و ساروخانی بود.
ساروخانی از رویكردی نخبه‌گرایانه حمایت می‌كرد و با پرسش‌هایی پیرامون عدالت اجتماعی مواجه شد. قرار بود در ششمین برنامه شوكران دكتر شیرین هانتر عضو شورای روابط خارجی آمریكا و استاد دانشگاه جورج تاون واشنگتن حضور پیدا كند، اما بعد از نقد تند روزنامه كیهان به برنامه شوكران و زیرسؤال بردن گفت‌وگو با شیرین هانتر، كش و قوس‌های فراوانی شكل گرفت و در نهایت این برنامه پخش نشد.
شوكران در برنامه بعدی خود هم با چالشی جدی مواجه شد. این برنامه با حضور حجت‌الاسلام دكتر سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضبط شد، اما بعد از برنامه نظرش درخصوص پخش آن تغییر كرد و اجازه پخش این گفت‌وگو را نداد. شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی و پس از آن سقوط هواپیمای اوكراینی، مدتی موضوع پخش شوكران را به تعویق انداخت تا این‌كه بعد از حدود دو ماه وقفه در پخش، مجددا شوكران به آنتن شبكه 4 بازگشت. گفت‌وگو با عاملی، بالاخره پخش شد و او به سؤالاتی در مورد گسست سبك زندگی حاكمان و مردم و مسیر سیاستگذاری فرهنگی پاسخ داد.
آخرین برنامه پخش شده شوكران در سال 98، گفت‌وگو با دكتر احمد مهدوی دامغانی الهی‌دان و ادیب ساكن آمریكا بود. مهدوی دامغانی از لزوم پایبندی به دین گفت و تعارض عقل و دین را رد كرد. سلام این استاد 94 ساله به آستان حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) و آرزوی زیارت آن بارگاه پس از چند دهه، یكی از زیباترین لحظات شوكران بود.
قرار بود كه گفت‌وگو با دكتر سیدحسین نصر، استاد علوم اسلامی و فیلسوف سنت‌گرا نیز پخش شود كه آن هم به زمان دیگری موكول شد.
19 برنامه فصل قبل شوكران، هفت برنامه پخش شده و دو قسمت پخش‌نشده فصل دوم این برنامه، تلاشی موفق و مثال‌زدنی برای ایجاد گفت‌وگو با متفكران است. فعال بودن فضلی‌نژاد در این گفت‌وگوها و تسلطش به مباحث، موجب شده صرفا شنونده نباشد و بهنگام واكنش نشان بدهد و سؤالاتی چالشی طرح كند. شوكران، بنای گفت‌وگوی چالشی یا گفت‌وگوی سخت یا به اصطلاح فرنگی هارد تاك با مهمانانش ندارد، اما در برابر اندیشمندان حاضر در برنامه هم منفعل نیست و این یكی از مهم‌ترین قوت‌های این برنامه است. باید امیدوار باشیم كه مسیر سخت شوكران در سال آینده هم ادامه پیدا كند و با بالا رفتن ظرفیت‌های اجتماعی و پذیرش نگاه‌های مختلف، امكان گفت‌وگو سلب نشود.
زاویه
حبیب ازغدی، مجری و سردبیر برنام تلویزیونی زاویه مدتی قبلی در توییتی این‌طور نوشته بود: «انقلاب اسلامی با كلمه آغاز شد و با كلمه باقی می‌ماند. هر كه از كلمه بهراسد و به دشمنی با كلمه برخیزد، نه پیام انقلاب را دریافته و نه راه صیانت از نظام را شناخته. از یاد نبریم كه نباید از آزادی ترسید، از مناظره گریخت و انتقاد را به كالای قاچاق یا امری تشریفاتی تبدیل كرد.» به گمانم بهترین تعریف از برنامه زاویه همین باشد. زاویه در سال 98، موضوعاتی جدی را به بحث گذاشت و البته سعی كرد پایش روی زمین باشد. در خلأ حرف نزد و موضوعاتی را برای گفت‌وگو برگزید كه انضمامی و فراگیر بودند. گفت‌وگوی پرچالش زرشناس و قوچانی بر سر لیبرالیسم، بحث پردامنه عسكرخانی، آشنا ، افروغ و پارسانیا در مورد شهادت حاج قاسم سلیمانی، مناظره سپهر ، قاضی‌زاده ، نوری و ناصر باقری‌مقدم در مورد نهاد علم و ایده‌های اصلاحی‌اش برای مشكلات و صحبت‌های علی غلامی و علی صابری تولایی در مورد كاربرد حقوق برای مهار فشار اقتصادی از برنامه‌های موفق زاویه در سال 98 بودند.
چراغ مطالعه
كلیشه برنامه‌های تلویزیونی در مورد كتاب، دعوت از یك نویسنده و معرفی كتاب از سوی مجری بود كه خود تسلطی به كتاب نداشت و بعد هم بدون هیچ ایده‌ای در برابر مهمان می‌نشست و هرچه او می‌گفت را تحسین و تایید می‌كرد. «چراغ مطالعه» این كلیشه را شكسته. كورش علیانی، با تسلط كامل به كتاب در برابر نویسنده می‌نشیند و ضمن این‌كه سعی می‌كند تا ایده‌های كتاب را به‌طور كامل به بینندگان منتقل كند، پرسش‌های دقیقی را نیز مطرح می‌كند. در این برنامه، قرار نیست هر چه نویسنده نوشته است، مورد تحسین و تمجید قرار بگیرد؛ بلكه او باید در مواجهه با ایده‌های جایگزین، ضعف‌های روش‌شناسانه و ادعاهای بدون سندش پاسخگو باشد. گفت‌وگوهای علیانی با آرمان امیر (نویسنده كتاب «ره افسانه زدند»)، شهاب اسفندیاری (نویسنده كتاب «سینمای ملی و جهانی شدن»)، نسیم خلیلی (نویسنده كتاب «رواداری فرهنگی در عصر مغولان») و... از برنامه‌های دیدنی این فصل چراغ مطالعه بودند.
در قسمت نخست از فصل دوم شوكران، دكتر ابوالحسن تنهایی، رئیس انجمن جامعه‌شناسی تفسیری ایران در برنامه حاضر شد و از شكافی عمیق در جامعه ایران گفت و سعی كرد راه و روش درست مطالبه‌گری را بیان كند. تنهایی، در حالی از احتمال شورش و برهم‌خوردن انضباط جامعه گفت كه هنوز درگیر حوادث تلخ آبان ماه نشده بودیم. دومین مهمان شوكران، دكتر كریم مجتهدی، فیلسوف، غرب‌شناس و استاد باسابقه دانشگاه بود. مجتهدی از اهمیت امید و اراده برای ایرانی ماندن گفت و به بها دادن به فلسفه تاكید كرد.
لوریس چكناواریان، موسیقیدان و رهبر اركستر مهمان بعدی شوكران بود. او از قدرت بلامنازع موسیقی، از نیاز جامعه به موسیقی درست و از اهمیت حضور زنان در عرصه هنر گفت.
در این قسمت شوكران، بخش‌هایی از تمرین اركستر فیلارمونیك تهران به رهبری چكناواریان هم پخش شد.
چهارمین قسمت از برنامه شوكران، به گفت‌وگو با خانم منصوره اتحادیه اختصاص پیدا كرد. مورخ و ناشر پرسابقه‌ای كه رویكرد تازه‌ای در برخورد با تاریخ پیش گرفته و از «تاریخ مردم» صحبت می‌كند.
دكتر باقر ساروخانی، استاد باسابقه دانشگاه در حوزه جامعه‌شناسی ارتباطات، مهمان بعدی شوكران بود. محرومیت‌های سیستان و بلوچستان یكی از محورهای گفت‌وگوی فضلی‌نژاد و ساروخانی بود.
ساروخانی از رویكردی نخبه‌گرایانه حمایت می‌كرد و با پرسش‌هایی پیرامون عدالت اجتماعی مواجه شد. قرار بود در ششمین برنامه شوكران دكتر شیرین هانتر عضو شورای روابط خارجی آمریكا و استاد دانشگاه جورج تاون واشنگتن حضور پیدا كند، اما بعد از نقد تند روزنامه كیهان به برنامه شوكران و زیرسؤال بردن گفت‌وگو با شیرین هانتر، كش و قوس‌های فراوانی شكل گرفت و در نهایت این برنامه پخش نشد.
شوكران در برنامه بعدی خود هم با چالشی جدی مواجه شد. این برنامه با حضور حجت‌الاسلام دكتر سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضبط شد، اما بعد از برنامه نظرش درخصوص پخش آن تغییر كرد و اجازه پخش این گفت‌وگو را نداد. شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی و پس از آن سقوط هواپیمای اوكراینی، مدتی موضوع پخش شوكران را به تعویق انداخت تا این‌كه بعد از حدود دو ماه وقفه در پخش، مجددا شوكران به آنتن شبكه 4 بازگشت. گفت‌وگو با عاملی، بالاخره پخش شد و او به سؤالاتی در مورد گسست سبك زندگی حاكمان و مردم و مسیر سیاستگذاری فرهنگی پاسخ داد.
آخرین برنامه پخش شده شوكران در سال 98، گفت‌وگو با دكتر احمد مهدوی دامغانی الهی‌دان و ادیب ساكن آمریكا بود. مهدوی دامغانی از لزوم پایبندی به دین گفت و تعارض عقل و دین را رد كرد. سلام این استاد 94 ساله به آستان حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) و آرزوی زیارت آن بارگاه پس از چند دهه، یكی از زیباترین لحظات شوكران بود.
قرار بود كه گفت‌وگو با دكتر سیدحسین نصر، استاد علوم اسلامی و فیلسوف سنت‌گرا نیز پخش شود كه آن هم به زمان دیگری موكول شد.
19 برنامه فصل قبل شوكران، هفت برنامه پخش شده و دو قسمت پخش‌نشده فصل دوم این برنامه، تلاشی موفق و مثال‌زدنی برای ایجاد گفت‌وگو با متفكران است. فعال بودن فضلی‌نژاد در این گفت‌وگوها و تسلطش به مباحث، موجب شده صرفا شنونده نباشد و بهنگام واكنش نشان بدهد و سؤالاتی چالشی طرح كند. شوكران، بنای گفت‌وگوی چالشی یا گفت‌وگوی سخت یا به اصطلاح فرنگی هارد تاك با مهمانانش ندارد، اما در برابر اندیشمندان حاضر در برنامه هم منفعل نیست و این یكی از مهم‌ترین قوت‌های این برنامه است. باید امیدوار باشیم كه مسیر سخت شوكران در سال آینده هم ادامه پیدا كند و با بالا رفتن ظرفیت‌های اجتماعی و پذیرش نگاه‌های مختلف، امكان گفت‌وگو سلب نشود.
زاویه
حبیب ازغدی، مجری و سردبیر برنام تلویزیونی زاویه مدتی قبلی در توییتی این‌طور نوشته بود: «انقلاب اسلامی با كلمه آغاز شد و با كلمه باقی می‌ماند. هر كه از كلمه بهراسد و به دشمنی با كلمه برخیزد، نه پیام انقلاب را دریافته و نه راه صیانت از نظام را شناخته. از یاد نبریم كه نباید از آزادی ترسید، از مناظره گریخت و انتقاد را به كالای قاچاق یا امری تشریفاتی تبدیل كرد.» به گمانم بهترین تعریف از برنامه زاویه همین باشد. زاویه در سال 98، موضوعاتی جدی را به بحث گذاشت و البته سعی كرد پایش روی زمین باشد. در خلأ حرف نزد و موضوعاتی را برای گفت‌وگو برگزید كه انضمامی و فراگیر بودند. گفت‌وگوی پرچالش زرشناس و قوچانی بر سر لیبرالیسم، بحث پردامنه عسكرخانی، آشنا ، افروغ و پارسانیا در مورد شهادت حاج قاسم سلیمانی، مناظره سپهر ، قاضی‌زاده ، نوری و ناصر باقری‌مقدم در مورد نهاد علم و ایده‌های اصلاحی‌اش برای مشكلات و صحبت‌های علی غلامی و علی صابری تولایی در مورد كاربرد حقوق برای مهار فشار اقتصادی از برنامه‌های موفق زاویه در سال 98 بودند.
چراغ مطالعه
كلیشه برنامه‌های تلویزیونی در مورد كتاب، دعوت از یك نویسنده و معرفی كتاب از سوی مجری بود كه خود تسلطی به كتاب نداشت و بعد هم بدون هیچ ایده‌ای در برابر مهمان می‌نشست و هرچه او می‌گفت را تحسین و تایید می‌كرد. «چراغ مطالعه» این كلیشه را شكسته. كورش علیانی، با تسلط كامل به كتاب در برابر نویسنده می‌نشیند و ضمن این‌كه سعی می‌كند تا ایده‌های كتاب را به‌طور كامل به بینندگان منتقل كند، پرسش‌های دقیقی را نیز مطرح می‌كند. در این برنامه، قرار نیست هر چه نویسنده نوشته است، مورد تحسین و تمجید قرار بگیرد؛ بلكه او باید در مواجهه با ایده‌های جایگزین، ضعف‌های روش‌شناسانه و ادعاهای بدون سندش پاسخگو باشد. گفت‌وگوهای علیانی با آرمان امیر (نویسنده كتاب «ره افسانه زدند»)، شهاب اسفندیاری (نویسنده كتاب «سینمای ملی و جهانی شدن»)، نسیم خلیلی (نویسنده كتاب «رواداری فرهنگی در عصر مغولان») و... از برنامه‌های دیدنی این فصل چراغ مطالعه بودند.
