نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد بی‌توجهی به پیامدهای تغییر اقلیم خطرات زیست‌محیطی قابل توجهی را در بلندمدت متوجه كشور می‌کند
خطر 20درصدی كاهش بارندگی‌ها
سیل‌های یك سال اخیر، خشكسالی‌های پیاپی در غرب آسیا، توفان‌های ویرانگر در ایالات متحده و افزایش گرمای بی‌سابقه در جنوبگان؛ سال‌هاست اوضاع اقلیمی جهان دگرگون شده و كشور ما و برخی از ممالكی كه اقلیم شكننده‌ای دارند، متحمل برخی مخاطرات طبیعی شده‌اند كه علت بروزش را چندان هم نمی‌توانیم از چشم طبیعت ببینیم؛ در واقع انسان با ایجاد بی‌نظمی در برخی سامانه‌‌های طبیعی كره زمین، موجب برهم خوردن تعادل در آنها شده است. به اعتقاد بسیاری از متخصصان اقلیم‌شناسی در كشور، با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی ایران، همكاری ما با دیگر كشورها برای بهبود شرایط محیطی، می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد. آنها می‌گویند توافقنامه پاریس می‌تواند راهكاری برای كاهش رخداد مخاطرات اقلیمی و خسارات ناشی از آن به حساب بیاید و در صورت عدم تحقق این امر، كاهش 20درصدی بارش‌ها و افزایش دما را در غرب ایران تجربه خواهیم كرد.
امروزه «گرمایش جهانی» اصطلاحی نیست كه تنها دانشمندان علوم محیطی از آن صحبت كنند و از تبعاتش بگویند. افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای و تغییر كاربری اراضی، از عوامل اصلی بروز این معضل جهانی است كه متعاقبا زمینه‌ساز رخداد برخی مخاطرات غیرمنتظره اقلیمی در مناطق حساس و آسیب‌پذیر كره زمین می‌شود.با نگاه كلی به داده‌های ثبت شده در 33 ایستگاه سازمان هواشناسی، روند تشدید گرمایش جهانی به روشنی پیداست. طبق برآورد «سازمان هواشناسی» در 49 سال اخیر یعنی از سال 1347 تا 1395 میانگین دمای كشور با شیبی به میزان 4/0 درجه سانتیگراد در هر دهه افزایش یافته است (نمودار 1). براساس همین گزارش در برخی ایستگاه‌های كشور، نرخ افزایشی دمای كمینه تا چهار برابر بیش از نرخ افزایشی دمای بیشینه به ثبت رسیده است؛ به‌عبارت دیگر، این روند گرمایشی در اعداد درج شده بیشترین دمای كمینه (گرم‌ترین شب) و كمترین دمای كمینه (سردترین شب) را نشان داده است. اقلیم‌شناسان معتقدند این تنها ابتدای راه است؛ آثار مخرب افزایش دما و بر هم خوردن الگوهای اقلیمی كره زمین، تبعات و خسارت‌های زیادی را به بشر تحمیل كرده و می‌كند.
پدیده مهاجران اقلیمی
وقوع بارش‌های سنگین و غیرمنتظره، كاهش میزان تولید محصولات زراعی و باغی سالم، كاهش چشمگیر پهنه‌های اقلیم مرطوب و افزایش اقلیم خشك كشور، افزایش روند بیابان‌زایی و در نهایت بروز پدیده‌‌ای به نام «مهاجران اقلیمی» نمونه‌هایی از این معضلات و مخاطرات زیست‌محیطی هستند كه می‌توانند روز‌به‌روز شرایط زندگی را برای بشر دشوارتر كنند.
با وجود این شرایط، امروز فقط دو راه پیش روی بشر است؛ نخست آن‌كه هرچه زودتر باید برای كاهش دیاكسیدكربن، اقداماتی موثر را به انجام رساند؛ دیگر این‌كه راهكارهای سازگاری با شرایط فعلی را برای كاهش خسارات وارده در پیش گرفته شود. در اصل، اجرای این دو راهكار همان رویكرد كمیته مجمع جهانی تغییر اقلیم موسوم به (آی‌پی‌سی‌سی) است كه در سال 2015 با عنوان «توافقنامه پاریس» بر آن تاكید كرده است. سیاست‌گذاری دولت‌های امضا‌كننده در اجرای 29 ماده این توافقنامه جهانی منتج به كاهش دیاكسیدكربن در كره زمین خواهد شد. در صورت عمل به مفاد این توافقنامه، باید اقدامات ویژه‌ای را در كشور برای كاهش دیاكسیدكربن عملی كرد. كنوانسیون مذكور به‌طور كلی بر دو پایه كلی كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با پیامدهای آن استوار شده است. مدیریت منابع آب، توسعه و گسترش استفاده از انواع ابزارهای مدرن كنترل انتشار دیاكسیدكربن و فناوری‌های پیشرفته و جدید كه برای محیط‌زیست هم بی‌خطر هستند، نمونه‌هایی از این اقدامات است.حال آن‌كه اجرایی شدن یا نشدن این توافقنامه برای ما در ایران چه پیامدهایی را خواهد داشت، بحثی است كه بسیاری از كارشناسان محیط‌زیست و اقلیم‌شناسان و همچنین، تصمیم‌گیران سیاسی را به‌شدت درگیر كرده است.
پیامدهای اجرا یا عدم اجرای توافق
دكتر بهلول علیجانی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه خوارزمی درباره این موضوع كه پیوستن به توافقنامه پاریس چه آینده‌ای را برای محیط‌زیست ایران به ارمغان خواهد می‌آورد؟ می‌گوید: «شكی در وقوع تغییر اقلیم نیست. اغلب كارشناسان باور دارند با توجه به روند صعودی افزایش دیاكسیدكربن، فرآیند تغییر اقلیم ادامه‌دار است؛ بحثی كه در این میان اهمیت زیادی پیدا می‌كند این است كه تغییرات اقلیمی علت بیشتر مخاطرات اقلیمی و زیست‌محیطی است. در كل اقلیم مولفه‌ای بی‌نظم است. حال تصور كنید بشر به این بی‌نظمی دامن بزند، به طور طبیعی باید منتظر مخاطرات بیشتری باشیم.»
استاد دانشگاه خوارزمی در ادامه تأكید می‌كند: «در مرحله نخست اگر جلوی تغییرات اقلیمی گرفته نشود، شرایط بدتری به لحاظ زیست‌محیطی را باید متحمل شویم؛ همچنین توجه به این‌كه تغییرات اقلیمی یك فرآیند جهانی است، برای حل آن هم باید با جهان همكاری داشته باشیم و نمی‌توان این فرآیند را با یك تفكر یا با یك سیاست محلی و منطقه‌ای پیش برد. اگر ما معتقد باشیم كه گره تغییر اقلیم به دست همگان باز می‌شود، بنابراین متحد شدن با دیگر كشورهای جهان بهترین مسیر برای مقابله با آن خواهد بود. حال آن‌كه مجمعی در جهان این نوع گردهمایی‌ها را به وجود آورده است موقعیت خوبی است كه ما با پیوستن به توافقنامه پاریس به حل این معضل جهانی بشتابیم. به اعتقاد من اگر ما به توافقنامه پاریس بپیوندیم به طور قطع مشكلات زیست‌محیطی كمتری را تحمل خواهیم كرد.»
با دیاكسیدكربن چطور مقابله كنیم؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد یكی از اصلی‌ترین عوامل موثر در افزایش دیاكسیدكربن فعالیت‌های صنعتی است كه براساس نظر برخی ناظران در صورت پذیرش توافقنامه مذكور، باید از فعالیت‌های صنعتی بكاهیم؛ به‌عبارت دیگر ایران در صورت پیوستن به توافقنامه پاریس موظف خواهد بود 12درصد از میزان انتشار دی‌اكسید كربن خود را كاهش دهد كه به اعتقاد برخی تصمیم‌گیران و كارشناسان در حوزه صنعت و اشتغال، این روند منجر به كاهش فعالیت‌های صنعتی خواهد شد كه متعاقب آن ضرر اقتصادی و بیكاری بیشتری را برای كشور رقم خواهد زد. در واقع برخی مخالفان پیوستن به توافقنامه پاریس مدعی‌اند كه توافق پاریس دارای شبهات مالی چون بار مالی 17 میلیون دلاری برای ایران است. همچنین چندی پیش ایرنا در گزارشی به سخنان مهدی اسكندری، كارشناس مسائل بین‌الملل در تارنمای اندیشكده راهبردی اشاره داشت، كه با اجرایی شدن این توافقنامه میزان تقاضا و در نتیجه قیمت نفت كاهش خواهد یافت و در نتیجه پیوستن به توافقنامه پاریس به اقتصاد ایران ضرر خواهد رساند.اسكندری بر این باور است كه صنایع دیگر ایران نیز وابسته به منابع نفت و گاز است و در رشد اقتصادی ایران اختلال ایجاد می‌كند. ایران تا سال ۲۰۲۵ با محدودیت‌‌های چشمگیری در صنایع هسته‌ای خود مواجه است و به نظر می‌آید تعداد نیروگاههای اتمی ایران (با وجود حركت به سمت ساخت نیروگاههای جدید) نمی‌‌تواند رقم قابل‌توجهی از نیاز انرژی كشور را در برهه كاهش می‌یابد مصرف نفت و گاز تامین كند. با كاهش مصرف نفت و گاز در ایران و جهان، منابع مالی ایران كاهش می‌یابد و تامین انرژی در كشور نیز با اختلال روبه‌رو می‌شود.
لزوم تلاش برای كاهش ردپای كربن
اما پرسش این است كه آیا تنها راه‌حل كاهش انتشار دیاكسیدكربن حذف یا تعطیل كردن فعالیت‌های صنعتی است؟ آیا نمی‌توان راهكارهای دیگری را برای كاهش «ردپای كربن» (مجموعه كل گازهای گلخانه‌ای خروجی ناشی از یك سازمان، یك رخداد، یك محصول یا یك شخص) در كشور تدبیر كرد به نحوی كه «نه سیخ بسوزد نه كباب؟!»
علیجانی ضمن اشاره به این موضوع می‌گوید: «كاهش فعالیت‌های صنعتی تنها راه‌حل كاهش تولید گازكربنیك نیست. برای مثال ما می‌توانیم از جایگزین‌های استانداردتری برای سوخت خودروها و كارخانجات استفاده كنیم تا كربن كمتری تولید شود. به اعتقاد من با پیوستن ما به توافقنامه پاریس باز هم می‌توانیم به توسعه صنعتی ادامه دهیم. اما باید ذهن خلاقمان را تقویت و راهكارهای درست و منطقی را دنبال كنیم؛ بنابراین الزامی نیست كه در صورت پیوستن به این توافقنامه صنایع یا مشاغل را تعطیل كنیم. از مزیت‌های پیوستن به این معاهده جهانی توجه به انجام برخی ضرورت‌های محیط‌زیستی است؛ برای مثال اگر متعهد شویم، مجبوریم مدیریت منابع آب را اصلاح كنیم؛ زیرا یك نظارت جهانی بر برنامه‌های زیست‌محیطی ما وجود خواهد داشت.»
به گفته علیجانی، یكی از راه‌های كاهش انتشار كربن، مدیریت مصرف آب است؛ در حقیقت با مدیریت آب و كشاورزی می‌تواندرصد زیادی از انتشار كربن را كاهش داد. همچنین اصلاح برخی فرآیندها، مانند حذف «فِلر» در صنایع نفت و گاز، از راه‌های كاهش كربن است.
اهمیت توجه به پژوهش‌های اقلیم‌شناسی برای تصمیمات كلان
دكتر علیجانی یكی از سیاست‌های موثر برای تعهد به توافقنامه پاریس را به‌كارگیری راهكارهای ارائه‌شده از سوی اقلیم‌شناسان می‌داند. وی معتقد است: «برخی سیاستمداران تصور می‌كنند پیوستن به توافقنامه پاریس به استقلال سیاسی كشور لطمه می‌زند. این تفكر ناشی از بی‌توجهی به اهمیت نظرات كارشناسی اقلیم‌شناسان در تصمیم‌گیری‌هاست. درواقع بیش از آن‌كه این موضوع اهمیت سیاسی داشته باشد، دارای اهمیت زیست‌محیطی است؛ بنابراین نباید با رویكرد سیاسی به این موضوع نگاه كرد.»
این استاد اقلیم‌شناس تصریح می‌كند: «باید یك شورای عالی تغییر اقلیم در كشور تشكیل شود تا بهترین دیدگاه‌ها را برای پیوستن به معاهده جهانی پاریس جمع‌آوری كند. به اعتقاد من هیچ‌یك از اكولوژیست‌ها یا فیزیكدانان به‌اندازه اقلیم‌شناسان نمی‌توانند برای حل این معضل چاره‌جویی كنند، زیرا با دانش اقلیم‌شناسی و با در نظرگرفتن همه شرایط محیطی می‌توان به پیش‌بینی دقیق‌تری دست یافت.»
چه مناطقی از كشور كاهش بارش بیشتری خواهند داشت؟
براساس گزارش ارائه شده از سوی دفتر پیش‌بینی سازمان هواشناسی، چشم‌انداز تغییراقلیم كشور تا انتهای قرن بیست‌ویكم میلادی تشریح شده است. بنا‌بر سناریوهای گزارش پنجم مجمع تغییر اقلیم پیش‌بینی شده است، میانگین بارش از مدیترانه تا افغانستان كاهش خواهد یافت و در صورت عدم پایبندی به توافقنامه پاریس كاهش بارش در غرب ایران تا 20درصد و در سوریه، عراق، اردن و فلسطین تا 30درصد خواهد بود؛ همچنین افغانستان و بخش‌هایی از شرق ایران تا 20درصد كاهش بارش را تجربه خواهند كرد و در مجموع كاهش بارش و خشكسالی از سال 2050 میلادی به بعد در مقایسه با وضعیت فعلی تشدید خواهد شد.
درصورت عدم پایبندی به مفاد توافقنامه پاریس، میانگین دمای كشور حدود 2/5 درجه و درصورت پایبندی به آن 1/3 درجه سانتیگراد نسبت به بازه زمانی 1986 تا 2005 میلادی افزایش می‌یابد. از نظر منطقه‌ای در ایران بیشترین كاهش بارش به ترتیب در زاگرس و شمال‌غرب رخ خواهد داد. منطقه زاگرس علاوه بر بیشترین كاهش بارش با بیشترین افزایش دما نیز مواجه خواهد شد. تنها منطقه‌ای كه احتمال افزایش بارش در آن وجود خواهد داشت، جنوب‌شرق كشور است كه در این منطقه هم به‌صورت ناگهانی و سیل‌آسا خواهد بود.شرایط اقلیمی گفته شده ایجاب می‌كند كه ایران علاوه‌بر تاكید جدی در اجرای توافقنامه پاریس، كمك‌های لازم برای جبران تبعاتی كه گرمایش جهانی در معیشت كشور ما ایجاد می‌كند از سازمان‌های بین‌المللی دریافت كند. زیرا به گفته ایمان بابائیان، رئیس پژوهشكده اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما، افزایش یك درجه‌ای دمای متوسط هوا در جهان تاثیرات مخرب و غیرقابل جبرانی بر زندگی و معیشت همه مردم جهان و از جمله ایران و به‌خصوص اهالی غرب كشور و ناحیه زاگرس گذاشته است و تاثیر زیادی بر كشاورزی و امنیت غذایی كشورهای منطقه دارد.
شكنندگی غرب آسیا در موضوع تغییر اقلیم
براساس ماده چهار این كنوانسیون كه به تعهدات دولت‌های عضو اشاره دارد، كشورهای توسعه‌یافته متعهد به حمایت مالی از دولت‌های در حال توسعه به منظور تحقق اهداف كنوانسیون هستند. این حمایت‌ها شامل حمایت‌های مالی، انتقال دانش فنی و فناوری به منظور ایفای تعهدات مندرج است. به طور خاص كشورهای توسعه یافته تا سال ۲۰۲۵ متعهد شده‌اند سالیانه مبلغ صد میلیون دلار برای كمك به كشورهای در حال توسعه برای تحقق اهداف توافقنامه پاریس تامین مالی كنند. بر این اساس ایران باید بتواند از حمایت‌های مالی كشورهای توسعه‌یافته برای كاربرد فناوری و كاهش انتشار بهره‌مند شود. لیكن با گسترش تحریم‌های ناجوانمردانه غرب، در شرایط فعلی چگونگی دریافت این كمك‌ها در هاله‌ای از ابهام است و در توافق پاریس چنین موضوعی دیده نشده است.
دكتر علیجانی درباره فرایند تاثیرگذاری تغییر اقلیم معتقد است: «این‌فرآیند در همه جای كره زمین یكسان نیست. برای مثال در مناطق قطبی و كشورهای واقع در عرض‌های بالاتر مانند كانادا و روسیه تغییر اقلیم، به نفع آنهاست؛ زیرا با افزایش دما و ذوب شدن یخ‌های قطبی شرایط مطلوب‌تری برای رویش گیاهان در آن مناطق فراهم می‌شود.»
این اقلیم‌شناس باتجربه تصریح می‌كند: «متاسفانه حساس‌ترین منطقه جهان در مواجهه با تغییرات اقلیم منطقه غرب آسیا و شرق مدیترانه است. این منطقه از نظر اقلیمی و زیست‌محیطی جزو مناظق شكننده به حساب می‌آید و بیشترین آثار مخرب تغییرات اقلیمی در این كشورها نمود پیدا كرده است. به همین دلیل وجود یك تفاهمنامه جهانی برای كشورهای غرب آسیا به‌شدت مورد نیاز است و باید نظارت جهانی بر عملكرد دولت‌ها در حفظ محیط‌زیست وجود داشته باشد. همچنین بنابه شرایط كنونی كشورمان، ناگزیریم در این زمینه اقداماتی را انجام دهیم. یكی از این اقدامات مهم كاهش میزان انتشار دیاكسیدكربن به میزان 12درصد است.»
پدیده مهاجران اقلیمی
وقوع بارش‌های سنگین و غیرمنتظره، كاهش میزان تولید محصولات زراعی و باغی سالم، كاهش چشمگیر پهنه‌های اقلیم مرطوب و افزایش اقلیم خشك كشور، افزایش روند بیابان‌زایی و در نهایت بروز پدیده‌‌ای به نام «مهاجران اقلیمی» نمونه‌هایی از این معضلات و مخاطرات زیست‌محیطی هستند كه می‌توانند روز‌به‌روز شرایط زندگی را برای بشر دشوارتر كنند.
با وجود این شرایط، امروز فقط دو راه پیش روی بشر است؛ نخست آن‌كه هرچه زودتر باید برای كاهش دیاكسیدكربن، اقداماتی موثر را به انجام رساند؛ دیگر این‌كه راهكارهای سازگاری با شرایط فعلی را برای كاهش خسارات وارده در پیش گرفته شود. در اصل، اجرای این دو راهكار همان رویكرد كمیته مجمع جهانی تغییر اقلیم موسوم به (آی‌پی‌سی‌سی) است كه در سال 2015 با عنوان «توافقنامه پاریس» بر آن تاكید كرده است. سیاست‌گذاری دولت‌های امضا‌كننده در اجرای 29 ماده این توافقنامه جهانی منتج به كاهش دیاكسیدكربن در كره زمین خواهد شد. در صورت عمل به مفاد این توافقنامه، باید اقدامات ویژه‌ای را در كشور برای كاهش دیاكسیدكربن عملی كرد. كنوانسیون مذكور به‌طور كلی بر دو پایه كلی كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با پیامدهای آن استوار شده است. مدیریت منابع آب، توسعه و گسترش استفاده از انواع ابزارهای مدرن كنترل انتشار دیاكسیدكربن و فناوری‌های پیشرفته و جدید كه برای محیط‌زیست هم بی‌خطر هستند، نمونه‌هایی از این اقدامات است.حال آن‌كه اجرایی شدن یا نشدن این توافقنامه برای ما در ایران چه پیامدهایی را خواهد داشت، بحثی است كه بسیاری از كارشناسان محیط‌زیست و اقلیم‌شناسان و همچنین، تصمیم‌گیران سیاسی را به‌شدت درگیر كرده است.
پیامدهای اجرا یا عدم اجرای توافق
دكتر بهلول علیجانی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه خوارزمی درباره این موضوع كه پیوستن به توافقنامه پاریس چه آینده‌ای را برای محیط‌زیست ایران به ارمغان خواهد می‌آورد؟ می‌گوید: «شكی در وقوع تغییر اقلیم نیست. اغلب كارشناسان باور دارند با توجه به روند صعودی افزایش دیاكسیدكربن، فرآیند تغییر اقلیم ادامه‌دار است؛ بحثی كه در این میان اهمیت زیادی پیدا می‌كند این است كه تغییرات اقلیمی علت بیشتر مخاطرات اقلیمی و زیست‌محیطی است. در كل اقلیم مولفه‌ای بی‌نظم است. حال تصور كنید بشر به این بی‌نظمی دامن بزند، به طور طبیعی باید منتظر مخاطرات بیشتری باشیم.»
استاد دانشگاه خوارزمی در ادامه تأكید می‌كند: «در مرحله نخست اگر جلوی تغییرات اقلیمی گرفته نشود، شرایط بدتری به لحاظ زیست‌محیطی را باید متحمل شویم؛ همچنین توجه به این‌كه تغییرات اقلیمی یك فرآیند جهانی است، برای حل آن هم باید با جهان همكاری داشته باشیم و نمی‌توان این فرآیند را با یك تفكر یا با یك سیاست محلی و منطقه‌ای پیش برد. اگر ما معتقد باشیم كه گره تغییر اقلیم به دست همگان باز می‌شود، بنابراین متحد شدن با دیگر كشورهای جهان بهترین مسیر برای مقابله با آن خواهد بود. حال آن‌كه مجمعی در جهان این نوع گردهمایی‌ها را به وجود آورده است موقعیت خوبی است كه ما با پیوستن به توافقنامه پاریس به حل این معضل جهانی بشتابیم. به اعتقاد من اگر ما به توافقنامه پاریس بپیوندیم به طور قطع مشكلات زیست‌محیطی كمتری را تحمل خواهیم كرد.»
با دیاكسیدكربن چطور مقابله كنیم؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد یكی از اصلی‌ترین عوامل موثر در افزایش دیاكسیدكربن فعالیت‌های صنعتی است كه براساس نظر برخی ناظران در صورت پذیرش توافقنامه مذكور، باید از فعالیت‌های صنعتی بكاهیم؛ به‌عبارت دیگر ایران در صورت پیوستن به توافقنامه پاریس موظف خواهد بود 12درصد از میزان انتشار دی‌اكسید كربن خود را كاهش دهد كه به اعتقاد برخی تصمیم‌گیران و كارشناسان در حوزه صنعت و اشتغال، این روند منجر به كاهش فعالیت‌های صنعتی خواهد شد كه متعاقب آن ضرر اقتصادی و بیكاری بیشتری را برای كشور رقم خواهد زد. در واقع برخی مخالفان پیوستن به توافقنامه پاریس مدعی‌اند كه توافق پاریس دارای شبهات مالی چون بار مالی 17 میلیون دلاری برای ایران است. همچنین چندی پیش ایرنا در گزارشی به سخنان مهدی اسكندری، كارشناس مسائل بین‌الملل در تارنمای اندیشكده راهبردی اشاره داشت، كه با اجرایی شدن این توافقنامه میزان تقاضا و در نتیجه قیمت نفت كاهش خواهد یافت و در نتیجه پیوستن به توافقنامه پاریس به اقتصاد ایران ضرر خواهد رساند.اسكندری بر این باور است كه صنایع دیگر ایران نیز وابسته به منابع نفت و گاز است و در رشد اقتصادی ایران اختلال ایجاد می‌كند. ایران تا سال ۲۰۲۵ با محدودیت‌‌های چشمگیری در صنایع هسته‌ای خود مواجه است و به نظر می‌آید تعداد نیروگاههای اتمی ایران (با وجود حركت به سمت ساخت نیروگاههای جدید) نمی‌‌تواند رقم قابل‌توجهی از نیاز انرژی كشور را در برهه كاهش می‌یابد مصرف نفت و گاز تامین كند. با كاهش مصرف نفت و گاز در ایران و جهان، منابع مالی ایران كاهش می‌یابد و تامین انرژی در كشور نیز با اختلال روبه‌رو می‌شود.
لزوم تلاش برای كاهش ردپای كربن
اما پرسش این است كه آیا تنها راه‌حل كاهش انتشار دیاكسیدكربن حذف یا تعطیل كردن فعالیت‌های صنعتی است؟ آیا نمی‌توان راهكارهای دیگری را برای كاهش «ردپای كربن» (مجموعه كل گازهای گلخانه‌ای خروجی ناشی از یك سازمان، یك رخداد، یك محصول یا یك شخص) در كشور تدبیر كرد به نحوی كه «نه سیخ بسوزد نه كباب؟!»
علیجانی ضمن اشاره به این موضوع می‌گوید: «كاهش فعالیت‌های صنعتی تنها راه‌حل كاهش تولید گازكربنیك نیست. برای مثال ما می‌توانیم از جایگزین‌های استانداردتری برای سوخت خودروها و كارخانجات استفاده كنیم تا كربن كمتری تولید شود. به اعتقاد من با پیوستن ما به توافقنامه پاریس باز هم می‌توانیم به توسعه صنعتی ادامه دهیم. اما باید ذهن خلاقمان را تقویت و راهكارهای درست و منطقی را دنبال كنیم؛ بنابراین الزامی نیست كه در صورت پیوستن به این توافقنامه صنایع یا مشاغل را تعطیل كنیم. از مزیت‌های پیوستن به این معاهده جهانی توجه به انجام برخی ضرورت‌های محیط‌زیستی است؛ برای مثال اگر متعهد شویم، مجبوریم مدیریت منابع آب را اصلاح كنیم؛ زیرا یك نظارت جهانی بر برنامه‌های زیست‌محیطی ما وجود خواهد داشت.»
به گفته علیجانی، یكی از راه‌های كاهش انتشار كربن، مدیریت مصرف آب است؛ در حقیقت با مدیریت آب و كشاورزی می‌تواندرصد زیادی از انتشار كربن را كاهش داد. همچنین اصلاح برخی فرآیندها، مانند حذف «فِلر» در صنایع نفت و گاز، از راه‌های كاهش كربن است.
اهمیت توجه به پژوهش‌های اقلیم‌شناسی برای تصمیمات كلان
دكتر علیجانی یكی از سیاست‌های موثر برای تعهد به توافقنامه پاریس را به‌كارگیری راهكارهای ارائه‌شده از سوی اقلیم‌شناسان می‌داند. وی معتقد است: «برخی سیاستمداران تصور می‌كنند پیوستن به توافقنامه پاریس به استقلال سیاسی كشور لطمه می‌زند. این تفكر ناشی از بی‌توجهی به اهمیت نظرات كارشناسی اقلیم‌شناسان در تصمیم‌گیری‌هاست. درواقع بیش از آن‌كه این موضوع اهمیت سیاسی داشته باشد، دارای اهمیت زیست‌محیطی است؛ بنابراین نباید با رویكرد سیاسی به این موضوع نگاه كرد.»
این استاد اقلیم‌شناس تصریح می‌كند: «باید یك شورای عالی تغییر اقلیم در كشور تشكیل شود تا بهترین دیدگاه‌ها را برای پیوستن به معاهده جهانی پاریس جمع‌آوری كند. به اعتقاد من هیچ‌یك از اكولوژیست‌ها یا فیزیكدانان به‌اندازه اقلیم‌شناسان نمی‌توانند برای حل این معضل چاره‌جویی كنند، زیرا با دانش اقلیم‌شناسی و با در نظرگرفتن همه شرایط محیطی می‌توان به پیش‌بینی دقیق‌تری دست یافت.»
چه مناطقی از كشور كاهش بارش بیشتری خواهند داشت؟
براساس گزارش ارائه شده از سوی دفتر پیش‌بینی سازمان هواشناسی، چشم‌انداز تغییراقلیم كشور تا انتهای قرن بیست‌ویكم میلادی تشریح شده است. بنا‌بر سناریوهای گزارش پنجم مجمع تغییر اقلیم پیش‌بینی شده است، میانگین بارش از مدیترانه تا افغانستان كاهش خواهد یافت و در صورت عدم پایبندی به توافقنامه پاریس كاهش بارش در غرب ایران تا 20درصد و در سوریه، عراق، اردن و فلسطین تا 30درصد خواهد بود؛ همچنین افغانستان و بخش‌هایی از شرق ایران تا 20درصد كاهش بارش را تجربه خواهند كرد و در مجموع كاهش بارش و خشكسالی از سال 2050 میلادی به بعد در مقایسه با وضعیت فعلی تشدید خواهد شد.
درصورت عدم پایبندی به مفاد توافقنامه پاریس، میانگین دمای كشور حدود 2/5 درجه و درصورت پایبندی به آن 1/3 درجه سانتیگراد نسبت به بازه زمانی 1986 تا 2005 میلادی افزایش می‌یابد. از نظر منطقه‌ای در ایران بیشترین كاهش بارش به ترتیب در زاگرس و شمال‌غرب رخ خواهد داد. منطقه زاگرس علاوه بر بیشترین كاهش بارش با بیشترین افزایش دما نیز مواجه خواهد شد. تنها منطقه‌ای كه احتمال افزایش بارش در آن وجود خواهد داشت، جنوب‌شرق كشور است كه در این منطقه هم به‌صورت ناگهانی و سیل‌آسا خواهد بود.شرایط اقلیمی گفته شده ایجاب می‌كند كه ایران علاوه‌بر تاكید جدی در اجرای توافقنامه پاریس، كمك‌های لازم برای جبران تبعاتی كه گرمایش جهانی در معیشت كشور ما ایجاد می‌كند از سازمان‌های بین‌المللی دریافت كند. زیرا به گفته ایمان بابائیان، رئیس پژوهشكده اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما، افزایش یك درجه‌ای دمای متوسط هوا در جهان تاثیرات مخرب و غیرقابل جبرانی بر زندگی و معیشت همه مردم جهان و از جمله ایران و به‌خصوص اهالی غرب كشور و ناحیه زاگرس گذاشته است و تاثیر زیادی بر كشاورزی و امنیت غذایی كشورهای منطقه دارد.
شكنندگی غرب آسیا در موضوع تغییر اقلیم
براساس ماده چهار این كنوانسیون كه به تعهدات دولت‌های عضو اشاره دارد، كشورهای توسعه‌یافته متعهد به حمایت مالی از دولت‌های در حال توسعه به منظور تحقق اهداف كنوانسیون هستند. این حمایت‌ها شامل حمایت‌های مالی، انتقال دانش فنی و فناوری به منظور ایفای تعهدات مندرج است. به طور خاص كشورهای توسعه یافته تا سال ۲۰۲۵ متعهد شده‌اند سالیانه مبلغ صد میلیون دلار برای كمك به كشورهای در حال توسعه برای تحقق اهداف توافقنامه پاریس تامین مالی كنند. بر این اساس ایران باید بتواند از حمایت‌های مالی كشورهای توسعه‌یافته برای كاربرد فناوری و كاهش انتشار بهره‌مند شود. لیكن با گسترش تحریم‌های ناجوانمردانه غرب، در شرایط فعلی چگونگی دریافت این كمك‌ها در هاله‌ای از ابهام است و در توافق پاریس چنین موضوعی دیده نشده است.
دكتر علیجانی درباره فرایند تاثیرگذاری تغییر اقلیم معتقد است: «این‌فرآیند در همه جای كره زمین یكسان نیست. برای مثال در مناطق قطبی و كشورهای واقع در عرض‌های بالاتر مانند كانادا و روسیه تغییر اقلیم، به نفع آنهاست؛ زیرا با افزایش دما و ذوب شدن یخ‌های قطبی شرایط مطلوب‌تری برای رویش گیاهان در آن مناطق فراهم می‌شود.»
این اقلیم‌شناس باتجربه تصریح می‌كند: «متاسفانه حساس‌ترین منطقه جهان در مواجهه با تغییرات اقلیم منطقه غرب آسیا و شرق مدیترانه است. این منطقه از نظر اقلیمی و زیست‌محیطی جزو مناظق شكننده به حساب می‌آید و بیشترین آثار مخرب تغییرات اقلیمی در این كشورها نمود پیدا كرده است. به همین دلیل وجود یك تفاهمنامه جهانی برای كشورهای غرب آسیا به‌شدت مورد نیاز است و باید نظارت جهانی بر عملكرد دولت‌ها در حفظ محیط‌زیست وجود داشته باشد. همچنین بنابه شرایط كنونی كشورمان، ناگزیریم در این زمینه اقداماتی را انجام دهیم. یكی از این اقدامات مهم كاهش میزان انتشار دیاكسیدكربن به میزان 12درصد است.»
