چطور می‌توانیم بدون ناراحت‌کردن دیگران به آنها «نه» بگوییم؟
گزینه‌ای به‌نام «نه»!
اگر شما هم جزو كسانی هستید كه بیشتر اوقات علی‌رغم میل باطنی خود، ناچار به پذیرش تقاضای دیگران شده‌اید و یا نمی‌توانید نارضایتی خود را از یك دوست بیان كنید، احتمالا در زمینه رفتار قاطعانه، جراتمندی در بیان نظرات و در نهایت در مهارت «نه‌گفتن» مشکل دارید. اگر تابه‌حال فکر کرده‌اید شاید پاسخ منفی در بسیاری از مواقع گزینه بهتر و مفیدتری برای رهایی از استرس‌های زیاد و راضینگهداشتن همه است با یادگیری نه‌گفتن به‌راحتی می‌توانید از این استرس‌ها رها شوید.
عطیه رضایی / روان‌شناس بالینی
چرا باید مهارت نه‌گفتن را یاد بگیریم؟
كسی كه این مهارت را می‌آموزد به‌راحتی می‌تواند كارهایی را كه دوست ندارد رد كند و بسیار مؤدبانه به خواسته‌های غیرمنطقی اطرافیان، پاسخ منفی داده و از استرس، نگرانی و خشم ناشی از پذیرش اجباری درخواست‌های اطرافیان در امان بماند. مهارت «نه‌گفتن» یعنی اعتمادبه‌نفس، اراده و پافشاری بر حقوق خود و نباید به‌اشتباه به معنی مخالفت محض با دیگران برداشت شود. متاسفانه در فرهنگ ما، فردی مؤدب و خوب قلمداد می‌شود كه در مقابل خواست دیگران سكوت کرده و هیچ‌گاه از خود دفاع نكند. به‌عبارت‌دیگر همواره همه آموزش‌ها حول محور «بله‌گفتن» و راضینگهداشتن همه می‌چرخد. آمارها حاكی از آن است كه بیشتر سوءاستفاده‌ها، اعتیاد، دزدی و دیگر بزه‌ها در شرایطی رخ می‌دهد كه اگر فرد مهارت گفتن پاسخ «نه» را داشت دچار آن شرایط خطرناک نمی‌شد.
ضرورت آموزش این مهارت از کودکی
خانواده، والدین، مربیان و مسؤولان مراكز آموزشی به‌عنوان الگو باید این مهارت را به‌خوبی و به‌موقع به كودك آموزش دهند. البته به‌شرطی‌كه خود آنها شیوه صحیح پاسخ‌دهی منفی را فراگرفته‌باشند و به‌راحتی از كلمه «نه» استفاده كنند. كودكان از رفتار والدین و مربیان بیشتر از آموزش كلامی تأثیر می‌گیرند. برای آموزش نه‌گفتن به کودک باید از مسائل خیلی كوچك شروع كنیم. سن سه تا چهارسالگی بهترین زمان برای یادگیری این موضوع است، زیرا كودك در این سن به‌آرامی دنبال استقلال است. پدر و مادر باید با درك احساسات كودك و بدون عصبانیت در گفتن كلمه «نه» ثابت‌قدم باشند، درغیر‌این‌صورت مراحل آموزش با مشكل مواجه خواهدشد. از طرفی قاطعیت والدین تأثیر زیادی در شكل‌گیری شخصیت كودكان خواهدداشت. پدر و مادر یا هر كسی كه مسؤولیت نگهداری و تربیت كودك را برعهده دارد، می‌تواند در قالب داستان و بازی مهارت «نه‌گفتن» را با كودك تمرین كند و در این تمرین‌ها، عواقب خجالت‌كشیدن و «نه‌گفتن» را برای او توضیح دهد. كودك باید بداند در صورت قرارگرفتن در شرایط سخت و درصورتی‌كه احساس خوبی نسبت به انجام درخواست دیگران ندارد، می‌تواند از انجام درخواست دیگران خودداری كند و به خواسته آنها پاسخ منفی دهد. كودك باید بداند «نه‌گفتن»؛ پررویی، گستاخی و بی‌ادبی نیست، بلكه رد محترمانه خواهش یكی از دوستان یا اطرافیان بوده و نوعی مهارت است كه باید بیاموزیم و در تعاملات روزمره از آن استفاده كنیم.
سوءتفاهم‌های رایج درباره «مهارت نه‌گفتن»
نه‌گفتن به معنی خودخواهی نیست. وقتی وظیفه جدیدی را نمی‌پذیرید به این معنی است که مسؤولیت‌هایی که درحال‌حاضر به عهده دارید اهمیت دارد و نمی‌خواهید در انجام آنها کوتاهی رخ‌دهد پس می‌گویید «نه».
نه‌گفتن به شما اجازه می‌دهد کارهای جدیدی را امتحان کرده و فرصت پیدا می‌کنید علایق‌تان را دنبال کنید.
همیشه پاسخ مثبت به درخواست‌ها خوب نیست. وقتی بیش از حد مسؤولیت به عهده می‌گیرید تحت استرس شدیدی هستید و احتمال احساس خستگی و ازپادرآمدن‌تان بیشتر می‌شود.
بله گفتن باعث می‌شود دیگران از انجام آن کار ناتوان شوند. به‌عبارت‌دیگر وقتی نه‌می‌گویید راه را به روی فرد باز‌می‌گذارید تا خودش دست به کار شود. ممکن است نتواند همانند شما عمل کند اما اشکالی ندارد، در نهایت راه خود را پیدا می‌کند.
چگونه نه بگوییم؟
اگر کاری را دوست ندارید نه بگویید. از استفاده از این واژه نترسید. مراقب عبارت‌های جایگزینی که دربردارنده تردید هستند مانند عبارات: مطمئن نیستم، فکر نکنم بتونم و ... باشید چون به این معنی برداشت می‌شود که ممکن است بعدا پاسخ‌تان مثبت باشد. بنابراین محکم باشید و اگر مطمئن هستید که باید نه بگویید بدون معطلی یک نه محکم بگویید. محکم نه‌گفتن البته به مفهوم عصبانیت، پرخاش یا پریدن به طرف مقابل نیست. فقط شک‌وتردید در صدایتان راه‌ندهید.
نه‌گفتن را طولانی نکنید. دلیل خود برای امتناع از پذیرش درخواست را بیان کنید اما آن را زیاد طول ندهید. از توضیح‌دادن زیاد یا توجیه‌کردن خودداری کنید. بهترین کار این است که صادق باشید. برای نپذیرفتن مسؤولیت، دلیل نسازید. بیان واقعیت همیشه بهترین راه برای نه‌گفتن به دوستان، عزیزان یا همکاران است.
خود را برای تکرار درخواست آماده کنید. ممکن است تقاضای مورد نظر چندین‌بار از شما درخواست شود و لازم است چندین‌بار پاسخ منفی خود را اعلام کنید تا دیگران آن را بپذیرند. در این شرایط فقط با آرامش همان پاسخ خود را (با ذکر دلیل اولیه یا بدون آن) تکرار کنید.
اگر طرف مقابل‌تان در فشار است به نرمی «نه» بگویید و بهتر است این نه‌گفتن بسیار صمیمانه، نرم و ساده و درعین‌حال همراه با پاسخی از سر همدلی بوده و به شکلی باشد که حداقل اگر فشار او را کم نمیکند، افزایش هم ندهد. در چنین مواقعی به دادن راه‌حل‌های دیگری هم فکر کنید.
به‌جای این‌که از ابتدا سعی کنید بهانه بیاورید، خیلی ساده از همان اول نه بگویید. منظور این است که اگر واقعا بهترین پاسخ «نه» است پس همین کلمه را بگویید. متاسفانه گاهی در این حالت که خیلی هم شایع است نه‌گفتن با معذرت‌خواهی و توجیهات پیاپی و تعارفات کلامی صورت می‌گیرد، همراه با یک رشته طولانی از من‌من‌کردن‌های مکرر و ادای کلماتی مانند: «نمی‌دانم چه باید بگویم، عذر تقصیر مرا بپذیرید، واقعا شرمنده‌ام، معذرت‌می‌خواهم، در فرصتی دیگر جبران می‌کنم و...».
نه را به خود شخص بگویید چون افراد معمولا دوست دارند تا جایی که ممکن است نه‌گفتن را از طریق ایمیل‌زدن یا پشت تلفن بگویند. اما با نه‌گفتن به‌صورت رودررو، پیامی را به شخص مقابل منتقل می‌کنید و همچنین به آسانی می‌توانید علاوه‌بر نه‌گفتن چیزهای دیگری را هم بازگو کنید.
محترمانه برخورد کنید. معمولا دلایل زیادی برای طرف مقابل وجود دارد که می‌خواهد شما درخواستی را قبول کنید، بنابراین درحالی‌که محترمانه پاسخ منفی می‌دهید، با تعریف و تایید تلاش فرد، احترام خود به خواسته او را نشان دهید. بهتر است بعد از نه‌گفتن تشکر کنید و یک کلمه تشکرآمیز مثل «ممنون» یا «مرسی» هم بگویید چون تاثیر سریع و مثبتی روی درخواست‌کننده خواهید گذاشت.
محدودیت‌هایتان را برای دیگران توضیح دهید. برای مثال بگویید «من رویه‌ای را پیش‌گرفتم که هرگز پول قرض ندهم» یا «هرگز به تقاضاهای تلفنی‌ام جواب نمی‌دهم». این جملات به آنها نشان می‌دهد که نه‌گفتن شما یک پیام موقتی نیست بلکه تداوم دارد.
مکالمه همراه با نه خود را مثبت تمام کنید. مثلا اگر پروژه کاری است و شما نمی‌توانید مسؤولیت آن را به عهده بگیرید، یک راه‌حل پیشنهاد کنید. از این طریق، همکارتان متوجه می‌شود که شما نمی‌توانید آن کار را انجام دهید ولی حاضر هستید جایگزینی برای آن معرفی کنید.
كسی كه این مهارت را می‌آموزد به‌راحتی می‌تواند كارهایی را كه دوست ندارد رد كند و بسیار مؤدبانه به خواسته‌های غیرمنطقی اطرافیان، پاسخ منفی داده و از استرس، نگرانی و خشم ناشی از پذیرش اجباری درخواست‌های اطرافیان در امان بماند. مهارت «نه‌گفتن» یعنی اعتمادبه‌نفس، اراده و پافشاری بر حقوق خود و نباید به‌اشتباه به معنی مخالفت محض با دیگران برداشت شود. متاسفانه در فرهنگ ما، فردی مؤدب و خوب قلمداد می‌شود كه در مقابل خواست دیگران سكوت کرده و هیچ‌گاه از خود دفاع نكند. به‌عبارت‌دیگر همواره همه آموزش‌ها حول محور «بله‌گفتن» و راضینگهداشتن همه می‌چرخد. آمارها حاكی از آن است كه بیشتر سوءاستفاده‌ها، اعتیاد، دزدی و دیگر بزه‌ها در شرایطی رخ می‌دهد كه اگر فرد مهارت گفتن پاسخ «نه» را داشت دچار آن شرایط خطرناک نمی‌شد.
ضرورت آموزش این مهارت از کودکی
خانواده، والدین، مربیان و مسؤولان مراكز آموزشی به‌عنوان الگو باید این مهارت را به‌خوبی و به‌موقع به كودك آموزش دهند. البته به‌شرطی‌كه خود آنها شیوه صحیح پاسخ‌دهی منفی را فراگرفته‌باشند و به‌راحتی از كلمه «نه» استفاده كنند. كودكان از رفتار والدین و مربیان بیشتر از آموزش كلامی تأثیر می‌گیرند. برای آموزش نه‌گفتن به کودک باید از مسائل خیلی كوچك شروع كنیم. سن سه تا چهارسالگی بهترین زمان برای یادگیری این موضوع است، زیرا كودك در این سن به‌آرامی دنبال استقلال است. پدر و مادر باید با درك احساسات كودك و بدون عصبانیت در گفتن كلمه «نه» ثابت‌قدم باشند، درغیر‌این‌صورت مراحل آموزش با مشكل مواجه خواهدشد. از طرفی قاطعیت والدین تأثیر زیادی در شكل‌گیری شخصیت كودكان خواهدداشت. پدر و مادر یا هر كسی كه مسؤولیت نگهداری و تربیت كودك را برعهده دارد، می‌تواند در قالب داستان و بازی مهارت «نه‌گفتن» را با كودك تمرین كند و در این تمرین‌ها، عواقب خجالت‌كشیدن و «نه‌گفتن» را برای او توضیح دهد. كودك باید بداند در صورت قرارگرفتن در شرایط سخت و درصورتی‌كه احساس خوبی نسبت به انجام درخواست دیگران ندارد، می‌تواند از انجام درخواست دیگران خودداری كند و به خواسته آنها پاسخ منفی دهد. كودك باید بداند «نه‌گفتن»؛ پررویی، گستاخی و بی‌ادبی نیست، بلكه رد محترمانه خواهش یكی از دوستان یا اطرافیان بوده و نوعی مهارت است كه باید بیاموزیم و در تعاملات روزمره از آن استفاده كنیم.
سوءتفاهم‌های رایج درباره «مهارت نه‌گفتن»
نه‌گفتن به معنی خودخواهی نیست. وقتی وظیفه جدیدی را نمی‌پذیرید به این معنی است که مسؤولیت‌هایی که درحال‌حاضر به عهده دارید اهمیت دارد و نمی‌خواهید در انجام آنها کوتاهی رخ‌دهد پس می‌گویید «نه».
نه‌گفتن به شما اجازه می‌دهد کارهای جدیدی را امتحان کرده و فرصت پیدا می‌کنید علایق‌تان را دنبال کنید.
همیشه پاسخ مثبت به درخواست‌ها خوب نیست. وقتی بیش از حد مسؤولیت به عهده می‌گیرید تحت استرس شدیدی هستید و احتمال احساس خستگی و ازپادرآمدن‌تان بیشتر می‌شود.
بله گفتن باعث می‌شود دیگران از انجام آن کار ناتوان شوند. به‌عبارت‌دیگر وقتی نه‌می‌گویید راه را به روی فرد باز‌می‌گذارید تا خودش دست به کار شود. ممکن است نتواند همانند شما عمل کند اما اشکالی ندارد، در نهایت راه خود را پیدا می‌کند.
چگونه نه بگوییم؟
اگر کاری را دوست ندارید نه بگویید. از استفاده از این واژه نترسید. مراقب عبارت‌های جایگزینی که دربردارنده تردید هستند مانند عبارات: مطمئن نیستم، فکر نکنم بتونم و ... باشید چون به این معنی برداشت می‌شود که ممکن است بعدا پاسخ‌تان مثبت باشد. بنابراین محکم باشید و اگر مطمئن هستید که باید نه بگویید بدون معطلی یک نه محکم بگویید. محکم نه‌گفتن البته به مفهوم عصبانیت، پرخاش یا پریدن به طرف مقابل نیست. فقط شک‌وتردید در صدایتان راه‌ندهید.
نه‌گفتن را طولانی نکنید. دلیل خود برای امتناع از پذیرش درخواست را بیان کنید اما آن را زیاد طول ندهید. از توضیح‌دادن زیاد یا توجیه‌کردن خودداری کنید. بهترین کار این است که صادق باشید. برای نپذیرفتن مسؤولیت، دلیل نسازید. بیان واقعیت همیشه بهترین راه برای نه‌گفتن به دوستان، عزیزان یا همکاران است.
خود را برای تکرار درخواست آماده کنید. ممکن است تقاضای مورد نظر چندین‌بار از شما درخواست شود و لازم است چندین‌بار پاسخ منفی خود را اعلام کنید تا دیگران آن را بپذیرند. در این شرایط فقط با آرامش همان پاسخ خود را (با ذکر دلیل اولیه یا بدون آن) تکرار کنید.
اگر طرف مقابل‌تان در فشار است به نرمی «نه» بگویید و بهتر است این نه‌گفتن بسیار صمیمانه، نرم و ساده و درعین‌حال همراه با پاسخی از سر همدلی بوده و به شکلی باشد که حداقل اگر فشار او را کم نمیکند، افزایش هم ندهد. در چنین مواقعی به دادن راه‌حل‌های دیگری هم فکر کنید.
به‌جای این‌که از ابتدا سعی کنید بهانه بیاورید، خیلی ساده از همان اول نه بگویید. منظور این است که اگر واقعا بهترین پاسخ «نه» است پس همین کلمه را بگویید. متاسفانه گاهی در این حالت که خیلی هم شایع است نه‌گفتن با معذرت‌خواهی و توجیهات پیاپی و تعارفات کلامی صورت می‌گیرد، همراه با یک رشته طولانی از من‌من‌کردن‌های مکرر و ادای کلماتی مانند: «نمی‌دانم چه باید بگویم، عذر تقصیر مرا بپذیرید، واقعا شرمنده‌ام، معذرت‌می‌خواهم، در فرصتی دیگر جبران می‌کنم و...».
نه را به خود شخص بگویید چون افراد معمولا دوست دارند تا جایی که ممکن است نه‌گفتن را از طریق ایمیل‌زدن یا پشت تلفن بگویند. اما با نه‌گفتن به‌صورت رودررو، پیامی را به شخص مقابل منتقل می‌کنید و همچنین به آسانی می‌توانید علاوه‌بر نه‌گفتن چیزهای دیگری را هم بازگو کنید.
محترمانه برخورد کنید. معمولا دلایل زیادی برای طرف مقابل وجود دارد که می‌خواهد شما درخواستی را قبول کنید، بنابراین درحالی‌که محترمانه پاسخ منفی می‌دهید، با تعریف و تایید تلاش فرد، احترام خود به خواسته او را نشان دهید. بهتر است بعد از نه‌گفتن تشکر کنید و یک کلمه تشکرآمیز مثل «ممنون» یا «مرسی» هم بگویید چون تاثیر سریع و مثبتی روی درخواست‌کننده خواهید گذاشت.
محدودیت‌هایتان را برای دیگران توضیح دهید. برای مثال بگویید «من رویه‌ای را پیش‌گرفتم که هرگز پول قرض ندهم» یا «هرگز به تقاضاهای تلفنی‌ام جواب نمی‌دهم». این جملات به آنها نشان می‌دهد که نه‌گفتن شما یک پیام موقتی نیست بلکه تداوم دارد.
مکالمه همراه با نه خود را مثبت تمام کنید. مثلا اگر پروژه کاری است و شما نمی‌توانید مسؤولیت آن را به عهده بگیرید، یک راه‌حل پیشنهاد کنید. از این طریق، همکارتان متوجه می‌شود که شما نمی‌توانید آن کار را انجام دهید ولی حاضر هستید جایگزینی برای آن معرفی کنید.
