بررسی تبعات اقتصادی انفجار در بندر بیروت ؛ بندری که سهم گستردهای در تجارت لبنان با دنیا داشت
زلزله در اقتصاد لبنان
بیروت،پایتخت لبنان سهشنبه شب دچار اتفاق سهمگینی شد؛ انفجاری مهیب در بندر این شهر كه به كشته و زخمی شدن تعداد زیادی از شهروندان این كشور منجر شد. بندر بیروت در منطقه آزاد تجاری این كشور قرار دارد كه طی انفجار اخیر تقریبا با خاك یكسان شد. آنچه در اخبار مختلف منتشر شده، حكایت از این دارد كه حجم عظیمی از مواد منفجره از سال 2014 در بندر بیروت قرار داشته و این مواد باعث ایجاد این انفجار عظیم و شوك جهانی شده است. پس از انفجار، سازمانها و نهادهای مختلفی در لبنان اعلام كردند مردم از رفتن به مناطق كوهستانی خودداری كنند، چراكه این مناطق بیشتر در معرض استنشاق گازهای منتشر شده ناشی از این انفجار خواهند بود. آنطور كه مقامات لبنان میگویند، پایتخت لبنان به واسطه این انفجار بین سه تا پنجمیلیارد دلار آسیب دیده و حداقل 10 سال طول میكشد تا بتواند شرایط خود را بهبود بخشد. عمده محصولات كشاورزی كه در لبنان كشت میشود انواع مركبات، انگور، گوجه فرنگی، سیب، سبزیجات، سیب زمینی، زیتون، تنباكو و همچنین محصولات دامی از جمله گوسفند و بز است. لبنان و به صورت متمركز بیروت در زمینه تولید كالاهای صنعتی نیز دستی بر آتش دارد؛ صنایع غذایی، جواهر آلات، منسوجات، مواد شیمیایی، محصولات چوبی و تصفیه روغن. ازسوی دیگر در بخش استخراج و تولید مواد معدنی مانند سنگهای گرانبها، كودها، نمك، سنگ آهن، سنگ آهك و سیمان هم كشور مهمی محسوب میشود.
این كشور حدودا هفت میلیون نفری به رغم مساحت كوچكش تجارت گستردهای با كشورهای منطقه و جهان دارد. به طوری كه عربستان سعودی چیزی حدود 9درصد كالاهای مورد نیاز خود را از این كشور تامین میكند. همچنین عراق حدودا 6درصد، سوریه حدود 7درصد و كشورهای جنوب آفریقا بیش از 20 درصد كالاهای مورد نیازشان را از لبنان تامین میكنند. عمده كالاهایی كه از این كشور صادر میشود، طلای ساخته شده و كار نشده،كتاب و بروشور، مصنوعات مس، قراضه و ضایعات آهن، جواهر آلات، ماشین آلات، وسایل مكانیكی، محصولات شیمیایی، دارو، شكلات، سبزیجات، میوه، عطر و لوازم بهداشتی، پلاستیك و شكر است. این درحالی است كه لبنان برای تهیه مایحتاج خود از چین، ایتالیا، آمریكا، آلمان و یونان كمك گرفته و بیشترین واردات لبنان از این كشورهاست. سهم هر كشور از میزان واردات به لبنان به ترتیب 12، 8، 7، 6.5 و 6 درصد است. اغلب كالاهایی كه وارد لبنان میشود، سوختهای معدنی و مشتقات نفتی، آهن و فلزات، ماشینآلات صنعتی و كشاورزی، مروارید طبیعی، تجهیزات الكتریكی، محصولات دارویی، حیوانات زنده، پارچه، مصالح ساختمانی، لبنیات و غلات است.
میزان تجارت لبنان با ایران
ایران و لبنان روابط دوستانه و تجاری خوبی دارند.لبنان یكی از كشورهای پرطرفدار محصولات ایران است و فرش دستباف، مغز پسته،میلگرد و مصالح ساختمانی، پسته فرآوری شده، فرش ماشینی، فرش دستباف ابریشمی، خمیر مایع، میگو و دلسترهای گازدار از جمله كالاهای صادراتی ایران به این كشور است. در مقابل ایران از این كشور بذرسبزیجات،كود سولفات پتاسیم، روغن امولسیون شونده، پودر كاكائو، موتور دیزل، اجزا و قطعات نیروگاهی و لوازم دندانپزشكی وارد میكند.
كمكهای ایران به لبنان ارسال میشود
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور دیروز در جمع خبرنگاران گفت: دولت و مردم ایران در كنار دولت و مردم لبنان هستند و حتما كمكهای مورد نیاز از سوی ایران برای این كشور ارسال خواهد شد.
وی عنوان كرد: بابت این حادثه بسیار متأسفیم و به دولت و مردم لبنان تسلیت عرض كرده و اعلام میكنیم دولت و مردم ایران در كنار دولت و مردم لبنان هستند و حتما كمكهای مورد نیاز از دولت ایران برای این كشور ارسال خواهد شد. این كمكها شامل ارسال لوازم بهداشتی و بشر دوستانه است.
لبنان، اقتصادی وابسته به بخش خدمات
رحمان سعادت، استاد اقتصاد بینالملل دانشگاه سمنان درباره انفجار سهشنبه شب در بندر بیروت به جامجم گفت: این انفجار بیشک تاثیرات کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی بر اقتصاد لبنان و منطقه خواهد داشت؛ اما برای اینکه بیشتر و دقیقتر به این مساله بپردازیم، باید ساختار سیاسی و اقتصادی بیروت و لبنان را بررسی کنیم. اگر مرور کوتاهی براقتصاد لبنان داشتهباشیم متوجه میشویم اقتصاد لبنان به بخشهای خدماتی چون گردشگری و بانکداری وابستگی زیادی دارد. سعادت با اشاره به این موضوع که از بیروت در منطقه غرب آسیا به عنوان عروس یا در برخی مواقع سوئیس منطقه یاد میشود خاطرنشان کرد: دلیل این موضوع این است که ملیتهای مختلف عربی، آسیایی و اروپایی در این کشور حضور داشته و سرمایهگذاریهای زیادی در بانکهای این کشورصورت گرفته است. ضمن اینکه همواره لبنان یکی از کشورهای امن برای حضور سرمایهگذاران سایر کشورها به خصوص سرمایهگذاران کشورهای اروپایی بوده است.
این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه لبنان یک کشور عربی است که تفاوتهای بسیار زیادی با سایر کشورهای عربی دارد تصریح کرد: تفاوت لبنان با سایر کشورهای عربی نه تنها در فرهنگ و رسومات آنها مشهود است بلکه حتی نوع اقتصاد این کشور نیز با سایر کشورهای عربی متفاوت است. برای مثال لبنان محل رفت و آمد بسیاری از مردم منطقه بوده و از این حیث محلی برای تلاقی مسائل سیاسی، اجتماعی و به ویژه اقتصادی است. وی درباره تبعات اقتصادی این انفجار بر اقتصاد لبنان گفت: در طول نیم قرن گذشته لبنان و به خصوص بیروت به دلایل متعدد سیاسی و اجتماعی به یک مرکز خدماتی بزرگ در منطقه تبدیل شده و یکی از احتمالات قوی بعد از این انفجار این است که اقتصاد لبنان از آنجا که مانند برخی کشورهای عربی منطقه که به درآمدهای نفتی وابسته هستند وابستگی ویژهای به خدمات توریستی و بانکی دارد. وابستگی که میتواند بهافزایش تبعات اقتصادی این انفجار منجر شود.
سعادت ادامه داد: دولت و ملت لبنان ترکیبی از ادیان و مذاهب مختلف هستند همین موضوع نیز باعث شده دولتهای مستقر در این کشور تا حدودی دولتهای متزلزلی باشند، دولتهایی که هرگز در بخش صنعت و کشاورزی برنامهای نداشته و بخش صنعت و کشاورزی در لبنان هرگز به معنای واقعی وجود نداشته است. بنابراین نقطه اتکای اقتصاد لبنان بخش خدمات گردشگری و خدمات بانکداری و تجاری بوده است لذا این حادثه باعث میشود آسیب جدی به اقتصاد لبنان وارد شود. این کارشناس اقتصادی درباره وظایف سایر کشورها در قبال وضعیت لبنان خاطرنشان کرد: کشورهای مختلف باید در جهت بازسازی و احیای تبعات این انفجار تلاش کنند چرا که لبنان اگر چه به واسطه حجم نه چندان بزرگ اقتصادش نقش و تاثیر چندانی در اقتصاد جهانی ندارد اما اگر تاریخ را بررسی کنیم خواهیم دید بسیاری از دانشگاههای مختلف دنیا در این کشور شعبه داشتند یا زبان محاورهای و تخصصی مردم این کشور چه زبان عربی و چه زبان انگلیسی آنها همواره در منطقه زبانزد بوده و همین عامل در کنار زیباییهای طبیعی لبنان باعث شده تعداد توریستهای این کشور همیشه در اوج خود باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه سمنان درباره میزان خسارتهای این انفجار بر اقتصاد لبنان به جامجم گفت: از آنجا که لبنان کشور خاصی است و شاید سهم تجارت غیررسمی در لبنان از تجارت رسمی در این کشور بیشتر باشد نمیتوان میزان دقیقی از خسارتهای این انفجار برآورد کرد، اما به نظر میرسد از آنجا که کشورهای اروپایی در این کشور سرمایهگذاریهای خوبی انجام داده بودند و لبنان از بندر بیروت صرفا برای واردات یا صادرات خودش استفاده نمیکرده بلکه این کشور به نوعی کریدور تجارت در غرب آسیا بوده است هزینههای این انفجار صرفا محدود به کشور لبنان نخواهد بود.
زندگی اقتصادی مردم دنیا
سعادت درباره وضعیت معیشتی و زندگی مردم لبنان تصریحکرد: لبنانیها به لحاظ اقتصادی دارای فاصله طبقاتی زیادی هستند به طوری که بخشی از مردم این کشور تاجر بوده و وضعیت اقتصادی بسیار مناسبی دارند اما برخی از خانوارهای لبنانی از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار نیستند که این موضوع نشان دهنده شکاف طبقاتی بالا در اقتصاد این کشور است که یکی از دلایل این موضوع وابستگی اقتصاد این کشور به بخش خدمات و ضعف در حوزه صنعت و کشاورزی است.
80 درصد بندر بیروت تخریب شد
جاسم عجاقه، اقتصاددان لبنانی در گفتوگوی با روزنامه النهار لبنان به بررسی میزان اولیه خسارتهای بندر بیروت پس از انفجار پرداخته است. این اقتصاددان لبنانی معتقد است: بر اثر این انفجار 80 درصد بندر بیروت تخریب شده و خسارتهای مستقیمی مانند از بین رفتن موادغذایی و گندم ذخیره شده در بندر را به بار آورده است.
عجاقه میگوید: پیامد اولیه این انفجار، سختی و بحران موادغذایی برای مردم لبنان خواهد بود؛ چرا كه در صورت عدم كمك از سوی كشورهای دیگر، لبنان بدون شك با بحران كمبود موادغذایی مواجه میشود.
وی افزود: خسارتهای مستقیم این حادثه نزدیك به ۱۰۰ میلیون دلار تخمین زده میشود، در حالی كه پیامد خسارتهای غیرمستقیم آن بعدا آشكار میشود. مشكلی كه لبنان بعد از این خسارتها با آن روبهرو میشود، نحوه بهكار گیری مجدد این بندر در سایه كمبود ارز است.
تصمیمات پس از انفجار
براساس اطلاعات اولیه، این انفجار به دلیل وجود مواد انفجاری بوده است كه سالها پیش مصادره و در این بندر در انباری ذخیره شده است. فیلمهای منتشر شده نشاندهنده وجود خسارت بزرگی به واسطه این انفجار در اطراف بندر است، به طوری كه آثار و ویژگیهای این مكان دگرگون شده و این خرابی در بخشهای زیادی گسترش یافته است. شدت این انفجار به حدی بوده كه در پی آن، پنجرهها و شیشههای خانهها و مكانهای تجاری نزدیك این بندر در پایتخت لبنان شكسته شدند. پس از این انفجار، میشل عون رئیسجمهور لبنان خواستار تشكیل شورایعالی دفاع شد. در این نشست درباره تشكیل یك گروه بحران برای پیگیری همه جانبه این فاجعه تصمیمگیری شد. در این جلسه مصوب شد با همه كشورها و سفارتخانهها به منظور دریافت كمكهای لازم و ایجاد یك صندوق ویژه برای این منظور رایزنی شود. در این نشست، رئیسجمهور لبنان همچنین دستور آزادسازی اعتبار فوقالعاده ۱۰۰میلیارد لیرهای لبنان را كه برای شرایط ویژه و اضطراری اختصاص یافته است، صادر كرد. این شورا مقرر كرد بندر طرابلس را به منظور تامین اقدامات تجاری برای واردات و صادرات تجهیز كنند و نسبت به تامین گندم بعد از تلف شدن مقادیری گندم كه در بندر بیروت ذخیره شده بود، اقدام كنند.