در طب سنتی، لزوم پرداختن به انواع فعالیت بدنی و ورزش متناسب با مزاج‌های مختلف مورد تاكید قرار گرفته است
ورزش به سبک باستان
از دیدگاه طب سنتی ورزش یك تفنن نیست بلكه یك اقدام ضروری برای پاكسازی بدن از مواد زاید و بیماری‌هاست و هر فرد باید براساس نوع مزاج و به اعتدال ورزش كند. اما برای این‌كه بدانیم هر مزاجی باید چه نوع ورزشی انجام دهد، فعالیت بدنی در چه صورت آسیب‌رسان می‌شود، ورزش عام و خاص چیست و چرا برخی مواقع در روند فعالیت بدنی دچار عرق سرد می‌شویم سراغ دكتر سیدمهدی میرغضنفری متخصص فیزیولوژی، پژوهشگر طب‌سنتی و عضو هیات علمی دانشگاه رفتیم تا برای پرسش‌های‌مان پاسخ‌های علمی و قانع‌‌كننده پیدا كنیم. حركت، مزاج را به سمت گرمی و خشكی و سكون، مزاج را به سمت سردی و تری می‌برد. سكون سبب افت حرارت غریزی یا سوخت‌وساز بدن، تجمع مواد زاید، بدبو شدن تعریق و ترشحات، سوء‌مزاج، انسدادها، التهابات، پیدایش توده‌ها، ضعف سیستم‌ایمنی و عفونت می‌شود. با ورزش سوخت‌وساز بدن تنظیم، قوا و عملكرد اعضا تقویت و غذا بهتر هضم می‌شود كه البته اگر در ورزش نیز افراط شود می‌تواند تهدیدكننده سلامت باشد؛ پس هر حركت و فعالیتی باید به اعتدال‌باشد.
3 شاخصه مهم ورزش
ورزش برای هر مزاجی باید از نظر قدرت، مدت و سرعت تنظیم شود و اگر به این سه ملاك توجه نشود ورزش می‌تواند بی‌تاثیر یا آسیب‌رسان باشد. از نظر قدرت، ورزش به دو نوع قوی و خفیف تقسیم می‌شود و از نظر مدت، ورزش كوتاه یا طولانی و از جهت سرعت، ورزش سریع یا كند داریم.
اگر ورزش قوی، كوتاه و تند باشد گرم‌كننده بوده و مزاج‌های سرد برای تامین حرارت بدن نیاز بیشتری به این نوع حركات دارند. اما اگر ورزش خفیف، طولانی و كند باشد، بیشتر تحلیل‌برنده چربی‌ها بوده و برای افراد چاقی كه قصد لاغرشدن دارند توصیه می‌شود.
ورزش مناسب برای هر مزاج
اولین نكته قابل توجه این است كه هر فردی باید مزاج خود را بشناسد. چون حركت، مزاج را به سمت گرمی و خشكی می‌برد به‌ترتیب اولویت، ورزش برای مزاج‌های سردوتر، گرم‌وتر، سردوخشك و در آخر گرم‌وخشك مورد نیاز است. ورزش مناسب برای مزاج‌های گرم‌وخشك باید خفیف، كوتاه و كند باشد تا سبب تولید حرارت مازاد و دفع رطوبت بدن نشود و تحلیل‌برنده نباشد.
در مزاج‌های گرم‌وتر كه اغلب استعداد چاقی دارند ورزش باید طولانی، قوی اما كند باشد تا با كمترین میزان تولید گرما سبب تحلیل چربی‌ها و كاهش سایز شود. اما در مزاج‌های سردوتر كه مهم‌ترین نیاز را به فعالیت‌های بدنی دارند، ورزش باید سنگین و حالت تحلیل‌برنده با بیشترین تولید حرارت باشد. ورزش طولانی، قوی و سریع برای چنین مزاج‌هایی توصیه می‌شود. برای سردوخشك‌ها ورزش باید كوتاه، سریع و خفیف (كششی و نرمشی) بوده و حالت تحلیل‌برنده نداشته باشد.
زمان مناسب حركات بدنی
انجام فعالیت‌های ورزشی بلافاصله پس از غذا به دلیل توزیع نامناسب خون در قسمت‌های مختلف بدن توصیه نمی‌شود. بعد از صرف غذا كمی قدم‌زدن در حد پنج تا ده دقیقه به هضم بهتر كمك می‌كند. پس از آن استراحت به مدت دو سه ساعت برای عبور غذا از معده و تاحدودی روده مورد نیاز است. چنین زمانی بهترین وقت برای ورزش كردن است. قبل از شروع حركات ورزشی اقدام به خروج دفعیات بدن كنید زیرا ورزش سبب غلظت ادرار و مدفوع و جذب بیشتر مواد زاید و دفعیات می‌شود. معتدل‌ترین زمان ورزش در تابستان صبح‌زود، زمستان وسط روز، پاییز عصر و در بهار بعدازظهر است.
نشانه‌های ورزش متعادل
ورزش باید دو سه روز در هفته و هر بار به مدت 45 دقیقه تا 5/1 ساعت باشد. در پنج تا ده دقیقه ابتدای ورزش باید به‌تدریج بدن گرم شود و طی پنج تا ده دقیقه انتهای ورزش بدن باید به‌تدریج سرد شود. در روند ورزش باید ضربان قلب به صد تا 120 و در ورزشكاران بیشتر، حرارت و تعریق زیاد، رنگ چهره رو به سرخی و تعداد دفعات تنفس زیاد شود. تغییر رنگ پوست در مزاج‌های سردوتر و گرم‌وتر بیشتر و در مزاج‌های خشك‌وتر كمتر نمایان است و چون این نشانه‌ها در حین كار كردن در خانه و محل كار ایجاد نمی‌شود، بنابراین ورزش محسوب نمی‌شوند.
علت عرق‌سرد چیست؟
در كل دو نوع تعریق داریم. عرقی كه در زمان شروع ورزش متعادل در اثر تولید حرارت و خروج رطوبت از منافذ پوست ایجاد می‌شود را تعریق خوب یا نیكو می‌گویند. اما نوعی تعریق كه در اواخر ورزش رخ می‌دهد، كه اغلب سرد بوده و سبب احساس سردی در بدن، كبودی رنگ، بی‌حالی و ضعف می‌شود. این نوع تعریق در نتیجه ورزش بیش از حدی ایجاد می‌شود كه به دلیل بسته شدن منافذ پوست، بخارات قابلیت خروج نداشته و سبب سردی بدن می‌شود.
نشانه‌های ورزش افراطی
همان‌طور كه ورزش برای بدن بسیار مفید و سلامت‌بخش است به همان میزان اگر به اعتدال نباشد سبب بروز عوارضی می‌شود. ورزش زیاد و طولانی، خشكی و حرارت زیادی ایجاد می‌كند و تحلیل‌برنده قوا و دفع‌كننده مواد مفید و رطوبت بدن است و سبب خشكی پوست و مو، كم‌خوابی، یبوست، تندی و سوزش و غلظت دفعیات بدن، خشكی مخاطات و مفاصل، خشكی مغز و بروز علائم عصبی می‌شود و با كاهش حرارت غریزی بدن سبب افت سوخت‌وساز شده و بدن را به سمت سردی و خشكی و رخوت و بروز عملكردهای نامناسب اعضا می‌برد.
منظور از ورزش عام و خاص
وقتی حركات ورزشی تمام بدن را درگیر كند، ورزش عمومی محسوب شده و برای اغلب افراد مناسب است. دویدن، پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و حتی تاب‌سواری در این گروه اتفاق می‌افتد. اما وقتی از حركات فقط برای قسمت یا عضوی از بدن استفاده شود ورزش خاص گفته می‌شود. برای مثال ورزش مغز كه با انجام بازی‌های هوش یا تفكر و حفظ مطالب سبب تقویت حافظه می‌شود. ورزش گوش كه با سعی‌كردن در شنیدن صداهای بسیار ضعیف انجام می‌شود. ورزش چشم با خواندن خطوط ظریف و ریز و یا بازی‌هایی كه نیاز به پیدا كردن اجسام پنهان دارند یا تمركز در خطوط و تصاویر در نور كم انجام می‌شود. ورزش دندان و لثه كه با جویدن لقمه‌های سفت برای تقویت ریشه دندان‌ها و لثه‌هاست. ورزش سینه و حنجره كه با داد و جیغ زدن یا خنده و آواز بلند - البته در طبیعت - صورت می‌گیرد. كلیه ورزش‌های خاص از نظر طب سنتی سبب پاكسازی عضو مورد نظر از مواد زاید و به دنبال آن پاكسازی مغز می‌شود.
ورزش برای هر مزاجی باید از نظر قدرت، مدت و سرعت تنظیم شود و اگر به این سه ملاك توجه نشود ورزش می‌تواند بی‌تاثیر یا آسیب‌رسان باشد. از نظر قدرت، ورزش به دو نوع قوی و خفیف تقسیم می‌شود و از نظر مدت، ورزش كوتاه یا طولانی و از جهت سرعت، ورزش سریع یا كند داریم.
اگر ورزش قوی، كوتاه و تند باشد گرم‌كننده بوده و مزاج‌های سرد برای تامین حرارت بدن نیاز بیشتری به این نوع حركات دارند. اما اگر ورزش خفیف، طولانی و كند باشد، بیشتر تحلیل‌برنده چربی‌ها بوده و برای افراد چاقی كه قصد لاغرشدن دارند توصیه می‌شود.
ورزش مناسب برای هر مزاج
اولین نكته قابل توجه این است كه هر فردی باید مزاج خود را بشناسد. چون حركت، مزاج را به سمت گرمی و خشكی می‌برد به‌ترتیب اولویت، ورزش برای مزاج‌های سردوتر، گرم‌وتر، سردوخشك و در آخر گرم‌وخشك مورد نیاز است. ورزش مناسب برای مزاج‌های گرم‌وخشك باید خفیف، كوتاه و كند باشد تا سبب تولید حرارت مازاد و دفع رطوبت بدن نشود و تحلیل‌برنده نباشد.
در مزاج‌های گرم‌وتر كه اغلب استعداد چاقی دارند ورزش باید طولانی، قوی اما كند باشد تا با كمترین میزان تولید گرما سبب تحلیل چربی‌ها و كاهش سایز شود. اما در مزاج‌های سردوتر كه مهم‌ترین نیاز را به فعالیت‌های بدنی دارند، ورزش باید سنگین و حالت تحلیل‌برنده با بیشترین تولید حرارت باشد. ورزش طولانی، قوی و سریع برای چنین مزاج‌هایی توصیه می‌شود. برای سردوخشك‌ها ورزش باید كوتاه، سریع و خفیف (كششی و نرمشی) بوده و حالت تحلیل‌برنده نداشته باشد.
زمان مناسب حركات بدنی
انجام فعالیت‌های ورزشی بلافاصله پس از غذا به دلیل توزیع نامناسب خون در قسمت‌های مختلف بدن توصیه نمی‌شود. بعد از صرف غذا كمی قدم‌زدن در حد پنج تا ده دقیقه به هضم بهتر كمك می‌كند. پس از آن استراحت به مدت دو سه ساعت برای عبور غذا از معده و تاحدودی روده مورد نیاز است. چنین زمانی بهترین وقت برای ورزش كردن است. قبل از شروع حركات ورزشی اقدام به خروج دفعیات بدن كنید زیرا ورزش سبب غلظت ادرار و مدفوع و جذب بیشتر مواد زاید و دفعیات می‌شود. معتدل‌ترین زمان ورزش در تابستان صبح‌زود، زمستان وسط روز، پاییز عصر و در بهار بعدازظهر است.
نشانه‌های ورزش متعادل
ورزش باید دو سه روز در هفته و هر بار به مدت 45 دقیقه تا 5/1 ساعت باشد. در پنج تا ده دقیقه ابتدای ورزش باید به‌تدریج بدن گرم شود و طی پنج تا ده دقیقه انتهای ورزش بدن باید به‌تدریج سرد شود. در روند ورزش باید ضربان قلب به صد تا 120 و در ورزشكاران بیشتر، حرارت و تعریق زیاد، رنگ چهره رو به سرخی و تعداد دفعات تنفس زیاد شود. تغییر رنگ پوست در مزاج‌های سردوتر و گرم‌وتر بیشتر و در مزاج‌های خشك‌وتر كمتر نمایان است و چون این نشانه‌ها در حین كار كردن در خانه و محل كار ایجاد نمی‌شود، بنابراین ورزش محسوب نمی‌شوند.
علت عرق‌سرد چیست؟
در كل دو نوع تعریق داریم. عرقی كه در زمان شروع ورزش متعادل در اثر تولید حرارت و خروج رطوبت از منافذ پوست ایجاد می‌شود را تعریق خوب یا نیكو می‌گویند. اما نوعی تعریق كه در اواخر ورزش رخ می‌دهد، كه اغلب سرد بوده و سبب احساس سردی در بدن، كبودی رنگ، بی‌حالی و ضعف می‌شود. این نوع تعریق در نتیجه ورزش بیش از حدی ایجاد می‌شود كه به دلیل بسته شدن منافذ پوست، بخارات قابلیت خروج نداشته و سبب سردی بدن می‌شود.
نشانه‌های ورزش افراطی
همان‌طور كه ورزش برای بدن بسیار مفید و سلامت‌بخش است به همان میزان اگر به اعتدال نباشد سبب بروز عوارضی می‌شود. ورزش زیاد و طولانی، خشكی و حرارت زیادی ایجاد می‌كند و تحلیل‌برنده قوا و دفع‌كننده مواد مفید و رطوبت بدن است و سبب خشكی پوست و مو، كم‌خوابی، یبوست، تندی و سوزش و غلظت دفعیات بدن، خشكی مخاطات و مفاصل، خشكی مغز و بروز علائم عصبی می‌شود و با كاهش حرارت غریزی بدن سبب افت سوخت‌وساز شده و بدن را به سمت سردی و خشكی و رخوت و بروز عملكردهای نامناسب اعضا می‌برد.
منظور از ورزش عام و خاص
وقتی حركات ورزشی تمام بدن را درگیر كند، ورزش عمومی محسوب شده و برای اغلب افراد مناسب است. دویدن، پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و حتی تاب‌سواری در این گروه اتفاق می‌افتد. اما وقتی از حركات فقط برای قسمت یا عضوی از بدن استفاده شود ورزش خاص گفته می‌شود. برای مثال ورزش مغز كه با انجام بازی‌های هوش یا تفكر و حفظ مطالب سبب تقویت حافظه می‌شود. ورزش گوش كه با سعی‌كردن در شنیدن صداهای بسیار ضعیف انجام می‌شود. ورزش چشم با خواندن خطوط ظریف و ریز و یا بازی‌هایی كه نیاز به پیدا كردن اجسام پنهان دارند یا تمركز در خطوط و تصاویر در نور كم انجام می‌شود. ورزش دندان و لثه كه با جویدن لقمه‌های سفت برای تقویت ریشه دندان‌ها و لثه‌هاست. ورزش سینه و حنجره كه با داد و جیغ زدن یا خنده و آواز بلند - البته در طبیعت - صورت می‌گیرد. كلیه ورزش‌های خاص از نظر طب سنتی سبب پاكسازی عضو مورد نظر از مواد زاید و به دنبال آن پاكسازی مغز می‌شود.
