گفتوگو با تهیهکننده و کارشناس ادبی برنامه «دومشخص مفرد» شبکه امید
نوجوانانههای ادبیات
در ایامی نهچندان دور، آن زمان که خبری از کرونا نبود و بچههای محصل 9 ماه از سال را پشت میز کلاس درس میگذراندند، برای تعطیلات تابستان نقشهها میکشیدند، یا در کلاسهای رشته موردعلاقهشان ثبتنام میکردند یا مشغول به کار میشدند. روان شناسان معتقدند شخصیت آدمها در این دوران شکل میگیرد. اغلب کسانی هم که این روزها دارای شغل و جایگاه اجتماعی هستند، رویای آن را از نوجوانی در ذهن میپروراندند. تلویزیون هم برای این دوران حیاتی و سرنوشتساز بچهها برنامهای را در شبکه خودشان یعنی امید روی آنتن دارد. برنامهای به نام «دومشخص مفرد» که در آن نوجوانان شاعر و نویسنده مجال همنشینی با استادان ادبی را پیدا میکنند. ما با رضا منتظری مقدم، تهیهکننده و وجیهه سامانی یکی از استادان ادبی این برنامه گفتوگو کردهایم. پس با ما همراه شوید.
ایجاد فضای آموزشی یکسان برای همگان
با توجه به اهمیتی که دوره نوجوانی در شکلگیری شخصیت و علائق دارد، نظرتان درباره این برنامه چیست؟
نخستینبار است چنین برنامهای در تلویزیون ساخته میشود که برای این گروه سنی بسیار مفید است. فکر میکنم شبکه چهار برنامهای با این محوریت داشت. اما به این شکل که بچهها خودشان داستانها و اشعارشان را بخوانند و کارشناسها نظر بدهند، تاکنون من ندیدم. این در حالی است که در مرور خاطرات نویسندگان هم نسل ما، به این نکته مهم میتوان رسید که اکثر قریب به اتفاق نویسندههای نامی و موفق، از همان سن نوجوانی، نوشتن را به کمک کلاسها و محفلهای ادبی و با راهنمایی اساتیدی شروع کردهاند و در بهترین زمان مناسب، استعداد نویسندگیشان، کشف و هدایت شده است.
واقعا نوجوانی، سن مهم و اثرگذاری است که نباید نسبت به آن غفلت شود. ضمن اینکه فراهم کردن امکانات و رشد و پرورش استعدادهای نوجوانان، هرجای این کشور که هستند وظیفهای است که باید به آن توجه شود. هرکس با هر مقام و مسؤولیتی که هست این باید دغدغهاش باشد. مخصوصا رسانهملی که یکی از مهمترین اهداف تعیین شده برایش، ایجاد فضای آموزشی یکسان و برابر برای همگان است و قرار بوده صدا و سیما به دانشگاهی برای عموم مردم تبدیل شود. همیشه فرصت برابر و عدالت آموزشی شعار رسانهملی در حوزه آموزشهای مکمل بودهاست.
با توجه به حضورتان در برنامه آن را چطور ارزیابی میکنید؟
تولید برنامه کاربردی و آموزشی دوم شخص مفرد که در حوزه آموزش داستاننویسی برای نوجوانان، برنامهای جدید و بیرقیب در رسانهملی است، فرصت یادگیری برابر داستاننویسی را برای عموم نوجوانان فراهم کرده و به آنها در کشف و شناسایی استعدادشان، همچنین آموزش مباحث اولیه عناصر داستان کمک میکند. اما این برای آگاه شدن نوجوانان از وجود چنین برنامهای، جای تبلیغات خیلی خالی است. هم شبکهامید باید معرفی شود، چرا که خیلیها هنوز از وجود چنین شبکهای بیاطلاعند و هم برای این برنامه باید تبلیغات میدانی شود تا نوجوانان علاقهمند در اقصی نقاط کشور از آن استفاده کنند.
حضور نوجوانان را چگونه دیدید و چقدر در زمینه شعر و داستان مستعد هستند و این فضا باعث شکوفاتر شدن استعدادشان میشود؟
در مجموع 26 نوجوان در این برنامه حضور داشتند که 13 نفر در زمینه شعر و 13 نفر در زمینه داستان مورد ارزیابی قرار گرفتند. اما نگاه من صرفا به این تعداد نیست. من از این زاویه به آنها نگاه کردم که این 26 نفر نمایندههای نسل نوجوان هستند. البته همه بچههایی که در برنامه حضور داشتند بسیار توانمند بودند و باعث شگفتی ما شدند. چون انتخاب شدهبودند و آثار خوبی داشتند.
اما این برنامه یک بهانه است برای نوجوانهایی که در سراسر کشور هستند و شاید در دورترین نقاطی که تنها دسترسی شان به تلویزیون است و این برنامه توانست محفلی برای آنها باشد تا نوجوان پای مباحث بنشیند و اگر علاقه مند است با تمام عناصر داستانی بیشتر و بهتر آشنا شود. امیدوارم تلویزیون از این دست برنامهها برای گروه سنی نوجوان بیشتر تولید کند و مباحثی هم که در برنامه مطرح میشود، برای بچهها مفید باشد.
«دومشخص مفرد» برنامه استعدادیابی نیست
فرصتی برای رقابت با خود
آیا میتوان گفت این برنامه بهنوعی استعدادیابی در حوزه ادبیات برای نوجوانان است؟
نه، برنامه دومشخص مفرد استعدادیابی نیست. بچههایی که در برنامه حضور پیدا میکنند، یعنی اشعار و داستانهایشان از سطحی برخوردار است که قابلیت حضور در برنامه را دارند تا موردنقد استادان قرار بگیرند.
بههرحال با گزینش به برنامه ورود پیدا میکنند. اینطور نیست؟
بله در گزینش ابتدایی بچهها آثارشان را درزمینه شعر و داستان به برنامه میفرستند که در بخش سردبیری آثارشان موردبررسی قرار میگیرد و اشعار و داستانهایی که از سطح کیفی مطلوبی برخوردار است و دارای استانداردهای مناسبی باشد به برنامه راه پیدا میکند و با حضور در برنامه آثارشان موردنقد و بررسی استادان قرار میگیرد. ما تعمداً از فضای استعدادیابی که یک نفر در آن برنده باشد و دیگران بازنده تلقی شوند، خارج شدیم و سعی کردیم هرکسی با خودش مقایسه شود.
یعنی هیچ رقابتی بین بچهها صورت نمیگیرد؟
نه رقابت به معنای اینکه جایگاه اول و دوم بهدست بیاورند در این برنامه وجود ندارد. بلکه آثارشان در برنامه خوانده و از رسانهملی پخش میشود و موردنقد استادان ما قرار میگیرند. بیشتر هدف ما این بود که فضای آموزشی در برنامه ایجاد کنیم تا بچههایی که درزمینه شعر و داستان استعداد دارند، بتوانند این استعداد را به بقیه نشان بدهند و دیده شوند و با نقدهایی که صورت میگیرد، آثارشان پختهتر شود.
از آثار برتر در برنامه حمایت میشود یا اینکه صرفاً فرصت نقد و ارزیابی آثارشان را پیدا میکنند؟
در تلاشیم این دوستان را بهنوعی در یک باشگاه ساماندهی و جلسات و جشنوارههایی برایشان برگزار کنیم تا در ادامه مسیر با خودمان همراه شوند. البته ایدههای متفاوتی هم در این زمینه مطرحشده که در حال بررسی است.
برنامه چند قسمت است و پخش آن تا چه زمانی طول خواهد کشید؟
حدود شش هفته است که پخش برنامه آغازشده. فصل اول 26 قسمت است و در تلاشیم برنامه را در فصلهای دیگر ادامه بدهیم تا نقاط قوت آن را در ادامه برجسته و نقاط ضعفش را کمتر کنیم. ضمن اینکه در شکل و آیتمها قطعاً در فصلهای بعد تغییراتی خواهیم داشت، اما ایده اصلی برنامه را که مواجهه بچهها با فضای جدی داستان و شعر است در فصلهای بعد ادامه خواهیم داد.
با توجه به تعاملی که با مخاطبان خود دارید، چه بازخوردی تاکنون از بچهها گرفتهاید؟
نوجوانها استقبال خیلی خوبی از برنامه داشتند و باعث شده نگاه مخاطبان هم جدیتر شده و آثارشان را برای ما میفرستند یا منتظر حضور در برنامه هستند و دوست دارند که در آیتمهای مختلف با ما همراه شوند.
مثل آیتم «دیدار» که بچهها خودشان با اساتید ادبی رو در رو صحبت میکنند؟
بله آنها که مایل به حضور در این آیتم و دیدار با اساتید هستند با ما در تعاملند.
اتفاقا سوال من همین است که برای گفتوگو با اساتید در آیتم «دیدار» چرا از خبرنگار یا گزارشگر استفاده نکردید و مخاطبانتان این بخش را اجرا میکنند؟
دلیلش این بود که ما احساس کردیم خیلی از نوجوانهایی که در زمینه شعر و داستان کار میکنند، از یکسری امکانات بهخصوص ارتباط با اساتید ادبی بهدلایل مختلف محرومند. ما خواستیم این نقیصه را با این کار جبران کنیم و نوجوانهای علاقهمند را به دیدن اساتید ببریم. به این خاطر که به الگوهایی در این زمینه نیاز دارند و دیدار با این افراد میتواند برایشان مفید و جذاب باشد؛ بنابراین در آیتم «دیدار» ارتباط نزدیک بچهها با اساتید مهیا میشود و خودشان سؤالاتشان را به صورت مستقیم از اساتید میپرسند.
فکر میکنم دوم شخص مفرد نخستین برنامهای است که در این زمینه برای نوجوانها تولید شده است؟
من هم برای نوجوانان برنامهای در این حوزه و با این سر و شکل ندیدم. برنامهای که رقابت در آن به این شکل انجام شود و موضوع برد و باخت در آن مطرح نشود تاکنون نداشتیم.
اساتیدی که در این برنامه آثار بچهها را بررسی میکنند، چگونه انتخاب شدند و اینکه چقدر از حضور در چنین برنامهای استقبال کردند؟
خوشبختانه اساتید بسیاری برای حضور در این برنامه ابراز تمایل کردند؛ بهخصوص افرادی که در آیتم «دیدار» به سراغشان میرویم خیلی از این موضوع استقبال کردند.
خب به این دلیل است که جای چنین برنامههایی برای این گروه سنی در تلویزیون خالی است.
بله اتفاقا خیلی شگفتزده شدند از اینکه چقدر نوجوانها در زمینه شعر و داستان مستعد هستند و در این سطح قرار دارند.
مهدی فرجالهی را بر چه اساسی به عنوان مجری برنامه انتخاب کردید؟ میخواستید مجری برنامهتان حتما شاعر باشد؟
آقای فرجالهی از شاعران خوب کشورمان است و ما دنبال مجری به آن معنی که متداول است، نبودیم. به هر حال ایشان کارشناس هم هست و فکر میکنم گزینه بسیار مناسبی برای اجرای این برنامه است.
دلیل انتخاب این عنوان برای برنامه چه بود؟
برای اسم برنامه دنبال عنوانی بودیم که با شعر و داستان مرتبط باشد. همچنین بیانگر نوعی از تعین و عینیت بخشیدن است. یعنی شمای نوجوان به عنوان شاعر یا نویسنده که دارای هویت هستی، میتوانی به برنامه خودت بیایی که همهچیز آن متعلق به خودت است.
این برنامه به صورت یک هفته درمیان درباره شعر و هفته بعد درباره داستان است و در هر برنامه دو نفر از نوجوانها که آثارشان را به برنامه فرستاده و مورد ارزیابی قرار گرفتهاند، وارد استودیو شده و اشعار و داستانهایشان را مقابل دوربین و استادان میخوانند و آن استادان هم آثار را مورد نقد و بررسی قرار میدهند. در این برنامه آیتمی هم به عنوان دیدار وجود دارد که نوجوانهای علاقهمند و مستعد گزینش میشوند و فرصت گفتوگو با اساتید ادبی و نویسندههای بزرگ را پیدا میکنند تا به سوالات و ابهاماتشان پاسخ داده شود و همچنین از تجربیات آنها استفاده کنند. همچنین بخش دیگری به عنوان «لاک غلطگیر» دارد که خطاهای گفتاری و لغزشهای زبانی در آن بررسی میشود.