حالا خب كه چه؟ رفتند و جنگ‌شان را كردند و دم‌شان گرم كه غیرت داشتند. به قول یكی از شخصیت‌های «بادیگارد» ابراهیم حاتمی‌كیا دهه 60 گذشته و الان دهه 90 است! به‌عنوان كسی كه كرم وول خوردن توی كتاب‌های خاطرات جنگ را دارد زیاد با این سؤال‌ها روبه‌رو شده‌ام. كاری به این ندارم ایماژی كه رسانه‌ از جنگ و آدم‌های جنگ ساخته، یك ایماژ صرفا معنوی كه جمجمه‌اش را سپرده به خدا و چشمش را به انتهای صفوف دشمن! و مگر این نبوده؟! بر منكرش لعنت! مشكل من آنجاست كه فقط این نبوده! یعنی به‌‌عنوان كسی كه نیمچه علایق مردم‌شناسی و مطالعات فرهنگی دارد و در ایام شباب هم واحدهای آكادمیك را در دانشكده مربوطه، ضربه فنی كرده اما انسان‌شناسی جنگ برایم مهم‌تر از همه اینهاست!
انسان‌شناسی جنگ یعنی سر چرخاندن در زندگی و خور و خفت و شوخی و خنده و فحش و دعوا و عصبانیت و عروسی و عزا و سفره و نان و نمك و در یك كلام زیست انسان‌هایی كه جنگ به پشتوانه آنها اداره شد و روی دوش آنها جلو رفت. این انسان‌ها یك ویژگی مهم داشتند: «جمع جبری خروجی و كارهایشان خیلی خیلی بیشتر از امكاناتی بود كه در اختیارشان بود.» ذره‌بین گرفتن و این آدم‌ها را تبدیل به سوژه مطالعه كردن و نقب‌زدن به روح و روان و ذهن و فكر آنها می‌تواند مقدمه‌‎ای باشد برای نیل به اهدافی كه چند سطر بالاتر توصیف‌شان كردم و خب برای این كار چه شروعی بهتر از برگشت به همان تاریخ و زندگی و تقویم و روزها از زبان خودشان؟! چه شروعی بهتر از كتاب مربع‌های قرمز و امثال آن.
این ریختی اگر شد می‌توانیم دنیا و هستی و مافیهما را آن‌گونه ببینیم كه آنها می‌دیدند. كاری ندارم كه این نوع دیدن و زیستن را قبول دارید یا نه اما مهم آنجاست كه اگر می‌خواهیم این آدم‌ها را مطالعه كنیم اول از همه باید آنها را درست بشناسیم و خاطره‌نگاری دفاع مقدس یعنی شناختن آدم‌های جنگ با ذهن و زبان خودشان. آدم‌های جنگ نمونه‌ای هستند از ظرفیت‌های عظیمی كه در وجود بشریت نهفته است و بین خودمان بماند گهگاه تنه به تنه اولوهیت می‌زند  چه‌بسا همین باشد كه بعضا توهم خدا بودن را هم برای بشر ایجاد كرده. پس اگر طالب ضربه فنی كردن مشكلات و موانعیم شاید بهتر باشد یك تك پا به زندگی و زیست این آدم‌ها هم سر بزنیم.
حسن طهرانی‌مقدم احتمالا جایی در فرآیندهای سخت و صعب آزمایش‌های موشكی گفته: «فقط انسان‌های ضعیف به اندازه امكانات‌شان كار می‌كنند!» آدم‌های جنگ چه قبولشان داشته باشیم چه نداشته باشیم و چه در حزب و جریان و گروه و باند سیاسی ما باشند چه باشند، اما حتما آدم‌های ضعیفی نبوده‌اند.