همه آن چیزهایی كه درباره برخورد با كودكان معلول باید بدانید
متفاوت اما مثل ما
نگار 5 ساله، برای اولین بار در عروسی با دختری مواجه شد كه كمی از او بزرگ‌تر بود اما روی صندلی چرخداری نشسته بود و نمی‌توانست از دست‌هایش استفاده كند و مادرش به او غذا و میوه می‌داد، نگار تمام طول شب به حركات و غذاخوردن و تلاش‌های آن دختر برای حرف زدن خیره شده بود، مادر نگار سخت‌ترین شب عمرش را سپری می‌كرد، سوال‌های پی‌در‌پی و اشاره كردن‌های او باعث شده بود كه توجه مادر و دختر به آنها جلب شود و مادر نگار از این شرایط خجالت زده بود. احساس نگار آمیخته‌ای از ترس و كنجكاوی نسبت به دخترك روی ویلچر بود، نگار تا ماه‌ها به آن دخترك فكر می‌كرد. ولی به نتیجه‌ای نمی‌رسید. چنین اتفاقی با كمی‌تفاوت در اسامی یا موقعیت احتمالا برای خیلی از كودكان پیش آمده است. اما نكته اینجاست كه والدین خودشان را برای پاسخ دادن به چنین سوالی آماده نكرده‌اند. سوال حساسی كه جواب دادن به آن در زندگی چند نفر تاثیرگذار است: كودك پرسشگر، فرد معلول و خانواده‌اش.
زهرا صالحی نیا روزنامه نگار
استفاده از فرصت‌ها
وقتی كودكی در محیطی عمومی به شخصی معلول اشاره می‌كند و با صدای بلند از پدر و مادر خود سوالی درباره آن شخص می‌پرسد، والدین خود را در موقعیت حساس و ناخوشایند‌ی قرار می‌دهد، مثلا حسین چهارساله از مادرش در اتوبوس با صدای بلند می‌پرسد:«مامان چرا اون آقا پا‌نداره؟»
سارای 7 ساله مقابل در مدرسه به خواهر بزرگ همشاگردی‌اش اشاره می‌كند و از مادرش می‌پرسد: «چرا اون مدرسه نمیاد و اینطوری حرف می‌زنه و نگاه می‌كنه؟»
در تمام این موقعیت‌ها ما با یك كنجكاوی طبیعی مواجه هستیم، در واقع بچه‌ها با نیت و قصد تحقیر و توهین این سوالات را نمی‌پرسند، اگرچه ممكن است سوالاتشان با توجه به پیش فرض‌های ذهنی بزرگسالانه ما توهین‌آمیز به نظر بیاید، اما در واقع از یك عطش برای كشف نشات می‌گیرد كه می‌توان این موقعیت سخت و گاه خجالت‌آور را تبدیل به موقعیتی برای گفت‌وگو و یادگیری كرد.
درك تفاوت‌ها
اولین قدم برای والدین، آموزش این مساله به كودكان است كه انسان‌ها متفاوت هستند، این تفاوت از ظاهری‌ترین مشخصه یك انسان مانند رنگ پوست اوست تا نظرات و سلایق، دانستن و پذیرش این اصل مهم، از سال‌های نخستین كودكی آغاز می‌شود. دیدن، آشنایی، گفت‌وگوی درباره تفاوت‌های ظاهری و تفاوت‌های سبك زندگی با كودك می‌تواند در این مسیر كمك كننده باشد.
سفر كردن به اقلیم‌های مختلف و توجه دادن كودك به مدل‌های مختلف پوشش و خوراك حتی رنگ پوست و مدل چهره باعث می‌شود پذیرش كودك برای تفاوت‌ها بالاتر رود. در میان كتاب‌های كودكان، منابعی كه درباره انواع نژادها و مدل‌های زندگی در دنیا نوشته شده می‌تواند جهان‌بینی كودك را غنی‌تر كند.
در واقع هرچه تجربیات كودك غنی‌تر و گسترده‌تر باشد، تحمل و پذیرش او برای تفاوت‌های انسانی بیشتر و توضیح درباره معلولیت برای او ساده‌تر می‌شود.
اگر در خانواده، فرهنگ پذیرش و شناخت تفاوت‌ها را تقویت كنید، مدیریت این موقعیت‌ها ساده‌تر می‌شود. معلولیت بخش طبیعی از زندگی است. وقتی كودكی سوال می‌پرسد، پاسخ صریح و روشن به او كمك می‌كند تا بهتر درك كند كه معلولیت بخشی از تنوع انسانی است. اگر مانع از سوال كردن كودك شویم، در واقع این پیام را به او می‌دهیم كه معلولیت به نوعی اشتباه است یا تابو است.
پیدا كردن شباهت‌ها
در مواجه كودكان با فرد معلول، والدین می‌توانند توجه كودك را به شباهت‌ها معطوف كنند، این راه برای والدینی كه فرزند معلول نیز دارند كارایی دارد، برای ایجاد حس نزدیكی میان فرزندان پیدا كردن شباهت‌های ظاهری یا صفات درونی و توانمندی‌های مشترك و گاهی توانمندی‌های برتر نسبت به فرد بدون معلولیت، می‌تواند باعث شود راهی برای ارتباط و علاقه‌مندی میان كودكان شكل بگیرد.
تشویق كودكان برای ارتباط و دوست شدن با كودكان معلول و دارای نیازهای ویژه یكی از راه‌های پذیرش و ارتباط است علاوه بر این‌كه حضور این افراد را در جامعه آسان‌تر می‌كند، كودكان، بزرگسالانی هستند كه فردای جامعه را می‌سازند، هرطور كه امروز زندگی كنند، آینده را نقش خواهند زد، پذیرفتن افراد با نیازهای ویژه و معلولان، آنطور كه هستند در میان خود، یعنی هموار كردن راه حضور و كار و تحصیل و زندگی با این افراد در جامعه، غیبت این افراد در جامعه علاوه بر نامناسب بودن بستر فیزیكی، ناامن بودن شرایط از نظر روانی نیز هست، عدم پذیرش تفاوت‌ها و عدم اعتماد به توانایی معلولان و افراد با نیازهای ویژه باعث شده كه هرچه بیشتر به كنج عزلت رفته و در جامعه حضور محسوسی نداشته باشند.
انتخاب درست كلمات
كلمات و نام‌ها به همراه خود باری دارند، فلج، دیوانه، عقب‌افتاده و كلماتی از این دست در ذهن كودك با باری از ناهنجاری ذخیره می‌شود، علاوه بر این‌كه مدل گفتن و توصیف كردن فرد معلول نیز در ذهن كودك و بخش ذخیره سازی خاطراتش همراه با باری است كه می‌تواند سال‌ها همراه او باشد و نگاهش را نسبت به این افراد شكل دهد، استفاده از توصیفات دقیق، بدون ترحم و توهین با كلماتی مناسب و محترمانه، فرهنگ و مدل نگاه سالمی را برای كودك به ارمغان می‌آورد.
استفاده از معلول برای فرد دارای معلولیت اشكالی ندارد اما دسته‌بندی كردن با عنوان «بچه‌های معلول» و «بچه‌های سالم» ناراحت‌كننده است، این دسته‌بندی به معلولان حس تفاوت نمی‌دهد بلكه حس غیرعادی بودن را می‌دهد. كلماتی مثل دارای ناتوانی، دارای نیازهای خاص، دارای نیازهای ویژه، دارای نیازهای متفاوت را در چنین شرایطی می‌توانید استفاده كنید.
در صورتی كه شرایط گفت‌وگو و پرسش و پاسخ با معلول یا خانواده او فراهم بود می‌توانید از فرد معلول بپرسید كه ترجیح می‌دهد چه‌طور معرفی شود.
پاسخ‌های واضح و واقعی:
در پاسخ به «چرا آن شخص نمی‌تواند راه برود؟» می‌توانید بگویید « ممكن است این‌طور متولد شده باشد» یا «ممكن است تصادف كرده باشد.» اگر فرد معلول از وسایل كمكی استفاده می‌كند، می‌توانید نحوه كار را توضیح دهید.
هرگونه سوال ناراحت‌كننده و یا نامناسبی كه كودك ممكن است در مورد معلولیت بپرسد باید توسط والدین با پاسخ‌های صریح و روشن پاسخ داده شود.
از استفاده از كلمه ناتوانی نترسید. كلماتی مانند عقب‌مانده، گنگ و عجیب، توهین‌آمیز هستند. نیازی نیست فرد معلول را خاص توصیف كنید. به راحتی می‌توانید بگویید كه آنها نابینا، ناشنوا و معلول هستند.
مهم‌ترین بخش این است كه كودك متوجه شود كه حضور این افراد در واقع بخشی از زندگی است و این‌كه شما با افراد معلول درست مانند بقیه رفتار می‌كنید؛ با مهربانی و احترام.
دعوت از معلولان
وقتی صحبت از ورود كودكان معلول به بازی با سایر كودكان می‌شود، انجمن كودكان دارای معلولیت به والدین توصیه می‌كند كه همانند سایر كودكان، آنها را نیز به مهمانی‌ها و بازی‌ها دعوت كنید، كودكان معلول را می‌توان به راحتی به خاطر شرایط خاص كنار گذاشت، زیرا ممكن است اتفاق یا چالشی برای آنها یا كودكان دیگر رخ دهد، اما می‌توانید پیشرو باشید و به جای حذف صورت‌مساله به‌این نكته توجه كنید كه خود كودكان معلول و والدین آنها می‌توانند با خلاقیت مشكلات پیش آمده را حل كنند و راه حل ارائه داده و به شما اطلاع دهند. درك كودكان از ناتوانی نسبت به بزرگسالان بسیار متفاوت است و آنها می‌توانند با كودكان معلول بازی كنند بدون این‌كه به نظر برسد این معلولیت برایشان بسیار بزرگ و جدی است.
كتاب و فیلم:
كتاب شگفتی، درباره پسربچه‌ای است كه با نیازهای خاص به دنیا می‌آید و تلاش او و خانواده‌اش برای پذیرفته شدن از سمت جامعه است، هر فرد خانواده به نوعی با مساله پسر در ارتباط است و حضور او در زندگی‌اش تاثیر به‌سزایی دارد، ارزش همدلی، تاب آوری، پذیرش تفاوت در این كتاب به خوبی مطرح شده، فیلم شگفتی نیز بر اساس همین كتاب ساخته شده است.
كتاب بچه‌ها جورواجورند از خانم شكوه قاسم‌نیا، برای كودكان زیرسه‌سال درباره تفاوت‌های ظاهری و اقلیم متفاوت هر كدام به زبان شعر توضیح می‌دهد.
بزرگ شدن با خواهر و برادری با نیازهای ویژه
هر فردی در زندگی خود مسیر رشدی را طی می‌كند، كودكانی كه خواهر یا برادر معلول یا با نیازهای ویژه دارند، این مسیر رشد را گاهی سخت‌تر، عمیق‌تر و غنی‌تر طی می‌كنند.حضور فرد معلول در خانواده علاوه بر نیازهای خاص، اتمسفری را فراهم می‌كند كه برای رشد یك كودك می‌تواند غنی یا مشكل‌زا باشد. بزرگ شدن در كنار خواهر یا برادر دارای معلولیت یا دارای نیازهای ویژه می‌تواند فوایدی از جمله فرصت یادگیری ارزش تاب آوری و همدلی در سنین پایین را داشته باشد. مدل برخورد والدین با حضور فرد معلول و مدیریت روابط بیان اعضا، نخستین گام و بنای اصلی ساختمان روابط خانواد‌گی است. كودكانی كه خواهر یا برادر با‌معلولیت دارند، ممكن است در مقایسه با دیگر كودكان هم سن خود، نسبت به نیازهای اطرافیانشان حساس‌تر و منعطف‌تر باشند، با‌این‌حال چالش‌هایی را برای فرزندان و والدین به همراه دارد از جمله احتمال دارد كه كودكان حس كنند به نسبت خواهر و برادر خود با نیازهای ویژه، كمتر توجه و علاقه دریافت می‌كنند.
تعادل:
والدین در مواجهه با فرزندان معلول و فرزندان دیگر خود گاهی حس عذاب وجدان و استرس دارند، نگرانی بابت رسیدگی، جلسات درمانی و مشاوره، روابط صحیح، میزان وقتی كه برای فرزندانشان می‌گذارند و همچنین خستگی روحی و جسمی خودشان می‌تواند باعث گرفتن تصمیمات و انجام رفتارهایی شود كه تبعات خوبی ندارد، به عنوان مثال عذرخواهی‌های مداوم از كودك بابت رسیدگی به خواهر یا برادرش با نیازهای ویژه یك ذهنیت قربانی را به كودك می‌دهد و این رفتار ممكن است روی رابطه عاطفی فرزندان تاثیر بگذارد.
گاهی اوقات خوب است كودك از والدین درباره علت توجه بیشتر نسبت به خواهر یا برادر معلول خود بپرسد یا والدین در این باره گفت‌وگویی صمیمانه با او داشته باشند.
نباید حس ترحم فرزندان را نسبت به خواهر و برادر دارای نیاز ویژه تحریك كرد، ارزش نهادن به عزت نفس فرزند معلول یكی از راه‌های ایجاد رابطه سالم و محترمانه میان فرزندان است.
مهر و پذیرش:
عشق و احترام نسبت به عضو معلول خانواده همانند باقی اعضا باید جاری و گاهی پررنگ‌تر باشد، شناخت و درك نقاط قوت و شباهت‌های میان خواهر و برادرها در این مسیر كمك‌كننده است، اما پیش از همه پذیرش این مساله در ابتدا باید از سمت والدین باشد.
والدین دارای فرزند معلول بهتر است با مشاوری در ارتباط باشند. والدین ابتدا خود باید به احساس درونی‌شان نسبت به فرزند معلول‌شان به طور كامل آگاه باشند، شرایط جسمی یا ذهنی او را بپذیرند و در قدم بعدی بدون در نظر گرفتن تفاوت فرزندشان به او عشق بورزند، گاهی والدین در مرحله انكار باقی می‌مانند و همین باعث می‌شود نتوانند مهر و توجه كافی را به فرزند معلول یا دارای نیاز ویژه خود بدهند و همین تفاوت رفتاری و سردرگمی والدین در احساسات‌شان نسبت به فرزندشان به باقی فرزندان هم منتقل شده و روابط میان اعضای خانواده دچار آشفتگی می‌شود.
آمادگی برای حضور در اجتماع:
والدین باید پیش از حضور فرزندانشان در اجتماع آنها را برای موقعیت‌های جدید و گاهی پرفشار آماده كنند. ممكن است فرزند شما از هل دادن ویلچیر خواهر و برادر معلولش خجالت بكشد یا از صحبت كردن با زبان اشاره با خواهر و برادر ناشنوایش در فروشگاه و مقابل چشم دیگران اجتناب كند.
درك احساس او در این شرایط نخستین گام است، برای یك كودك جلب توجه توسط غریبه‌ها یا حتی سوال پیچ شدن و فهمیدن این‌كه با باقی خانواده‌ها متفاوت هستند، ممكن است شرایط پرفشار و پر از استرسی را به همراه داشته‌باشد. در این شرایط رفتار والدین نقش مهمی در شكل‌گیری نگاه و رفتار كودك دارد، حفظ آرامش و درك شرایط روحی هر فرزندان و بعد در جریان گذاشتن آنها از شرایط روحی یكدیگر می‌تواند مسیری را برای گفت‌وگو هموار سازد.
اما كودك با مشاهده رفتار با عشق و احترام والدین خود نسبت به خواهر و یا برادر معلولش، بیشتر از هر گفت‌وگویی آماده شرایط پرفشار بیرون از خانه می‌شود، والدینی كه از حضور فرزند معلول یا دارای نیاز خاص خجالت زده نیستند، او را دوست دارند و تفاوت‌هایش را پذیرفته‌اند، بهترین الگوی رفتاری برای فرزندان دیگرشان هستند.
منظور از «نیازهای ویژه» چیست؟
برای فرزندتان توضیح دهید چرا برادر یا خواهر آنها متفاوت است، استفاده والدین از توضیحات مناسب سن باعث می‌شود درك بهتری از شرایط خانواده و خواهر یا برادر خود داشته باشند و تا آنجا كه می‌توانید صادق باشید، بهتر است حقیقت را از شما بشنوند، اما همواره سن فرزندتان را برای این گفت‌وگو در نظر بگیرید، آماده باشید تا به تمام سوال‌های آنها پاسخ دهید، اما ایرادی ندارد پاسخ برخی سوالات را ندانید. در جریان این گفت‌وگو آرامش خود را حفظ كنید، كودكان قادر خواهند بود از مشكلات بسیاری گذر كنند اما دیدن والدین پر از اضطراب و تشویش، با رفتارهایی نامتعادل باعث می‌شود امنیت خود را در خطر ببینند و حس عدم امنیت برای كودك در دسته مشكلات جدی و ریشه‌ای قرار دارد.
6 نكته مهم برای توضیح شرایط افراد با نیازهای ویژه به كودكان
وقتی كودكی در محیطی عمومی به شخصی معلول اشاره می‌كند و با صدای بلند از پدر و مادر خود سوالی درباره آن شخص می‌پرسد، والدین خود را در موقعیت حساس و ناخوشایند‌ی قرار می‌دهد، مثلا حسین چهارساله از مادرش در اتوبوس با صدای بلند می‌پرسد:«مامان چرا اون آقا پا‌نداره؟»
سارای 7 ساله مقابل در مدرسه به خواهر بزرگ همشاگردی‌اش اشاره می‌كند و از مادرش می‌پرسد: «چرا اون مدرسه نمیاد و اینطوری حرف می‌زنه و نگاه می‌كنه؟»
در تمام این موقعیت‌ها ما با یك كنجكاوی طبیعی مواجه هستیم، در واقع بچه‌ها با نیت و قصد تحقیر و توهین این سوالات را نمی‌پرسند، اگرچه ممكن است سوالاتشان با توجه به پیش فرض‌های ذهنی بزرگسالانه ما توهین‌آمیز به نظر بیاید، اما در واقع از یك عطش برای كشف نشات می‌گیرد كه می‌توان این موقعیت سخت و گاه خجالت‌آور را تبدیل به موقعیتی برای گفت‌وگو و یادگیری كرد.
درك تفاوت‌ها
اولین قدم برای والدین، آموزش این مساله به كودكان است كه انسان‌ها متفاوت هستند، این تفاوت از ظاهری‌ترین مشخصه یك انسان مانند رنگ پوست اوست تا نظرات و سلایق، دانستن و پذیرش این اصل مهم، از سال‌های نخستین كودكی آغاز می‌شود. دیدن، آشنایی، گفت‌وگوی درباره تفاوت‌های ظاهری و تفاوت‌های سبك زندگی با كودك می‌تواند در این مسیر كمك كننده باشد.
سفر كردن به اقلیم‌های مختلف و توجه دادن كودك به مدل‌های مختلف پوشش و خوراك حتی رنگ پوست و مدل چهره باعث می‌شود پذیرش كودك برای تفاوت‌ها بالاتر رود. در میان كتاب‌های كودكان، منابعی كه درباره انواع نژادها و مدل‌های زندگی در دنیا نوشته شده می‌تواند جهان‌بینی كودك را غنی‌تر كند.
در واقع هرچه تجربیات كودك غنی‌تر و گسترده‌تر باشد، تحمل و پذیرش او برای تفاوت‌های انسانی بیشتر و توضیح درباره معلولیت برای او ساده‌تر می‌شود.
اگر در خانواده، فرهنگ پذیرش و شناخت تفاوت‌ها را تقویت كنید، مدیریت این موقعیت‌ها ساده‌تر می‌شود. معلولیت بخش طبیعی از زندگی است. وقتی كودكی سوال می‌پرسد، پاسخ صریح و روشن به او كمك می‌كند تا بهتر درك كند كه معلولیت بخشی از تنوع انسانی است. اگر مانع از سوال كردن كودك شویم، در واقع این پیام را به او می‌دهیم كه معلولیت به نوعی اشتباه است یا تابو است.
پیدا كردن شباهت‌ها
در مواجه كودكان با فرد معلول، والدین می‌توانند توجه كودك را به شباهت‌ها معطوف كنند، این راه برای والدینی كه فرزند معلول نیز دارند كارایی دارد، برای ایجاد حس نزدیكی میان فرزندان پیدا كردن شباهت‌های ظاهری یا صفات درونی و توانمندی‌های مشترك و گاهی توانمندی‌های برتر نسبت به فرد بدون معلولیت، می‌تواند باعث شود راهی برای ارتباط و علاقه‌مندی میان كودكان شكل بگیرد.
تشویق كودكان برای ارتباط و دوست شدن با كودكان معلول و دارای نیازهای ویژه یكی از راه‌های پذیرش و ارتباط است علاوه بر این‌كه حضور این افراد را در جامعه آسان‌تر می‌كند، كودكان، بزرگسالانی هستند كه فردای جامعه را می‌سازند، هرطور كه امروز زندگی كنند، آینده را نقش خواهند زد، پذیرفتن افراد با نیازهای ویژه و معلولان، آنطور كه هستند در میان خود، یعنی هموار كردن راه حضور و كار و تحصیل و زندگی با این افراد در جامعه، غیبت این افراد در جامعه علاوه بر نامناسب بودن بستر فیزیكی، ناامن بودن شرایط از نظر روانی نیز هست، عدم پذیرش تفاوت‌ها و عدم اعتماد به توانایی معلولان و افراد با نیازهای ویژه باعث شده كه هرچه بیشتر به كنج عزلت رفته و در جامعه حضور محسوسی نداشته باشند.
انتخاب درست كلمات
كلمات و نام‌ها به همراه خود باری دارند، فلج، دیوانه، عقب‌افتاده و كلماتی از این دست در ذهن كودك با باری از ناهنجاری ذخیره می‌شود، علاوه بر این‌كه مدل گفتن و توصیف كردن فرد معلول نیز در ذهن كودك و بخش ذخیره سازی خاطراتش همراه با باری است كه می‌تواند سال‌ها همراه او باشد و نگاهش را نسبت به این افراد شكل دهد، استفاده از توصیفات دقیق، بدون ترحم و توهین با كلماتی مناسب و محترمانه، فرهنگ و مدل نگاه سالمی را برای كودك به ارمغان می‌آورد.
استفاده از معلول برای فرد دارای معلولیت اشكالی ندارد اما دسته‌بندی كردن با عنوان «بچه‌های معلول» و «بچه‌های سالم» ناراحت‌كننده است، این دسته‌بندی به معلولان حس تفاوت نمی‌دهد بلكه حس غیرعادی بودن را می‌دهد. كلماتی مثل دارای ناتوانی، دارای نیازهای خاص، دارای نیازهای ویژه، دارای نیازهای متفاوت را در چنین شرایطی می‌توانید استفاده كنید.
در صورتی كه شرایط گفت‌وگو و پرسش و پاسخ با معلول یا خانواده او فراهم بود می‌توانید از فرد معلول بپرسید كه ترجیح می‌دهد چه‌طور معرفی شود.
پاسخ‌های واضح و واقعی:
در پاسخ به «چرا آن شخص نمی‌تواند راه برود؟» می‌توانید بگویید « ممكن است این‌طور متولد شده باشد» یا «ممكن است تصادف كرده باشد.» اگر فرد معلول از وسایل كمكی استفاده می‌كند، می‌توانید نحوه كار را توضیح دهید.
هرگونه سوال ناراحت‌كننده و یا نامناسبی كه كودك ممكن است در مورد معلولیت بپرسد باید توسط والدین با پاسخ‌های صریح و روشن پاسخ داده شود.
از استفاده از كلمه ناتوانی نترسید. كلماتی مانند عقب‌مانده، گنگ و عجیب، توهین‌آمیز هستند. نیازی نیست فرد معلول را خاص توصیف كنید. به راحتی می‌توانید بگویید كه آنها نابینا، ناشنوا و معلول هستند.
مهم‌ترین بخش این است كه كودك متوجه شود كه حضور این افراد در واقع بخشی از زندگی است و این‌كه شما با افراد معلول درست مانند بقیه رفتار می‌كنید؛ با مهربانی و احترام.
دعوت از معلولان
وقتی صحبت از ورود كودكان معلول به بازی با سایر كودكان می‌شود، انجمن كودكان دارای معلولیت به والدین توصیه می‌كند كه همانند سایر كودكان، آنها را نیز به مهمانی‌ها و بازی‌ها دعوت كنید، كودكان معلول را می‌توان به راحتی به خاطر شرایط خاص كنار گذاشت، زیرا ممكن است اتفاق یا چالشی برای آنها یا كودكان دیگر رخ دهد، اما می‌توانید پیشرو باشید و به جای حذف صورت‌مساله به‌این نكته توجه كنید كه خود كودكان معلول و والدین آنها می‌توانند با خلاقیت مشكلات پیش آمده را حل كنند و راه حل ارائه داده و به شما اطلاع دهند. درك كودكان از ناتوانی نسبت به بزرگسالان بسیار متفاوت است و آنها می‌توانند با كودكان معلول بازی كنند بدون این‌كه به نظر برسد این معلولیت برایشان بسیار بزرگ و جدی است.
كتاب و فیلم:
كتاب شگفتی، درباره پسربچه‌ای است كه با نیازهای خاص به دنیا می‌آید و تلاش او و خانواده‌اش برای پذیرفته شدن از سمت جامعه است، هر فرد خانواده به نوعی با مساله پسر در ارتباط است و حضور او در زندگی‌اش تاثیر به‌سزایی دارد، ارزش همدلی، تاب آوری، پذیرش تفاوت در این كتاب به خوبی مطرح شده، فیلم شگفتی نیز بر اساس همین كتاب ساخته شده است.
كتاب بچه‌ها جورواجورند از خانم شكوه قاسم‌نیا، برای كودكان زیرسه‌سال درباره تفاوت‌های ظاهری و اقلیم متفاوت هر كدام به زبان شعر توضیح می‌دهد.
بزرگ شدن با خواهر و برادری با نیازهای ویژه
هر فردی در زندگی خود مسیر رشدی را طی می‌كند، كودكانی كه خواهر یا برادر معلول یا با نیازهای ویژه دارند، این مسیر رشد را گاهی سخت‌تر، عمیق‌تر و غنی‌تر طی می‌كنند.حضور فرد معلول در خانواده علاوه بر نیازهای خاص، اتمسفری را فراهم می‌كند كه برای رشد یك كودك می‌تواند غنی یا مشكل‌زا باشد. بزرگ شدن در كنار خواهر یا برادر دارای معلولیت یا دارای نیازهای ویژه می‌تواند فوایدی از جمله فرصت یادگیری ارزش تاب آوری و همدلی در سنین پایین را داشته باشد. مدل برخورد والدین با حضور فرد معلول و مدیریت روابط بیان اعضا، نخستین گام و بنای اصلی ساختمان روابط خانواد‌گی است. كودكانی كه خواهر یا برادر با‌معلولیت دارند، ممكن است در مقایسه با دیگر كودكان هم سن خود، نسبت به نیازهای اطرافیانشان حساس‌تر و منعطف‌تر باشند، با‌این‌حال چالش‌هایی را برای فرزندان و والدین به همراه دارد از جمله احتمال دارد كه كودكان حس كنند به نسبت خواهر و برادر خود با نیازهای ویژه، كمتر توجه و علاقه دریافت می‌كنند.
تعادل:
والدین در مواجهه با فرزندان معلول و فرزندان دیگر خود گاهی حس عذاب وجدان و استرس دارند، نگرانی بابت رسیدگی، جلسات درمانی و مشاوره، روابط صحیح، میزان وقتی كه برای فرزندانشان می‌گذارند و همچنین خستگی روحی و جسمی خودشان می‌تواند باعث گرفتن تصمیمات و انجام رفتارهایی شود كه تبعات خوبی ندارد، به عنوان مثال عذرخواهی‌های مداوم از كودك بابت رسیدگی به خواهر یا برادرش با نیازهای ویژه یك ذهنیت قربانی را به كودك می‌دهد و این رفتار ممكن است روی رابطه عاطفی فرزندان تاثیر بگذارد.
گاهی اوقات خوب است كودك از والدین درباره علت توجه بیشتر نسبت به خواهر یا برادر معلول خود بپرسد یا والدین در این باره گفت‌وگویی صمیمانه با او داشته باشند.
نباید حس ترحم فرزندان را نسبت به خواهر و برادر دارای نیاز ویژه تحریك كرد، ارزش نهادن به عزت نفس فرزند معلول یكی از راه‌های ایجاد رابطه سالم و محترمانه میان فرزندان است.
مهر و پذیرش:
عشق و احترام نسبت به عضو معلول خانواده همانند باقی اعضا باید جاری و گاهی پررنگ‌تر باشد، شناخت و درك نقاط قوت و شباهت‌های میان خواهر و برادرها در این مسیر كمك‌كننده است، اما پیش از همه پذیرش این مساله در ابتدا باید از سمت والدین باشد.
والدین دارای فرزند معلول بهتر است با مشاوری در ارتباط باشند. والدین ابتدا خود باید به احساس درونی‌شان نسبت به فرزند معلول‌شان به طور كامل آگاه باشند، شرایط جسمی یا ذهنی او را بپذیرند و در قدم بعدی بدون در نظر گرفتن تفاوت فرزندشان به او عشق بورزند، گاهی والدین در مرحله انكار باقی می‌مانند و همین باعث می‌شود نتوانند مهر و توجه كافی را به فرزند معلول یا دارای نیاز ویژه خود بدهند و همین تفاوت رفتاری و سردرگمی والدین در احساسات‌شان نسبت به فرزندشان به باقی فرزندان هم منتقل شده و روابط میان اعضای خانواده دچار آشفتگی می‌شود.
آمادگی برای حضور در اجتماع:
والدین باید پیش از حضور فرزندانشان در اجتماع آنها را برای موقعیت‌های جدید و گاهی پرفشار آماده كنند. ممكن است فرزند شما از هل دادن ویلچیر خواهر و برادر معلولش خجالت بكشد یا از صحبت كردن با زبان اشاره با خواهر و برادر ناشنوایش در فروشگاه و مقابل چشم دیگران اجتناب كند.
درك احساس او در این شرایط نخستین گام است، برای یك كودك جلب توجه توسط غریبه‌ها یا حتی سوال پیچ شدن و فهمیدن این‌كه با باقی خانواده‌ها متفاوت هستند، ممكن است شرایط پرفشار و پر از استرسی را به همراه داشته‌باشد. در این شرایط رفتار والدین نقش مهمی در شكل‌گیری نگاه و رفتار كودك دارد، حفظ آرامش و درك شرایط روحی هر فرزندان و بعد در جریان گذاشتن آنها از شرایط روحی یكدیگر می‌تواند مسیری را برای گفت‌وگو هموار سازد.
اما كودك با مشاهده رفتار با عشق و احترام والدین خود نسبت به خواهر و یا برادر معلولش، بیشتر از هر گفت‌وگویی آماده شرایط پرفشار بیرون از خانه می‌شود، والدینی كه از حضور فرزند معلول یا دارای نیاز خاص خجالت زده نیستند، او را دوست دارند و تفاوت‌هایش را پذیرفته‌اند، بهترین الگوی رفتاری برای فرزندان دیگرشان هستند.
منظور از «نیازهای ویژه» چیست؟
برای فرزندتان توضیح دهید چرا برادر یا خواهر آنها متفاوت است، استفاده والدین از توضیحات مناسب سن باعث می‌شود درك بهتری از شرایط خانواده و خواهر یا برادر خود داشته باشند و تا آنجا كه می‌توانید صادق باشید، بهتر است حقیقت را از شما بشنوند، اما همواره سن فرزندتان را برای این گفت‌وگو در نظر بگیرید، آماده باشید تا به تمام سوال‌های آنها پاسخ دهید، اما ایرادی ندارد پاسخ برخی سوالات را ندانید. در جریان این گفت‌وگو آرامش خود را حفظ كنید، كودكان قادر خواهند بود از مشكلات بسیاری گذر كنند اما دیدن والدین پر از اضطراب و تشویش، با رفتارهایی نامتعادل باعث می‌شود امنیت خود را در خطر ببینند و حس عدم امنیت برای كودك در دسته مشكلات جدی و ریشه‌ای قرار دارد.
6 نكته مهم برای توضیح شرایط افراد با نیازهای ویژه به كودكان
- كودكان و افراد دارای نیازهای ویژه، متفاوت هستند و این تفاوت بد نیست.
- كودكان معلول در واقع مانند باقی كودكان هستند.
- كودكان و افراد معلول یا دارای نیازهای ویژه لزوما بیمار نیستند.
- استفاده از كلمات صحیح و محترمانه درباره معلولین و افراد با نیازهای ویژه.
- در صورت حفظ حریم شخص معلول یا دارای نیازهای ویژه و تمایل خود فرد، سوال پرسیدن از او ایرادی ندارد.
- جست‌وجو كردن در منابع و كتاب‌ها برای رسیدن به پاسخ سوالات.
