مروری بر كتاب تازه منتشر شده «نا» اثر مریم برادران
همچنان غریب
محمدرضا معلمی شاعر و نویسنده
چیزی از غربت شهید صدر كم نشده، هنوز و هر قدمی كه برداشته شود به قصد قربت و زدودن غربت از چهره شاگرد خصوصی امیرالمومنین(ع) متبرك است و بر چشم.
«نا» ضمیر متصل متكلم مع‌الغیر است، همان كه بر انتهای نام كتاب‌های شهید صدر نشسته بود و قبل از آن بر اندیشه او تكیه زده بود؛ عالم مسلمانی كه خود را نه جدا كه همراه مردم می‌دید. سپر بلایشان بود و پدر بود در دلسوزی، در تلاش. از اسلام و مسلمانان می‌گفت كه اینها رای ماست در فلسفه، در اقتصاد، در اعتقادات.
«نا» قصه غربت مسلم‌وار شهید صدر است. غربتی كه در میان قریب‌ترین شاگردانش داشت، در میان شهر خود، در میان مردم خود، مردمی كه با او بیعت كرده بودند و در میان دوستان دیروزی كه از ترس جان، روزهای آخر رهایش كرده بودند.
«نا» خواندنی است و دوست‌داشتنی. كتابی بسیار مناسب هدیه دادن كه روایتگر بخش‌های خوانده شده و البته بخش‌های كمتر ورق‌خورده كتاب زندگی شهید صدر است، ولو با نقصان. این كتاب را می‌توان پله اول دانست برای ورود به عالم صدر. هرچند كه به نظر می‌رسد این كتاب از ابتدا به قصد خلاصه‌گویی و آشنایی اجمالی نوشته شده، اما باز هم در موارد بسیاری این مرور گذرا و عبور سریع از بسیاری از اتفاقات زندگی شهید صدر كه گاه اتفاقات مهم زندگی ایشان را شامل می‌شود اشكالی است كه نمی‌توان از آن چشم پوشید و دلیلی است كه این كتاب را به جامعیت نمی‌رساند و همچنان در جایگاه مقدمه متوقفش می‌كند. مثال، ارتباط شهید صدر و امام خمینی و انقلاب اسلامی مساله‌ای است كه بیش از این باید به آن پرداخته می‌شد. قبل از آغاز مطالعه كتاب امیدوارم بودم جمله معروف: «در امام خمینی(ره) ذوب شوید همان طور كه او در اسلام ذوب شده‌است» را ببینم و بدانم این جمله چه زمانی و در چه جایگاهی بر زبان شهید صدر جاری شده است. مثال دیگری كه باید در همین راستا به آن دقت داشت، جدی نپرداختن به آثار شهید صدر در این كتاب هست. نام و یاد دانشمندان و علما در تاریخ به یادگار نمانده مگر به‌واسطه آثار و عقایدشان. و شاید مهم‌ترین مسیر شناخت زندگی، دغدغه‌ها و اندیشه هر عالم مسلمان یا غیرمسلمان، از راه بررسی و غور در آثار او می‌گذرد. نادیده گرفتن این بخش مهم از زندگی هر دانشمند یعنی نادیده گرفتن رسالت زندگی او. هرچند كه آثار این شهید عالی مقام در این كتاب مورد اشاره و بحث قرار گرفته‌اند، اما این اشارات غالبا از بررسی بازخوردها و تعاریف دیگران از این آثار نبوده و خواننده هیچ‌گاه خواننده به كنه اهمیت آنها
پی نخواهد برد. از آثار مهمی كه بیشتر به حواشی آن مانند وضعیت چاپ، فروش و شهرت آنها اشاره شده می‌توان از فلسفتنا، اثر دوران جوانی شهید صدر نام برد. اثری با مخاطب عام و نه لزوما تخصصی كه در آن شهید صدر به نقد مكاتب فلسفی شرق و غرب به‌خصوص ماركسیسم پرداخته و ضمن ارائه دیدگاه اسلام در برابر سایر نظام‌های فكری ـ فلسفی، به قابلیت‌های دستگاه فكری اسلام پرداخته و بر ضرورت استفاده مسلمانان از این ویژگی‌ها و قابلیت‌ها برای مبارزه با عقب‌ماندگی‌ها تاكید كرده است. در همین راستا می‌توان به كتاب پژوهش‌های قرآنی شهید صدر اشاره كرد كه در كنار فلسفتنا، دیگر كتابی است كه می‌توان با مطالعه آن، بیشتر با دستگاه فكری و فلسفی شهید صدر آشنا شد. شهید صدر در این كتاب نظریات فلسفی خود را با مسائل اجتماعی پیوند داده و رنگ كاربردی بودن به آنها زده‌است. همچنین این كتاب دربردارنده نظریه تفسیری شهید صدر است كه می‌تواند نقش بسزایی در تحول رویكرد تفسیری و پیشرفت آن به‌‌سوی نظریه‌‌پردازی و تولید علم دینی كند، فلذا از مهم‌ترین آثار این نابغه اسلامی به شمار می‌رود كه باز هم در كتاب مورد بحث ما یعنی «نا»، كمتر اشاره‌ای به آن شده‌است.
در انتها «نا» را كتابی می‌دانم موفق، در راستای هدف و البته رویكرد مورد نظر خود و اگر نقدی هست، مخاطب این نقد، پژوهشگاه شهید صدر(ره)، ناشر كتاب است كه رویكرد مناسبی را اتخاذ نكرده است. مطلوب آن است كه در بررسی زندگی شخصیتی علمی مانند شهید صدر كه بی‌اغراق و به اعتراف بزرگ‌ترین‌ها، در ردیف برترین نخبگان تاریخ اسلام قرار دارد، وجه علمی ایشان كمرنگ‌تر از سایر وجوه ایشان مورد بحث قرار نگیرد. امیدوارم كتاب در چاپ‌های بعد با ویراست جدید عرضه شده و روایت‌های جذاب آن كامل‌تر شوند.
جای این جنس كتاب‌ها برای معرفت بیشتر به زندگی، زمانه، آثار و نظرات سایر اندیشمندان اسلامی خالی است. آثاری كه به احوال، زمانه، سلوك فردی و اجتماعی و آثار هر اندیشمند بپردازند، چه با روایتی داستان‌گونه مانند «نا»، چه با روایتی داستانی شبیه اثر به‌یاد ماندنی مرحوم نادر ابراهیمی یعنی «مردی در تبعید ابدی» و چه غیر داستانی همچون كتاب «شرح صدر» كه نیز موضوع آن شهید صدر، زندگی، آثار و احوال اوست. كتاب «هفت روایت خصوصی» كه راوی برخی از بخش‌های زندگی امام موسی صدر است نیز نمونه‌ای است در اقلیت، و با كیفیت و خواندنی، از این جنس كتاب‌ها.
«نا» ضمیر متصل متكلم مع‌الغیر است، همان كه بر انتهای نام كتاب‌های شهید صدر نشسته بود و قبل از آن بر اندیشه او تكیه زده بود؛ عالم مسلمانی كه خود را نه جدا كه همراه مردم می‌دید. سپر بلایشان بود و پدر بود در دلسوزی، در تلاش. از اسلام و مسلمانان می‌گفت كه اینها رای ماست در فلسفه، در اقتصاد، در اعتقادات.
«نا» قصه غربت مسلم‌وار شهید صدر است. غربتی كه در میان قریب‌ترین شاگردانش داشت، در میان شهر خود، در میان مردم خود، مردمی كه با او بیعت كرده بودند و در میان دوستان دیروزی كه از ترس جان، روزهای آخر رهایش كرده بودند.
«نا» خواندنی است و دوست‌داشتنی. كتابی بسیار مناسب هدیه دادن كه روایتگر بخش‌های خوانده شده و البته بخش‌های كمتر ورق‌خورده كتاب زندگی شهید صدر است، ولو با نقصان. این كتاب را می‌توان پله اول دانست برای ورود به عالم صدر. هرچند كه به نظر می‌رسد این كتاب از ابتدا به قصد خلاصه‌گویی و آشنایی اجمالی نوشته شده، اما باز هم در موارد بسیاری این مرور گذرا و عبور سریع از بسیاری از اتفاقات زندگی شهید صدر كه گاه اتفاقات مهم زندگی ایشان را شامل می‌شود اشكالی است كه نمی‌توان از آن چشم پوشید و دلیلی است كه این كتاب را به جامعیت نمی‌رساند و همچنان در جایگاه مقدمه متوقفش می‌كند. مثال، ارتباط شهید صدر و امام خمینی و انقلاب اسلامی مساله‌ای است كه بیش از این باید به آن پرداخته می‌شد. قبل از آغاز مطالعه كتاب امیدوارم بودم جمله معروف: «در امام خمینی(ره) ذوب شوید همان طور كه او در اسلام ذوب شده‌است» را ببینم و بدانم این جمله چه زمانی و در چه جایگاهی بر زبان شهید صدر جاری شده است. مثال دیگری كه باید در همین راستا به آن دقت داشت، جدی نپرداختن به آثار شهید صدر در این كتاب هست. نام و یاد دانشمندان و علما در تاریخ به یادگار نمانده مگر به‌واسطه آثار و عقایدشان. و شاید مهم‌ترین مسیر شناخت زندگی، دغدغه‌ها و اندیشه هر عالم مسلمان یا غیرمسلمان، از راه بررسی و غور در آثار او می‌گذرد. نادیده گرفتن این بخش مهم از زندگی هر دانشمند یعنی نادیده گرفتن رسالت زندگی او. هرچند كه آثار این شهید عالی مقام در این كتاب مورد اشاره و بحث قرار گرفته‌اند، اما این اشارات غالبا از بررسی بازخوردها و تعاریف دیگران از این آثار نبوده و خواننده هیچ‌گاه خواننده به كنه اهمیت آنها
پی نخواهد برد. از آثار مهمی كه بیشتر به حواشی آن مانند وضعیت چاپ، فروش و شهرت آنها اشاره شده می‌توان از فلسفتنا، اثر دوران جوانی شهید صدر نام برد. اثری با مخاطب عام و نه لزوما تخصصی كه در آن شهید صدر به نقد مكاتب فلسفی شرق و غرب به‌خصوص ماركسیسم پرداخته و ضمن ارائه دیدگاه اسلام در برابر سایر نظام‌های فكری ـ فلسفی، به قابلیت‌های دستگاه فكری اسلام پرداخته و بر ضرورت استفاده مسلمانان از این ویژگی‌ها و قابلیت‌ها برای مبارزه با عقب‌ماندگی‌ها تاكید كرده است. در همین راستا می‌توان به كتاب پژوهش‌های قرآنی شهید صدر اشاره كرد كه در كنار فلسفتنا، دیگر كتابی است كه می‌توان با مطالعه آن، بیشتر با دستگاه فكری و فلسفی شهید صدر آشنا شد. شهید صدر در این كتاب نظریات فلسفی خود را با مسائل اجتماعی پیوند داده و رنگ كاربردی بودن به آنها زده‌است. همچنین این كتاب دربردارنده نظریه تفسیری شهید صدر است كه می‌تواند نقش بسزایی در تحول رویكرد تفسیری و پیشرفت آن به‌‌سوی نظریه‌‌پردازی و تولید علم دینی كند، فلذا از مهم‌ترین آثار این نابغه اسلامی به شمار می‌رود كه باز هم در كتاب مورد بحث ما یعنی «نا»، كمتر اشاره‌ای به آن شده‌است.
در انتها «نا» را كتابی می‌دانم موفق، در راستای هدف و البته رویكرد مورد نظر خود و اگر نقدی هست، مخاطب این نقد، پژوهشگاه شهید صدر(ره)، ناشر كتاب است كه رویكرد مناسبی را اتخاذ نكرده است. مطلوب آن است كه در بررسی زندگی شخصیتی علمی مانند شهید صدر كه بی‌اغراق و به اعتراف بزرگ‌ترین‌ها، در ردیف برترین نخبگان تاریخ اسلام قرار دارد، وجه علمی ایشان كمرنگ‌تر از سایر وجوه ایشان مورد بحث قرار نگیرد. امیدوارم كتاب در چاپ‌های بعد با ویراست جدید عرضه شده و روایت‌های جذاب آن كامل‌تر شوند.
جای این جنس كتاب‌ها برای معرفت بیشتر به زندگی، زمانه، آثار و نظرات سایر اندیشمندان اسلامی خالی است. آثاری كه به احوال، زمانه، سلوك فردی و اجتماعی و آثار هر اندیشمند بپردازند، چه با روایتی داستان‌گونه مانند «نا»، چه با روایتی داستانی شبیه اثر به‌یاد ماندنی مرحوم نادر ابراهیمی یعنی «مردی در تبعید ابدی» و چه غیر داستانی همچون كتاب «شرح صدر» كه نیز موضوع آن شهید صدر، زندگی، آثار و احوال اوست. كتاب «هفت روایت خصوصی» كه راوی برخی از بخش‌های زندگی امام موسی صدر است نیز نمونه‌ای است در اقلیت، و با كیفیت و خواندنی، از این جنس كتاب‌ها.
