بازار شیر تو شیر!

بررسی گرانی دوباره شیر و خروج محصولات لبنی از سفره ایرانی‌ها

بازار شیر تو شیر!

لبنیات در حالی دوباره گران شده که سرانه مصرف آن در ایران بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است. هنوز زمان چندانی از کمبود و گرانی کره نگذشته است که گرانی‌های جدیدی روی برخی محصولات این گروه کالایی مشاهده می‌شود. کره که در ماه‌های گذشته در بازار کمیاب شده بود، اگرچه با از سرگیری واردات و تنظیم قیمت به روند عادی بازار بازگشته، اما مردم همچنان خریدهای خود را در این حوزه به صورت عمده انجام می‌دهند. پس از کره که مصرف زیادی بین خانوارهای ایرانی دارد سایر محصولات لبنی نیز وارد مدار گرانی شده است؛ موضوعی که باعث کاهش مصرف لبنیات در کشور و افزایش هزینه‌های درمانی شهروندان به دلیل عدم مصرف این محصولات می‌شود. جام‌جم در گزارشی به دلایل گرانی محصولات لبنی و ارائه راهکارهایی برای افزایش سرانه مصرف لبنیات پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

در حالی که خط فقر از سوی برخی نهادهای مطالعاتی چیزی حدود 10میلیون تومان تعیین شده و با توجه به رقم اعلام شده بسیاری از خانوارها جزو دسته فقیر محسوب می‌شوند، هزینه‌های خوراک خانوارها طی یک‌سال گذشته به دلیل سوءمدیریت در بخش تنظیم بازار باعث شده سرپرستان خانوار هزینه‌هایشان را اولویت‌بندی کنند. تقسیم‌بندی‌ای که مدتی است به موادغذایی نیز رسیده است. موادغذایی آن‌قدر گران شده که اگر یک خانواده چهارنفره قصد تهیه حداقل‌های زندگی را داشته باشد باید حداقل چیزی حدود دو میلیون تومان هزینه کند، ارقامی که با حقوق دریافتی کارگران همخوانی ندارد. اگر در هفته‌های اخیر سری به سوپرمارکت‌ها یا فروشگاه‌های عرضه‌کننده موادغذایی زده باشید حتما متوجه گرانی محسوس لبنیات شده‌اید. برخی محصولات بین 6تا 7هزار تومان گران شده‌اند. قیمت ماستی که تا هفته گذشته 17هزار تومان بود از ابتدای این هفته به بالای 20هزار تومان رسیده است. در حالی که مصرف سرانه لبنیات در ایران با استانداردهای جهانی و کشورهای توسعه‌یافته فاصله زیادی دارد. فاصله‌ای که متاسفانه با توجه به کاهش قدرت خرید شهروندان ایرانی هر روز بیشتر می‌شود. طبق آمارهای موجود، میانگین سرانه مصرف شیر و لبنیات در جهان برای هر نفر ۱۶۵کیلوگرم است. اما سرانه مصرف شیر و لبنیات در ایران در خوشبینانه‌ترین حالت برای هر نفر سالانه ۱۱۷کیلوگرم است که حدود ۴۸کیلوگرم کمتر از میانگین مصرف جهانی است. مردم هلند به عنوان مهد لبنیات جهان سالانه 520کیلوگرم مصرف لبنیات دارند، در حالی که طبق گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) استاندارد جهانی سرانه مصرف شیر و لبنیات برای هر فرد باید ۳۰۰کیلوگرم در سال باشد. گران شدن این دسته از محصولات که به صورت مستقیم در سلامت بدن تاثیرگذار است، باعث حذف آن از سفره خانوارها می‌شود.
مطابق آمار منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران در مرداد سال گذشته قیمت هر کیلو ماست 7000 تومان بوده و در اردیبهشت امسال پس از افزایش قیمت شیرخام قیمت آن به 8000تومان رسید؛ اما دیگر خبری از ثبات قیمت پارسال نبود و هر ماه این محصول لبنی با افزایش قیمت روبه‌رو بود و در آخرین آمار منتشرشده قیمت آن در مرداد به نزدیکی ۱۰هزار تومان رسیده است. اکنون همان ماست با قیمت بیش از 20هزار تومان به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
 افزایش هزینه های درمانی
شیر دارای ۱۶درصد پروتئین ، ۱۵درصد ویتامین A ، حدود ۳۵ درصد ویتامینB2، حدود ۱۰درصد ویتامینB3 ، نزدیک ۲۰درصد ویتامین B5، حدود ۵۰ درصد ویتامینB12، حدود ۲۵درصد ویتامین D، نزدیک ۲۵درصد کلسیم و ۲۰درصد فسفر است که نیاز بدن به املاح و موادمغذی را تامین می‌کند. بر اساس برنامه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نظر بود مصرف سرانه شیر تا پایان برنامه چهارم توسعه به 160کیلوگرم برسد. با توجه به پیامدهای عدم استفاده از فرآورده‌های لبنی در سلامت افراد، سرانه پایین مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی در کشور باعث شده هزینه‌های زیادی در حوزه سلامت بیماری‌های دهان، دندان، پوکی استخوان و... بر نظام سلامت کشور تحمیل شود؛ هزینه‌هایی که با افزایش مصرف شیر و محصولات لبنی تا حد قابل توجهی کاهش می‌یافت. برای مثال در حالی که بیماری پوکی استخوان در دنیا عمدتا برای افراد بالای 75سال اتفاق می‌افتد، این رقم در کشور ایران به زیر 50سال رسیده است؛ یعنی میانگین ابتلای ایرانی‌ها به پوکی استخوان بیش از 20سال پایین‌تر از میانگین جهانی این بیماری است. در حالی که مدتی از اجرای برنامه ششم توسعه گذشته است هنوز در این زمینه حتی به اهداف برنامه چهارم نیز نرسیده‌ایم. كوتاهی دولت‌ها باعث شده تا هزینه‌های درمانی در این بخش افزایش یابد.
 مقابله با كرونا
خرداد امسال بود كه همزمان با روز جهانی شیر گزارشی از سرانه مصرف شیر در ایران منتشر شد كه حكایت از كاهش 15 كیلوگرمی این محصول داشته و سرانه مصرف آن از 95 به 80 كیلو رسیده بود. با شیوع ویروس كرونا اواخر سال گذشته كارشناسان وزارت بهداشت و جامعه پزشكی مردم را به مصرف لبنیات توصیه كرده و از مردم خواستند از مصرف غذاهای چرب و كارخانه‌ای پرهیز كنند. با توجه به اثبات تاثیر شیر در تقویت سیستم ایمنی بدن، پیشگیری از پوكی استخوان، تقویت لثه و دندان و افزایش میانگین قد، افزایش سرانه مصرف شیر به عنوان راهكاری برای كاهش هزینه‌های درمان خانوارها توصیه شده است. در حالی كه با افزایش قیمت لبنیات قطعا كاهش مصرف در بخش لبنیات اتفاق می‌افتد كه این موضوع می‌تواند به كاهش سیستم دفاعی بدن منجر شود.
 دخالت دولت خوب است یا بد؟
هر بار كه كالایی گران می‌شود انگشت اتهام به سمت ستاد تنظیم بازار كشور نشانه می‌رود. این ستاد ثابت كرده در بحران‌ها نمی‌تواند عملكرد مناسبی داشته باشد. حال این پرسش پیش می‌آید كه دخالت دولت خوب است یا بد؟ دولت هر جا كه به‌صورت دستوری وارد میدان شود قطعا یا به تولید‌كننده یا مصرف‌كننده و در بسیاری از موارد به هر دو زیان می‌رسد. اگر كالایی كه تولید می‌شود با سود فروخته نشود قطعا تولید‌كننده از كیفیت كالا می‌كاهد كه این زیان هم متوجه تولید‌كننده و هم مصرف‌كننده است. در كشورهای پیشرفته دولت‌ها به صورت مستقیم در تنظیم بازار دخالت می‌كنند و به كالاهایی كه مورد نیاز مردم است یارانه می‌پردازند، اما قبل از حمایت به هیچ وجه قیمت كالا را به صورت دستوری تعیین نمی‌كنند.
 سكوت سازمان حمایت و ستاد تنظیم بازار
برای پیگیری بیشتر گرانی لبنیات با مسؤولان سازمان حمایت از مصرف‌كننده و ستاد تنظیم بازار تماس گرفتیم، اما پاسخی دریافت نكردیم. تیرماه امسال بود كه محمدرضا كلامی، سرپرست وقت معاونت بازرگانی وزارت صمت مجوز گرانی لبنیات را ابلاغ كرد. وی گفت: به تبع تغییر قیمت مصوب شیرخام، نرخ ۱۰ قلم كالای لبنی از جمله انواع شیر، ماست و پنیر تغییر می‌كند. طبق محاسبات سازمان حمایت افزایش قیمت لبنیات متاثر از شیر خام حدود ۱۹ درصد به صورت مستقیم است كه بر همین مبنا تغییر قیمت مصوب لبنیات نیز در دستور كار ستاد تنظیم بازار قرار گرفت. سرپرست معاونت بازرگانی داخلی تصریح كرد: محصولات لبنی كه مشمول قیمت‌گذاری هستند، ۱۰قلم محصول اصلی هستند كه شامل شیر كم چرب، شیر بطری، ماست، پنیر UF و...، می‌شود. كلامی با تاكید براین‌كه تغییر قیمت ۱۰ قلم اصلی محصولات لبنی به‌طور میانگین ۲۲ درصد بوده است، تصریح كرد: بیشینه قیمت لحاظ شده در یكی، دو قلم حداكثر ۲۸ درصد خواهد بود و بالاتر از این قیمت مشمول برخورد قانونی و معرفی به تعزیرات حكومتی خواهد شد. برای جلوگیری از هرگونه افزایش قیمت غیرقانونی، بازرسان سازمان حمایت و سازمان‌های صمت استان‌ها و سایر دستگاه نظارتی مرتبط نظارت دقیقی بر روند قیمت‌گذاری اقلام در شركت‌های تولیدكننده و عرضه‌كننده محصولات لبنی خواهند داشت و در صورت بروز هرگونه تخلف موارد از مجاری قانونی دنبال و در خصوص متخلفین برخورد قانونی سختی اعمال می‌شود. اما آنچه اخیرا گران شده به گفته تولید‌کنندگان صنایع لبنی کالاهایی نیست که مشمول قیمت‌گذاری دولتی باشد و اختیار قیمت‌گذاری آنها با کارخانه است.
دهک‌های محروم جامعه کمترین برخورداری را از محصولات لبنی دارند؛ به همین دلیل انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی تابستان سال گذشته طرحی را به وزیر صمت داد و اعلام آمادگی کرد تا در صورت همراهی دولت، بیش از دومیلیون تن شیر و محصولات لبنی را برای توزیع در میان خانوارهای کم‌درآمد با سود 3درصد تامین نماید اما با وجود موافقت وزیر و ارسال نامه به رئیس‌جمهوری و معاون اول، هنوز پاسخی دریافت نکرده است.



هزینه‌های تولید گران شده است
حالا پس از چند ماه از گرانی لبنیات در تیر، مرداد و شهریور اکنون دوباره شاهد افزایش قیمت آن هستیم. تولیدکنندگان صنایع لبنی خودسرانه قیمت را بار دیگر افزایش دادند که 2000 تا 6000 تومان را شامل می‌شود. این در حالی است که در مدت اخیر خودرو، مسکن، طلا، سکه و بسیاری از اقلام دیگر رشد قیمت را تجربه کردند که بخشی از این موارد موجب افزایش هزینه‌های تولید شده که در قیمت تمام‌شده محصول لحاظ خواهد شد.
سیدمحمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی انجمن لبنیات ایران در گفت‌وگویی که با خبرنگار ما داشت به افزایش هزینه‌های تولید اشاره و تصریح کرد: محصولات لبنی در دو دسته مشمول «قیمت‌گذاری دولتی» و قیمت‌گذاری بر اساس «آیین‌نامه قیمت‌گذاری محصولات ساخت داخل» هستند و کالاهایی که توسط ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت (مشمول قیمت‌گذاری دولتی) تعیین می‌شود تغییری نداشته است.
وی افزود: کالاهایی که مشمول قیمت‌گذاری دولتی می‌شوند با زیان تولید شده اما با همان قیمت مصوب راهی بازار می‌شوند، این درحالی است که عدم‌النفعی که قانون برای این شرایط در نظر گرفته است نیز برای تولیدکنندگان محصولات لبنی از سوی دولت پرداخت نمی‌شود. بنی‌طبا با اشاره به این‌که هزینه‌های تولید طی چهار ماه گذشته رشد زیادی داشته است، گفت: شیرخام باید با قیمت مصوب حداکثر 3100 تومان به دست تولیدکننده برسد اما شیر خام امروز با قیمت بیش از 4100 تومان به دست واحدهای تولیدی می‌رسد. از سوی دیگر در بخش محصولات پتروشیمی 86درصد و در نرخ ارزی که به ما برای واردات کاکائو و شکر، استاترها و سایر مواد اولیه مورد نیاز 76درصد رشد قیمت داشتیم. در این شرایط چه توقعی از تولیدکننده وجود دارد؟
بنی‌طبا تاکید کرد: مسؤولیت تولیدکننده تامین کالای کشور و مسؤولیت نظام سیاست‌گذاری کشور، تضمین قدرت خرید مردم است. ما مسؤولیت خود را در همه سال‌های گذشته انجام داده و خواهیم داد و امیدواریم مسؤولان کشور هم در انجام مسؤولیت‌های خود موفق باشند.



منابع اعطای یارانه به محصولات لبنی
در كشورهای پیشرفته كه سرانه مصرف لبنیات آنها مطابق یا بیشتر از استانداردهای جهانی است عموما دولت‌ها به تولیدكنندگان یا مصرف‌كنندگان این محصولات یارانه می‌دهند. یارانه‌ای كه البته منابع آن از اعمال مالیات بر برخی اقلام مضر مانند سیگار، نوشابه‌های گاز‌دار و مواردی از این قبیل تامین می‌شود. در واقع این دولت از برخی از اقلام مضر مالیات بیشتری گرفته و منابع حاصل شده از دریافت این مالیات‌ها را تحت عنوان یارانه به بخش لبنی تخصیص می‌دهند. با پراخت یارانه به بخش لبنی این امكان وجود دارد كه قیمت تمام شده این كالاها پایین آمده و با قیمت‌های كمتری به دست مردم برسد. برای مثال در بند ح ماده 31 بخش 7 (كشاورزی) برنامه ششم توسعه بر لزوم اخذ عوارض از چربی‌های مضر و نوشابه برای هزینه كرد در افزایش سرانه مصرف شیر تاكید شده است موضوعی كه تاكنون اجرایی نشده است.
اخذ عوارض از انواع چربی‌های وارداتی دارای اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباعی(ترانس) بیش از حد مجاز و نوشابه‌های گازدار مصرفی و صرف منابع حاصل از آنها در جهت افزایش سرانه شیر نیز یكی از برنامه‌هایی بوده است كه به مرحله اجرایی نرسیده است.