با خشونت پیدا و پنهان در رسانهها چطور باید برخورد کرد؟
این فقط یک شوخی نیست
یکی از عواملی که در رتبهبندی سنی هر محصول رسانهای بررسی میشود میزان خشونت جاری در آن محصول است، اما خشونت چیست و تعریف ما به عنوان والد برای رسانههایی(تلویزیون، فیلم، بازیهای ویدئویی، موسیقی و اینترنت) که مصرفکننده آن هستیم چیست؟ علاوه بر مفهوم خشونت، درک تاثیر خشونت بر فکر و رفتار فرزندان باعث میشود واکنش مناسبی در زمان مواجهه فرزندمان با خشونت بروز دهیم. در هر حال در رسانههای امروز یکی از عوامل جذب مخاطب نمایش خشونت است و این مساله گرچه تلاششده با رتبهبندی سنی کمی مهار شود اما وجود چنینی عاملی در محصولات رسانهای که هر روز بیشتر در دسترس ما و فرزندانمان است و علاوه بر پیشگیری نیاز به برنامهریزی دقیق و درک ماهیت اصلی آن دارد. خشونت یعنی استفاده عمدی از زور یا قدرت جسمی، تهدید به انجام عملی خشن یا به صورت واقعی انجام دادن آن علیه خود یا شخص دیگری یا علیه گروه یا جامعهای که منجر به آسیبدیدگی، مرگ، آسیب روانی و اختلال در رشد میشود.
زهرا صالحینیا کارشناس سواد رسانه
تعریف مفاهیم باعث روشنشدن آن در ذهن افراد میشود و حتی در کودکان نیز این مساله صدق میکند. گرچه برای درک مفهوم خشونت و نزدیکشدن ذهن والدین به کودک نیاز به انتقال جزئیات به کودک نیست و در قدم اول بهتر است بدانید تعریف فرزندتان از خشونت و رفتاری که باعث میشود فرزندتان بترسدو نگران شود چیست و چه عواملی موجب بروز این احساسات در او میشود. این درک دوطرفه از سمت والد و فرزند موجب میشود والدین دید دقیقتری نسبت به محتوای مصرفی کودک داشته باشند و با رشد فرزندتان و بالارفتن تجربیات زیسته او میتوانید بهصورت دقیقتر درباره مفهوم خشونت و تاثیر آن بر روح و جسم او صحبت کنید. این روش به شما و فرزندتان کمک میکند با تسلط بر احساسات خود و عواقب دیدن محتوای خشن و داشتن دستهبندی دقیق به یک خودمراقبتی رسیده و خود را در معرض محتوای خشن قرار ندهید.
این گفتوگو میتواند شامل این سوال کلیدی باشد که آیا خشونت عاطفی به اندازه خشونت جسمی مضر است؟ فریادزدن، تهدید و استفاده از القاب ناراحتکننده مواردی است که بچهها به احتمال زیاد در جمع کودکان دیگر تجربه میکنند. میتوانید درباره این صحبت کنید که چگونه این اقدامات چرخهای را که به خشونت جسمی یا روحی منجر میشود شروع میکند و وقتی کسی آنها را تهدید میکند چه احساسی دارند؟
خشونت در رسانههای مختلف
با در نظر گرفتن تعریفی از خشونت، کودکان میتوانند کاربرد آن را در رسانههای مورد علاقه خود بررسی کنند. آیا خشونتی که در رسانه میبینید لزومی برای نمایش داشته؟ چرایی نمایش خشونت از خشونت کلامی تا رفتاری، مانند فریادزدن یا کتکزدن چرا در این رسانه و با چه هدفی نمایش داده شده؟ بحث و گفتوگو درباره چرایی و لزوم حضور این محتوا میتواند از گفتوگویی ساده شروع شود. مثلا ممکن است از نظر امین 3ساله هلدادن یکی از شخصیتهای عروسکی برنامه مورد علاقهاش فقط یک شوخی باشد. در مواجهه با این برداشت، گفتوگو با امین میتواند از جایی شروع شود که آیا شخصیتی که روی زمین افتاده هم همین حس را دارد؟ هر کدام از این شخصیتها چه حسی دارند و چهکار دیگری به جای هلدادن میتوانستند انجام دهند؟ اگر امین در شرایط مشابه بود چه عملی انجام میداد؟ این بازی حتی میتواند بین والدین و امین به صورت نمایشی ادامهدار باشد تا امین انتخابهای مختلف را بررسی کند و عواقب هر انتخاب را ببیند و کمکم در ذهن خود برای هر انتخابی، نتیجهای را متصور شود؛ البته رسیدن به این هدف، مسیری طولانی است و تا سن نوجوانی ادامه خواهد داشت. نمیتوان از یک کودک حتی 5ساله هم توقع داشت که در فشار احساسات و خشم و عصبانیت تمام عواقب کارهای خود را در نظر بگیرد و سنجیده عمل کند، اما نکته مهم این که دیدن خشونت و پذیرفتن این مساله که خشونت هم میتواند راهحلی در دسترس و اولیه برای حل مشکلات باشد موجب میشود در فهرست انتخابهای کودکان قرار گیرد و به عنوان راهحلی سهل برای حل مشکلات از آن استفاده کنند.
پیامدهای حقیقی خشونت
درباره پیامدهای حقیقی خشونتی که در رسانهها وجود دارد با فرزندانتان گفتوگو کنید. در یک گزارش از تاثیر خشونت بر نوجوانان، پرستاران بخش اورژانس یک بیمارستان از مراجعه متعدد نوجوانانی میگفتند که با تقلید از فیلمهایی که مشاهده کرده بودند اسلحه به دست گرفته و در جمع دوستان به خودنمایی پرداخته بودند و زمانی که گلوله به یکی از آنها اصابت میکرد درد برایشان غیرقابل تحمل بود. نوجوانان در بیمارستان ابراز میکردند که تصورشان از درد گلوله این نبوده و فکرمیکردند میتوانند مانند قهرمانان فیلمها این وضعیت را تحمل کنند. درک واقعی و صحیح از خشونت باعث میشود خرابی، درد، تاثر روانی و جسمی خشونت در ذهن کودکان واضحتر شود و بهتر متوجه میزان و عمق ماجرا شوند. سوالاتی که میتوان در این زمینه پرسید: نتایج خشونت چه خواهد بود؟ چه صدماتی ممکن است رخ داده باشد؟ منجر به چه خسارتهای مالی شده؟ چگونه مرتکبان به خشونت مجازات میشوند یا چطور پاسخگوی رفتار خود هستند؟
خشونت، عامل جذابیت
نمایش رابطه جنسی و خشونت، دو بازویی است که خیلی از رسانهها برای ایجاد جذابیت از آن استفاده میکنند، گرچه در محتوای مربوط به کودک از این دو عامل بهصورت مستقیم استفاده نمیشود اما با دقت بیشتر شاهد ردپایی از جذابیتهای جنسی و خشونت در قالب هیجان هستیم. حتی این نگرانی که با بالارفتن سن فرزندان و تغییر رژیم مصرفی رسانهای، محتوای مصرفی فرزندانمان تغییر کرده و به سمتی میرود که از نظر ارزشهای ما گاهی مناسب نیست به علت پررنگتر شدن این دو عامل است. این دو عامل جذابیتی فطری در انسان دارد، اما با دستکاری در رسانه به جای مدیریت درست و اصولی به سمت هیجانات پیش میرود. در مورد خشونت موجود در رسانهها این مساله را در نظر بگیرید که با نمایش هرچه بیشتر و فجیعتر خشونت، در فیلم، سریال، بازی و حتی در اخبار، حساسیت افراد نسبت به میزان خشونت و عمق آن کم میشود. در واقع حسگرهای خشونت ما کمتر عمل میکند و موجب میشود ما در مقابل خشونت آغوشی بازتر داشته باشیم.
نکته آخر:
در مورد خشونت و کلیشههای رسانهای صحبت کنید. خشونت در رسانهها اغلب از سمت گروه خاصی از افراد سر میزند و در نظر گرفتن این کلیشهها میتواند در گفتوگوهایی که با فرزندتان دارید راهگشا باشد. به طور مثال در بسیاری از محصولات رسانهای افرادی که مرتکب اقدامات خشونتآمیز میشوند از گروه خاصی از رنگینپوستان یا از نژاد و مذهب خاص هستند که باعث ایجاد تصویر خشن از این گروه در ذهن مخاطبان میشود.