درباره موفقیت ادامه‌دار برنامه تلویزیونی «خانه ما» که باعث ساخت فصل دهم این برنامه شد
اینجا خانواده حرف اول را می‌زند
«خانه ما» به فصل دهم رسید. این‌یک رکورد منحصربه‌فرد برای یک مستند- مسابقه در رسانه ملی است. نمونه‌ای کم‌نظیر از یک مسابقه خانوادگی که مخاطبانش را به‌مرور و ذره‌ذره جمع کرد تا امروز یک خانواده بزرگ پشتوانه آن باشد. برنامه‌ای خانوادگی که تماشای آن نه‌فقط برای بزرگ‌ترها بلکه برای نوجوانان و کودکان نیز جذاب است اما خانه ما چگونه توانست جایگاهش را به‌مرور در میان مخاطبان باز کند؟ برنامه‌ای که فصول مختلف آن از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش شد و اتفاقا هر بار در زمره پرمخاطب‌های آن شبکه قرار می‌گرفت. نکته‌ای که نشان‌دهنده کیفیت ویژه این برنامه فارغ از موقعیت شبکه‌هایی بود که این برنامه را روی آنتن می‌فرستادند.
حسین مبارکی خبرنگار
همه‌چیز درباره نهاد خانواده
خانه ما، با یک ایده مرکزی جالب شکل گرفت. هر فصل این مستند- مسابقه داستان چند خانواده است که با بودجه‌ای محدود باید سعی کنند زندگی‌شان را در یک ماه مدیریت کنند. درنهایت هم به‌عنوان جایزه ۱۰۰برابر میزانی که صرفه‌جویی کنند، جایزه می‌گیرند. در هر قسمت خانواده‌های حاضر در مسابقه باید مأموریت‌هایی را که به آنها اعلام می‌شود، انجام دهند. همین ایده ساده درباره رقابت میان چند خانواده برای مدیریت خرج‌هایشان همان موضوعی است که
باعث شده تا رقابت میان این خانواده‌ها برای مخاطبان جذاب باشد. خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی و مدیریتی کشور است که اگر نظام خانواده اصلاح شود، به‌تبع آن کشور نیز اصلاح خواهد شد. این حقیقتی است که خانه ما به آن توجه کرده و اتفاقا داشتن چنین نگاه دقیقی باعث شده تا همچون ضرب‌المثل معروف «هر سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند» به‌واسطه همان نگاه دغدغه‌مند، لاجرم بر دل مخاطبش نیز بنشیند.
خط‌شکنی در نمایش واقعیت‌های زندگی ایرانی
همیشه درصدی از نقدها به ساخته‌های نمایشی تلویزیونی درباره مغایرت فضای نمایش داده‌شده در برخی از این سریال‌ها با فضای زندگی واقعی مردم امروز است. اتفاقی که این بار خلاف آن در خانه ما رقم خورده است. نشان دادن روابط صمیمی و روزمره بین اعضای خانواده که قبلا در استانداردهای تلویزیون امکان‌پذیر نبود، اتفاقی است که با طراحی خاصی که برای خانه ما در نظر گرفته‌شده، رقم خورده است. از این نظر خانه ما نه‌تنها برنامه‌ای خانوادگی و جذاب برای پخش در تلویزیون است بلکه می‌توان آن را یک خط‌شکنی جالب‌توجه درزمینه نمایش تصویری حقیقی‌تر از زندگی مردم ایران در تلویزیون به شمار آورد. مناسبات میان اعضای خانواده، نه آنقدر رسمی و غیرواقعی شده که همچون برخی از فیلم‌ها و سریال‌ها صدای مخاطبان را درآورد و نه آنقدر بیش‌ازاندازه صمیمی نشان داده‌شده که مخاطب با دیدن برنامه به این فکر کند که کجای رابطه ما و با اعضای خانواده‌مان این مدلی است؟! این البته ناشی از خصلت نهفته در ذات این برنامه است؛ «مستند-مسابقه» این ویژگی را دارد که در عین نمایش یک مسابقه به فضای مستند که نزدیک‌ترین گونه نمایشی به واقعیت است هم نزدیک شود.
علیه بی‌نظمی و بی‌برنامگی
برخی مخاطبان جدی‌ترین انتقاد به خانه‌ما را تلاش این برنامه برای ترویج کم مصرف‌کردن می‌دانند. این در حالی است که در اصل این در ذات مسابقه خانه‌ما قرار گرفته که آدم‌ها بتوانند با قرارگرفتن در یک موقعیت خاص برای زندگی‌شان برنامه‌ریزی کنند. اصلا همین که مخاطب برنامه حواسش را به مخارج ماهانه‌اش جمع کند و آنها را با حسب دقیق‌تری مورد بررسی
قرار دهد، یعنی این برنامه موفق‌شده تا آن نگاه درستی را که درباره نظم و برنامه‌ریزی در زندگی وجود دارد، ترویج کند.
در فصل‌های ابتدایی این برنامه که هنوز وضعیت تورمی تا این اندازه رشد نکرده بود به هر خانواده یک میلیون تومان هزینه در یک ماه پرداخت می‌شد. حالا البته این رقم در فصل نهم به یک میلیون تومان برای یک هفته زندگی یک خانواده تغییر کرد اما مساله اینجاست که این برنامه بیشتر از هر چیزی این نکته را به مخاطبان یادآوری می‌کند که اگر برنامه‌ریزی درستی برای زندگی داشته باشید، می‌توان با درآمدهای کم هم زندگی کرد و از زندگی در کنار خانواده خود لذت برد.
یک برنامه غیرتهرانی!
فصل اول خانه‌ما در تهران، فصل دوم در اصفهان، فصل سوم مجددا در تهران، فصل چهارم در اهواز، فصل پنجم در رشت، فصل ششم در تبریز، فصل هفتم در شیراز و فصل هشتم در مشهد تولید شده‌اند و فصل نهم این مستند- مسابقه نیز که ویژه ایام کرونا تولید شده بود با شرکت چهارخانواده برتر فصل‌های پنجم تا هشتم ساخته شد و البته فصل دهم که به‌تازگی روی آنتن‌رفته در شهر قزوین تولید شده است. این تنوع گوناگون از اقوام ایرانی که در فصول مختلف این برنامه دیده می‌شود یکی از بزرگترین امتیازات این برنامه است. از شرق تا غرب و شمال تا جنوب در این برنامه نمایندگانی حضور داشته و توانستند علاوه بر حضور در این مسابقه به عنوان نماینده‌ای از آن فرهنگ، آداب و رسوم خودشان را به سایر مردم ایران معرفی کنند. البته که این تنوع و تکثر در کنار فرصتی که برای آشنایی با اقلیم جدید و معرفی قومیت‌های مختلف کشور به‌وجود می‌آورد، حتما به دلیل تنوع یا تفاوت شرکت‌کنندگان، حساسیت‌هایی را هم با خود به همراه دارد اما نکته اینجاست که اگر از این تنوع بادقت استفاده شود -که تا اینجای کار این دقت در خانه‌ما وجود داشته- می‌تواتند به خلق لحظاتی منحصر به فرد در برنامه منجر شود. برای مثال در جریان میزبانی یکی از خانواده‌ها به سبک عربی در فصل اهواز و آشنایی با آداب و رسوم عرب‌زبانان جنوب ایران در مهمانی‌های خود به واسطه فضای به‌شدت جذابی که در این بخش پدید آمد، این قسمت از خانه‌ما به اذعان سازندگان آن، تبدیل به یکی از آیتم‌های به‌شدت پرطرفدار این مستند- مسابقه شد.
نکته اصلی اینجاست که خانه‌ما حالا بعد از 9فصل به‌خوبی توانسته این گزاره را در ذهن مخاطبانش تثبیت کند که خانه‌ما یک برنامه غیرتهرانی است. مساله‌ای که باعث‌شده اشتیاق سازندگان این مجموعه نیز برای ادامه همین مسیر در خارج از محیط پایتخت بیشتر هم شود.
اشتغالزایی در کنار خانواده
یکی از جالب‌ترین بخش‌های خانه‌ما که دیدن آن را برای مخاطبان لذت‌بخش‌تر می‌کرد، توجه این برنامه به مساله اشتغالزایی بود. اتفاقی که در قالب همان رقابت خانوادگی رقم می‌خورد. آیتم‌هایی مانند درآمدزایی و کسب و کار خانگی یکی از بخش‌های ویژه این برنامه بود. آن هم در شرایطی که کسب و کار خانگی، همیشه در زمره یکی از جذاب‌ترین نوع کسب و کار در جهان قرار داشته و اتفاقا هزینه راه اندازی آن نیز کمتر از کسب وکارهای معمول بوده و در دوران رکود اقتصادی، دوام بیشتری هم دارد.
خانه ما سعی کرد علاوه بر نمایش ظرفیت‌های موجود برای راه‌اندازی کسب و کار خانگی، از طریق این مستند- مسابقه نوعی ایده‌هایی برای ایجاد کار و درآمد از طریق مشاغل پاره وقت و فرآیند ثبت و راه‌اندازی کسب و کارهای خانگی را هم به تصویر بکشد. موضوعی که این برنامه را از سطح یک برنامه سرگرم‌کننده خانوادگی یک پله بالاتر برد و جنبه‌های آموزشی را هم پررنگ کرد.
ایده‌های ناب ناگهانی
احسان عمادی، کارگردان فصل هشتم این مجموعه که در فصل‌های قبلی به عنوان نویسنده در گروه تولید حضور داشته‌است در گفت‌وگویی درباره ایده حضور یک خانواده افغانستانی در میان خانواده‌های حاضر در این مسابقه گفته‌بود: «این ایده خیلی دیر و ناگهانی به ذهن ما رسید. به پیشنهاد یکی از کارگردانان برنامه، از آنجا که مشهد شهر مهاجرپذیری است، تصمیم گرفتیم در صورت امکان یک خانواده افغانستانی هم در بین شرکت‌کننده‌های مسابقه داشته‌باشیم. هدف از این کار، آشنایی و نزدیکی بیشتر با ملتی بود که سال‌هاست همسایه ما هستند. ذهنیت کلیشه‌ای نادرستی نسبت به شهروندان افغانستان در بعضی مردم ما ایجاد شده که رسانه‌های نمایشی (با فیلم و سریال‌های خود) در ایجاد آن بی‌تأثیر نبوده‌اند. تلاش برای اصلاح این تصویر، یکی از دلایل اضافه شدن این خانواده افغانستانی به ترکیب شرکت‌کنندگان خانه ما بوده است.»
این ایده جالب و به قول سازندگان خانه ما تنها یک نمونه از مجموعه ایده‌های جالب توجهی است که در این 9 فصل در خانه ما»اجرا شده‌است. ایده‌هایی که نگاه‌ها را به سمت این مستند- مسابقه می‌چرخاند. حرکت‌هایی پیش‌رو که نه تنها از باب جلب طیف گسترده‌تری از مخاطبان بلکه از منظر کارکردهای فرهنگی و اجتماعی نیز درخشان و حائز اهمیت هستند. این‌که از فرصت یک مسابقه تلویزیونی برای نزدیکی دو ملت همسایه که اتفاقا منافع و آداب و رسوم مشترک بسیاری دارند، اتفاقی نیست که بتوان به راحتی از آن عبور کرد.
حفظ کرامت خانواده
اما نمی‌شود درباره ویژگی‌های مثبت خانه ما نوشت از این ننوشت که مهم‌ترین ویژگی خانه ما که باعث شد تا علاوه بر مخاطبانی که این برنامه را با علاقه می‌بینند، خانواده‌های بسیاری هم باعلاقه خواهان حضور در این برنامه شوند، توجه به حفظ کرامت انسانی خانواده‌هایی است که در این مستند-مسابقه شرکت می‌کنند. این واقعیتی غیرقابل انکار است که اغلب خانواده‌های ایرانی تمایلی به حضور دوربین در جمع خانواده خود ندارند. این مسأله به عوامل بسیاری بستگی دارد؛ از اعتقادات مذهبی گرفته تا مدل تربیت خانوادگی ما ایرانیان، عدم اعتماد به نفس و نکاتی از این نوع که همه باعث می‌شود تمایل چندانی برای چنین کارهایی نباشد. اما خانه ما توانست با ایجاد فضایی مناسب میان شرکت‌کنندگان برنامه به یک خروجی قابل توجه دست پیدا کند که تجربه حضور در چنین شرایطی را برای هر خانواده‌ای جالب توجه می‌کند.
خانه ما، در عین این که در جریان نریشن‌های موجود در برنامه با خانواده‌ها شوخی می‌کند، اما می‌کوشد با پرهیز از تمسخر شرکت‌کنندگان، اعتمادی که میان مخاطب با برنامه شکل گرفته را تثبیت کند. همین فضای صمیمی و گرم هم است که بسیاری را ترغیب می‌کند تا برای حضور در این مسابقه داوطلب شوند؛ آنچنان کارگردان فصل هشتم این برنامه، فقط در همین فصل حدود 2000خانواده برای شرکت در مسابقه نام‌نویسی کرده بودند که این خود نمایانگر علاقه مخاطبان به این برنامه است.
ضربه فنی شدن کرونا در خانه ما چند برنامه می‌شناسید که توانسته باشند در شرایط بحرانی کرونا خودشان را به شکلی دقیق و بدون انحراف از مسیر اصلی برنامه با این شرایط مطابقت بدهند؟ خانه ما سعی کرد در زمینه به روزرسانی خود با شرایط کرونایی ایران و جهان نیز واکنشی سریع و البته قابل‌قبول داشته باشد. در فصل نهم این برنامه که همزمان با اوج‌گیری کرونا ساخته شد، رقابت خانواده‌ها تصویری شد. این بار به جای آن که به سراغ چند خانواده جدید بروند، از برنده‌های فصل‌های قبل دعوت کردند تا در این فصل به رقابت بپردازند. مزیت این انتخاب هوشمندانه در این بود که این خانواده‌ها قبلا توسط مخاطبان دیده شده بودند و اتفاقا برای بیننده جالب بود تا بعد از سال‌ها تغییرات خانواده‌ها یا مثلا بزرگ شدن کودکان آن خانواده‌ها را شاهد ببیند و درصد برقراری ارتباط مخاطبان نیز با این شکل و شمایل مسابقه بیشتر می‌شد.
اگر کرونا همه مردم در سراسر جهان را به نوعی مشغول خود کرده و در اصطلاح همه را به نوعی ضربه‌فنی کرده، این بار این خانه ما بود که با این ایده تازه توانست ویروس منحوس کرونا را ضربه‌فنی کند. از بین خانواده‌هایی که در فصل‌های قبل برنده شدند، چهار گروه از شهرهای مشهد، رشت، تبریز و شیراز به صورت جداگانه و دوگروه دو تیمی با هم رقابت کردند. آیتم‌های این فصل کاملا با موضوع سبک زندگی دوران کرونایی و رعایت اصول و شیوه‌نامه‌های بهداشتی توسط اعضای خانواده طراحی شده بود.
خانه‌ما
عنوان قدیمی‌ترین و البته جاافتاده‌ترین رئالیتی‌شو یا همان مسابقه تلویزیونی با مشارکت مخاطبان، قطعا به مستندـمسابقه خانه ما اختصاص می‌یابد. برنامه‌ای که از سال 91 تاکنون در 9 فصل تولید و پخش شده و البته این وجه منحصر به فرد و متمایز را هم دارد که به خانه خانواده‌هایی از سراسر کشور سفر می‌کنند و آنان را در موضوعات و آیتم‌هایی جذاب، در یک مسابقه مشترک درگیر می‌کند. بدون تردید مسابقه‌ای با این وسعت جغرافیایی در حوزه خانواده تاکنون در تلویزیون سابقه نداشته و همین موضوع هم یکی از مهم‌ترین عوامل پایداری و جذابیت خانه ما است. نکته جالب دیگر درباره این مسابقه، پخش آن در جدول برنامه شبکه مستند سیماست که به طور ضمنی تلاش دارد اطلاعاتی را از زیست و شرایط اجتماعی شهرهای مختلف کشور و آشنایی با خانواده‌ها و سبک زندگی آنها هم به مخاطبان منتقل کند. در این مستند - مسابقه، شرکت‌کنندگان با دریافت مبلغ مشخصی به عنوان حساب مستند ـمسابقه، باید بتوانند هزینه‌های خانواده خود را به صورت صرفه‌جویانه مدیریت کنند. سه خانواده در رقابتی حدودا یک‌ماهه به خرج گروه سازنده مستند،
زندگی می‌کنند و با چالش‌هایی پیش‌بینی نشده روبه‌رو می‌شوند. این مسابقه تلاش می‌کند در این میان سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی را در خانواده‌های کشور جست‌وجو کند و به نمایش بگذارد و حسین افشار تهیه‌کننده خانه ما تصریح می‌کند: «تلاش ما این است که حضور خانواده‌های پرجمعیت‌تر در برنامه بیشتر شود اما به دلیل بافت جامعه ما این امکان کمتر شده است.»
خانه ما، با یک ایده مرکزی جالب شکل گرفت. هر فصل این مستند- مسابقه داستان چند خانواده است که با بودجه‌ای محدود باید سعی کنند زندگی‌شان را در یک ماه مدیریت کنند. درنهایت هم به‌عنوان جایزه ۱۰۰برابر میزانی که صرفه‌جویی کنند، جایزه می‌گیرند. در هر قسمت خانواده‌های حاضر در مسابقه باید مأموریت‌هایی را که به آنها اعلام می‌شود، انجام دهند. همین ایده ساده درباره رقابت میان چند خانواده برای مدیریت خرج‌هایشان همان موضوعی است که
باعث شده تا رقابت میان این خانواده‌ها برای مخاطبان جذاب باشد. خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی و مدیریتی کشور است که اگر نظام خانواده اصلاح شود، به‌تبع آن کشور نیز اصلاح خواهد شد. این حقیقتی است که خانه ما به آن توجه کرده و اتفاقا داشتن چنین نگاه دقیقی باعث شده تا همچون ضرب‌المثل معروف «هر سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند» به‌واسطه همان نگاه دغدغه‌مند، لاجرم بر دل مخاطبش نیز بنشیند.
خط‌شکنی در نمایش واقعیت‌های زندگی ایرانی
همیشه درصدی از نقدها به ساخته‌های نمایشی تلویزیونی درباره مغایرت فضای نمایش داده‌شده در برخی از این سریال‌ها با فضای زندگی واقعی مردم امروز است. اتفاقی که این بار خلاف آن در خانه ما رقم خورده است. نشان دادن روابط صمیمی و روزمره بین اعضای خانواده که قبلا در استانداردهای تلویزیون امکان‌پذیر نبود، اتفاقی است که با طراحی خاصی که برای خانه ما در نظر گرفته‌شده، رقم خورده است. از این نظر خانه ما نه‌تنها برنامه‌ای خانوادگی و جذاب برای پخش در تلویزیون است بلکه می‌توان آن را یک خط‌شکنی جالب‌توجه درزمینه نمایش تصویری حقیقی‌تر از زندگی مردم ایران در تلویزیون به شمار آورد. مناسبات میان اعضای خانواده، نه آنقدر رسمی و غیرواقعی شده که همچون برخی از فیلم‌ها و سریال‌ها صدای مخاطبان را درآورد و نه آنقدر بیش‌ازاندازه صمیمی نشان داده‌شده که مخاطب با دیدن برنامه به این فکر کند که کجای رابطه ما و با اعضای خانواده‌مان این مدلی است؟! این البته ناشی از خصلت نهفته در ذات این برنامه است؛ «مستند-مسابقه» این ویژگی را دارد که در عین نمایش یک مسابقه به فضای مستند که نزدیک‌ترین گونه نمایشی به واقعیت است هم نزدیک شود.
علیه بی‌نظمی و بی‌برنامگی
برخی مخاطبان جدی‌ترین انتقاد به خانه‌ما را تلاش این برنامه برای ترویج کم مصرف‌کردن می‌دانند. این در حالی است که در اصل این در ذات مسابقه خانه‌ما قرار گرفته که آدم‌ها بتوانند با قرارگرفتن در یک موقعیت خاص برای زندگی‌شان برنامه‌ریزی کنند. اصلا همین که مخاطب برنامه حواسش را به مخارج ماهانه‌اش جمع کند و آنها را با حسب دقیق‌تری مورد بررسی
قرار دهد، یعنی این برنامه موفق‌شده تا آن نگاه درستی را که درباره نظم و برنامه‌ریزی در زندگی وجود دارد، ترویج کند.
در فصل‌های ابتدایی این برنامه که هنوز وضعیت تورمی تا این اندازه رشد نکرده بود به هر خانواده یک میلیون تومان هزینه در یک ماه پرداخت می‌شد. حالا البته این رقم در فصل نهم به یک میلیون تومان برای یک هفته زندگی یک خانواده تغییر کرد اما مساله اینجاست که این برنامه بیشتر از هر چیزی این نکته را به مخاطبان یادآوری می‌کند که اگر برنامه‌ریزی درستی برای زندگی داشته باشید، می‌توان با درآمدهای کم هم زندگی کرد و از زندگی در کنار خانواده خود لذت برد.
یک برنامه غیرتهرانی!
فصل اول خانه‌ما در تهران، فصل دوم در اصفهان، فصل سوم مجددا در تهران، فصل چهارم در اهواز، فصل پنجم در رشت، فصل ششم در تبریز، فصل هفتم در شیراز و فصل هشتم در مشهد تولید شده‌اند و فصل نهم این مستند- مسابقه نیز که ویژه ایام کرونا تولید شده بود با شرکت چهارخانواده برتر فصل‌های پنجم تا هشتم ساخته شد و البته فصل دهم که به‌تازگی روی آنتن‌رفته در شهر قزوین تولید شده است. این تنوع گوناگون از اقوام ایرانی که در فصول مختلف این برنامه دیده می‌شود یکی از بزرگترین امتیازات این برنامه است. از شرق تا غرب و شمال تا جنوب در این برنامه نمایندگانی حضور داشته و توانستند علاوه بر حضور در این مسابقه به عنوان نماینده‌ای از آن فرهنگ، آداب و رسوم خودشان را به سایر مردم ایران معرفی کنند. البته که این تنوع و تکثر در کنار فرصتی که برای آشنایی با اقلیم جدید و معرفی قومیت‌های مختلف کشور به‌وجود می‌آورد، حتما به دلیل تنوع یا تفاوت شرکت‌کنندگان، حساسیت‌هایی را هم با خود به همراه دارد اما نکته اینجاست که اگر از این تنوع بادقت استفاده شود -که تا اینجای کار این دقت در خانه‌ما وجود داشته- می‌تواتند به خلق لحظاتی منحصر به فرد در برنامه منجر شود. برای مثال در جریان میزبانی یکی از خانواده‌ها به سبک عربی در فصل اهواز و آشنایی با آداب و رسوم عرب‌زبانان جنوب ایران در مهمانی‌های خود به واسطه فضای به‌شدت جذابی که در این بخش پدید آمد، این قسمت از خانه‌ما به اذعان سازندگان آن، تبدیل به یکی از آیتم‌های به‌شدت پرطرفدار این مستند- مسابقه شد.
نکته اصلی اینجاست که خانه‌ما حالا بعد از 9فصل به‌خوبی توانسته این گزاره را در ذهن مخاطبانش تثبیت کند که خانه‌ما یک برنامه غیرتهرانی است. مساله‌ای که باعث‌شده اشتیاق سازندگان این مجموعه نیز برای ادامه همین مسیر در خارج از محیط پایتخت بیشتر هم شود.
اشتغالزایی در کنار خانواده
یکی از جالب‌ترین بخش‌های خانه‌ما که دیدن آن را برای مخاطبان لذت‌بخش‌تر می‌کرد، توجه این برنامه به مساله اشتغالزایی بود. اتفاقی که در قالب همان رقابت خانوادگی رقم می‌خورد. آیتم‌هایی مانند درآمدزایی و کسب و کار خانگی یکی از بخش‌های ویژه این برنامه بود. آن هم در شرایطی که کسب و کار خانگی، همیشه در زمره یکی از جذاب‌ترین نوع کسب و کار در جهان قرار داشته و اتفاقا هزینه راه اندازی آن نیز کمتر از کسب وکارهای معمول بوده و در دوران رکود اقتصادی، دوام بیشتری هم دارد.
خانه ما سعی کرد علاوه بر نمایش ظرفیت‌های موجود برای راه‌اندازی کسب و کار خانگی، از طریق این مستند- مسابقه نوعی ایده‌هایی برای ایجاد کار و درآمد از طریق مشاغل پاره وقت و فرآیند ثبت و راه‌اندازی کسب و کارهای خانگی را هم به تصویر بکشد. موضوعی که این برنامه را از سطح یک برنامه سرگرم‌کننده خانوادگی یک پله بالاتر برد و جنبه‌های آموزشی را هم پررنگ کرد.
ایده‌های ناب ناگهانی
احسان عمادی، کارگردان فصل هشتم این مجموعه که در فصل‌های قبلی به عنوان نویسنده در گروه تولید حضور داشته‌است در گفت‌وگویی درباره ایده حضور یک خانواده افغانستانی در میان خانواده‌های حاضر در این مسابقه گفته‌بود: «این ایده خیلی دیر و ناگهانی به ذهن ما رسید. به پیشنهاد یکی از کارگردانان برنامه، از آنجا که مشهد شهر مهاجرپذیری است، تصمیم گرفتیم در صورت امکان یک خانواده افغانستانی هم در بین شرکت‌کننده‌های مسابقه داشته‌باشیم. هدف از این کار، آشنایی و نزدیکی بیشتر با ملتی بود که سال‌هاست همسایه ما هستند. ذهنیت کلیشه‌ای نادرستی نسبت به شهروندان افغانستان در بعضی مردم ما ایجاد شده که رسانه‌های نمایشی (با فیلم و سریال‌های خود) در ایجاد آن بی‌تأثیر نبوده‌اند. تلاش برای اصلاح این تصویر، یکی از دلایل اضافه شدن این خانواده افغانستانی به ترکیب شرکت‌کنندگان خانه ما بوده است.»
این ایده جالب و به قول سازندگان خانه ما تنها یک نمونه از مجموعه ایده‌های جالب توجهی است که در این 9 فصل در خانه ما»اجرا شده‌است. ایده‌هایی که نگاه‌ها را به سمت این مستند- مسابقه می‌چرخاند. حرکت‌هایی پیش‌رو که نه تنها از باب جلب طیف گسترده‌تری از مخاطبان بلکه از منظر کارکردهای فرهنگی و اجتماعی نیز درخشان و حائز اهمیت هستند. این‌که از فرصت یک مسابقه تلویزیونی برای نزدیکی دو ملت همسایه که اتفاقا منافع و آداب و رسوم مشترک بسیاری دارند، اتفاقی نیست که بتوان به راحتی از آن عبور کرد.
حفظ کرامت خانواده
اما نمی‌شود درباره ویژگی‌های مثبت خانه ما نوشت از این ننوشت که مهم‌ترین ویژگی خانه ما که باعث شد تا علاوه بر مخاطبانی که این برنامه را با علاقه می‌بینند، خانواده‌های بسیاری هم باعلاقه خواهان حضور در این برنامه شوند، توجه به حفظ کرامت انسانی خانواده‌هایی است که در این مستند-مسابقه شرکت می‌کنند. این واقعیتی غیرقابل انکار است که اغلب خانواده‌های ایرانی تمایلی به حضور دوربین در جمع خانواده خود ندارند. این مسأله به عوامل بسیاری بستگی دارد؛ از اعتقادات مذهبی گرفته تا مدل تربیت خانوادگی ما ایرانیان، عدم اعتماد به نفس و نکاتی از این نوع که همه باعث می‌شود تمایل چندانی برای چنین کارهایی نباشد. اما خانه ما توانست با ایجاد فضایی مناسب میان شرکت‌کنندگان برنامه به یک خروجی قابل توجه دست پیدا کند که تجربه حضور در چنین شرایطی را برای هر خانواده‌ای جالب توجه می‌کند.
خانه ما، در عین این که در جریان نریشن‌های موجود در برنامه با خانواده‌ها شوخی می‌کند، اما می‌کوشد با پرهیز از تمسخر شرکت‌کنندگان، اعتمادی که میان مخاطب با برنامه شکل گرفته را تثبیت کند. همین فضای صمیمی و گرم هم است که بسیاری را ترغیب می‌کند تا برای حضور در این مسابقه داوطلب شوند؛ آنچنان کارگردان فصل هشتم این برنامه، فقط در همین فصل حدود 2000خانواده برای شرکت در مسابقه نام‌نویسی کرده بودند که این خود نمایانگر علاقه مخاطبان به این برنامه است.
ضربه فنی شدن کرونا در خانه ما چند برنامه می‌شناسید که توانسته باشند در شرایط بحرانی کرونا خودشان را به شکلی دقیق و بدون انحراف از مسیر اصلی برنامه با این شرایط مطابقت بدهند؟ خانه ما سعی کرد در زمینه به روزرسانی خود با شرایط کرونایی ایران و جهان نیز واکنشی سریع و البته قابل‌قبول داشته باشد. در فصل نهم این برنامه که همزمان با اوج‌گیری کرونا ساخته شد، رقابت خانواده‌ها تصویری شد. این بار به جای آن که به سراغ چند خانواده جدید بروند، از برنده‌های فصل‌های قبل دعوت کردند تا در این فصل به رقابت بپردازند. مزیت این انتخاب هوشمندانه در این بود که این خانواده‌ها قبلا توسط مخاطبان دیده شده بودند و اتفاقا برای بیننده جالب بود تا بعد از سال‌ها تغییرات خانواده‌ها یا مثلا بزرگ شدن کودکان آن خانواده‌ها را شاهد ببیند و درصد برقراری ارتباط مخاطبان نیز با این شکل و شمایل مسابقه بیشتر می‌شد.
اگر کرونا همه مردم در سراسر جهان را به نوعی مشغول خود کرده و در اصطلاح همه را به نوعی ضربه‌فنی کرده، این بار این خانه ما بود که با این ایده تازه توانست ویروس منحوس کرونا را ضربه‌فنی کند. از بین خانواده‌هایی که در فصل‌های قبل برنده شدند، چهار گروه از شهرهای مشهد، رشت، تبریز و شیراز به صورت جداگانه و دوگروه دو تیمی با هم رقابت کردند. آیتم‌های این فصل کاملا با موضوع سبک زندگی دوران کرونایی و رعایت اصول و شیوه‌نامه‌های بهداشتی توسط اعضای خانواده طراحی شده بود.
خانه‌ما
عنوان قدیمی‌ترین و البته جاافتاده‌ترین رئالیتی‌شو یا همان مسابقه تلویزیونی با مشارکت مخاطبان، قطعا به مستندـمسابقه خانه ما اختصاص می‌یابد. برنامه‌ای که از سال 91 تاکنون در 9 فصل تولید و پخش شده و البته این وجه منحصر به فرد و متمایز را هم دارد که به خانه خانواده‌هایی از سراسر کشور سفر می‌کنند و آنان را در موضوعات و آیتم‌هایی جذاب، در یک مسابقه مشترک درگیر می‌کند. بدون تردید مسابقه‌ای با این وسعت جغرافیایی در حوزه خانواده تاکنون در تلویزیون سابقه نداشته و همین موضوع هم یکی از مهم‌ترین عوامل پایداری و جذابیت خانه ما است. نکته جالب دیگر درباره این مسابقه، پخش آن در جدول برنامه شبکه مستند سیماست که به طور ضمنی تلاش دارد اطلاعاتی را از زیست و شرایط اجتماعی شهرهای مختلف کشور و آشنایی با خانواده‌ها و سبک زندگی آنها هم به مخاطبان منتقل کند. در این مستند - مسابقه، شرکت‌کنندگان با دریافت مبلغ مشخصی به عنوان حساب مستند ـمسابقه، باید بتوانند هزینه‌های خانواده خود را به صورت صرفه‌جویانه مدیریت کنند. سه خانواده در رقابتی حدودا یک‌ماهه به خرج گروه سازنده مستند،
زندگی می‌کنند و با چالش‌هایی پیش‌بینی نشده روبه‌رو می‌شوند. این مسابقه تلاش می‌کند در این میان سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی را در خانواده‌های کشور جست‌وجو کند و به نمایش بگذارد و حسین افشار تهیه‌کننده خانه ما تصریح می‌کند: «تلاش ما این است که حضور خانواده‌های پرجمعیت‌تر در برنامه بیشتر شود اما به دلیل بافت جامعه ما این امکان کمتر شده است.»
