مروری بر چند برنامه خانواده محور تلویزیون
چند خانواده محترم
برنامههای خانوادهمحور تلویزیون را با برند برنامههای ترکیبی به یاد میآوریم درحالی که در دهه 90 موضوع خانواده با قالبهای متفاوتتری مورد توجه برنامهسازان قرار گرفتهاست. حرکت به سمت رئالیتیشوها، مسابقهها و برنامههایی که رویکرد پوشش دادن به زیست خانوادهها در سراسر شهرهای کشور را مورد توجه قرار دهد، حالا قالب بیشتر برنامههای خانوادهمحور تلویزیون را میسازد. هرچند بین این قالبها هیچ وقت رقابت نیست و همه آنها در کنار هم معنا مییابند و هر یک هم مخاطبان و علاقهمندان خود را دارند اما تبدیل شدن ارتباط یکسویه برنامهها به ارتباطی دوسویه که در آن خانوادهها، خودشان را در آینه تلویزیون ببینند، البته سختیهای بیشتری دارد؛ اما بدونشک از جهت جذابیت و بازنمایی واقعیتها، دستاوردهای غیرقابل انکاری هم داشتهاست. حالا خانوادهها میتوانند مساله الگوی ایرانی- اسلامی تربیت را به عنوان زیرمتن بسیاری از برنامههای تلویزیونی دریافت کنند، بدون آن که با بحثهای سنگین و خستهکننده مواجه باشند. در این مطلب برنامههای خانوادهمحور تلویزیون را مرور کردیم.
فاطمه ترکاشوند روزنامهنگار
شبکه یک / شروع پخش: سال 73
مجریان: هرمز شجاعیمهر، فاطمه بیدمشکی، شعله قهرمانی، محمد سلیمی، علی اسدی، زهرا شوقی، شیرین صمدی و زهرا خاتمی راد
زمان پخش: شنبه تا پنجشنبه ساعت 12و30 دقیقه
سیمای خانواده قدیمیترین برنامه خانوادهمحور تلویزیون که تاکنون پایدار مانده است. هرچند ساختار این برنامه، شکلی کاملا سنتی دارد و این ساختار در طول بیش از ربع قرن پخش این برنامه، کمتر دچار تغییرات اساسی شده اما همواره
مورد توجه خانوادهها بوده و مخاطبش را از دست ندادهاست. ایجاد تنوع در موضوعات آیتمها از آشپزی گرفته تا بخشهای معارفی و روانشناسی و تربیت کودک و آموزش هنجارهای زناشویی، مهمترین عامل موفقیت سیمای خانواده است و هرچند که ممکن است اتفاقی متعارف و مرسوم به نظر برسد؛ اما شکستخوردن بسیاری از برنامههای مشابه در شبکههای مختلف نشان میدهد به دست آوردن این میزان تنوع و قدرت در عین سادگی، کار آسانی نیست.
خانواده باحال
شبکه نسیم / شروع پخش: 97 -96
مجری: رضا رودکی
زمان پخش: شنبه تا چهارشنبه ساعت 21
«خانواده باحال» رئالیتی شویی است که با دغدغه محوری خانواده سراغ مخاطبانش میرود تا آنها را در تهیه و تولید یک برنامه بانشاط درباره مسائل خانوادهها، مشارکت دهد. این مسابقه اما روی موضوع خاصی تمرکز ندارد و طراحی آن بیشتر روی آیتمهای بازیهای طنز و جالب
صورت گرفتهاست. درواقع در این برنامه که حالت رقابتی دارد، هدف از این فعالیتها عمدتا آموزش بازیهایی است که میتوان آنها را با اعضای خانواده یا در مهمانیها انجام داد و ساعات مفرحی ایجاد کرد. خانواده باحال در سال 96 به دنبال پایان فصل اول برنامه کودک شو روی آنتن شبکه نسیم رفت اما پس از پایان فصل اول آن در سال 97
علی هنرور، تهیهکننده برنامه اعلام کرد به علت درگیری در تولید برنامه دیگر تلویزیونی ضبط متوقف شده و پس از چند ماه توقف دوباره تولید آن باتغییراتی آغاز خواهد شد.
به خانه برمیگردیم
شبکه 5 / شروع پخش: سال 77
مجریان: محمد نظری، زینب پورابراهیم، راحله امینیان، قاسم بینیاز، ژیلا امیرشاهی، حسین مولایی، المیرا سماوات و مسعود روشن پژوه
زمان پخش: شنبه تا پنجشنبه ساعت 17
شبکه پنج سیما در سالهای دهه 70شبکهای نو با رویکردهای تازه بود که مخاطبان فضای متفاوت و جدیدی را در آن
تجربه میکردند و عنوان «شبکه تهران» به این درک جدید از کارکرد شبکهها، دامن میزد. حالا این شبکهای که متناسب با فضای اجتماعی کلانشهری چون پایتخت ایجاد شدهبود، دومین برنامه خانوادهمحور موفق تلویزیون را
به سیما عرضه کرد. به خانه برمیگردیم هم ساختار برنامههای ترکیبی صبحگاهی و البته سیمای خانواده را تکرار کرد با این تفاوت که موضوعات و رویکردهای آن، بهروزتر بودند و تلاش داشتند بیشتر به سمت نسل جدید خانوادهها و جوانان حرکت کنند. انتخاب نام منحصر به فرد به خانه برمیگردیم هم به همین زاویهدید برمیگشت و نیازهای روز جامعه را متناسب با چالشهای فضای اجتماعی نسل جدید جستوجو میکرد. تنوع آیتمها، پرداختن به چالشهای روز خانوادهها در ارتباط میان همسران و فرزندان و البته بخشهای هنری متنوعتری که مورد توجه بانوان خصوصا زنانخانهدار قرارگرفت از مختصاتی بود که به خانه برمیگردیم به برنامههای مشابه قبلی میافزود تا خود را
از آنها متمایز سازد. به خانه برمیگردیم از ابتدا بیشتر در دکور و فضاسازی به سمت بازنمایی فضای صمیمانه خانواده حرکت کرد و از همین رو نقش زنان به نسبت برنامه مشابهش در شبکه یک سیما، پررنگتر شد. استفاده از مجریان خانم در همه بخشها به همراه مجری آقا، مشارکت همزمان بیشتری را در فضای خانه به ذهن مخاطبان متبادر میکرد. توجه به این نکته هم بد نیست که در آغاز این برنامهها، مجریان جوانانی سی و چندساله بودند که میتوانستند با مخاطبان ارتباط بهتری برقرار کنند؛ هرچند با گذشت دو دهه، چهرههای آنها سالخوردهتر شده و احتمالا وقت آن باشد که تغییری در مجریان و فرم برنامه رخ دهد.
دورت بگردم ایران
شبکه افق
زمان پخش: شنبه تا پنجشنبه ساعت 17و30 دقیقه
نام منحصرر به فرد برنامه دقیقا عین هدف و ساختاری است که دنبال میکند. «دورت بگردم ایران» سراغ سختترین مدل برنامه تلویزیونی رفته و البته به خوبی هم از پس ایجاد جذابیت در آن برآمدهاست. فرض کنید یک خانواده همراه کودکانش در سنین نهایتا 9سالگی به دور ایران سفر کند و مهمان خانوادههای مختلف در سراسر ایران شود. برنامهای که با تمام سختیهایش، حالا به فصل دوم رسیده و بازپخش آن در شبکه نهال هم آغاز شدهاست، موضوع خانواده را در پیوند با هویت ملی، اقلیم جغرافیایی ایران و ارتباط با طبیعت به نمایش میگذارد که بدون تردید وجه تمایز آن با همه برنامههای خانوادهمحور تلویزیون است. حسن حبیبزاده، تهیهکننده این مجموعه مستند درباره آن میگوید: «از اول سال تجربه سفر با خانوادهها را داشتیم. پنج سفر با خانوادهها به جای جای ایران رفتیم. اعتقاد داشته و داریم که جای این اتفاق خالی بود، اما جای خالی خانوادهها در سفر احساس میشد.»
نفس «سفر کردن» در این برنامه، مسالهای محوری است و هرچند در همه برنامههایی که برپایه گردشگری است غالبا یک مرد و یک کولهپشتی محوریت دارد تا برنامه را چابک و قابل تولید کند، «دورت بگردم ایران» گرینه سخت را انتخاب کرده و نه تنها با خانواده بلکه همراه فرزندان کودک این سفر کردن را انجام دادهاست. در کنار سفر، ایرانگردی در پیوند با مساله هویت ملی در خانوادهها مطرح میشود که به تمایز ساختاری آن قدرت میبخشد.
کودکشو
شبکه نسیم / آغاز پخش: 1395
مجری: پژمان بازغی
زمان پخش: شنبه تا سهشنبه، ساعت 21
بدون شک جذابترین و شاید دشوارترین دریچه پرداخت به خانواده، کودکان سه تا پنج سال باشند. دریچهای که برنامه «کودک شو» انتخاب کرد و به یکی از پربینندهترین برنامههای تلویزیونی تبدیل شد. فصل اول این برنامه با اجرای حمید گودرزی روی آنتن رفت اما پژمان بازغی کمی بعد جایگزین شد و حالا این چهره به برند کودک شو پیوند خورده است. در روزهایی که جای برنامههای طنز و پرنشاط به دلیل کرونا در تلویزیون خالی شده، کودکشو از ماموریت خود که طرح موضوعات خانوادگی است فراتر رفته و جایگزین برنامههای پرمخاطب و بانشاط تلویزیون شدهاست. این برنامه تلاش میکند شیرینزبانی و توانمندیهای کودکان را در ارتباط با خانوادههایشان محور قرار دهد. رضا نصیری درباره این رویکرد کودک شو تصریح میکند: « در کودک شو هم نمایش شادیها و جذابیتهای دنیای کودکان را میبینیم.»
مامانها
شبکه 3 / شروع پخش: سال 99
مجری: منصوره مصطفیزاده
زمان پخش: شنبه تا چهارشنبه ساعت 17 و 30 دقیقه
جدیدترین برنامه چه از لحاظ رویکرد نسبت به خانواده و چه از نظر انتخاب موضوعات «مامانها» است. شبکهسه که کاراکتر خود را با عنوان «شبکه جوان» ساخته بود و برای مدتها جوان را به ورزش پیوند میزد، حالا با ورود جوانان دهه شصتی به دوره فرزندآوری و جوانان دهه هفتادی به سن ازدواج و تشکیل خانواده، انگار احساس میکند که باید با مخاطب خود جلو بیاید. «مامانها» دقیقا تجلی چنین نگاهی است و مجری آن به عنوان یک مامان دهه شصتی، تلاش میکند تا دغدغههای مادران جوان نسل جدید را با خود آنها درمیان بگذارد و پای صحبتهای آنان بنشیند. سه تفاوت اصلی این برنامه با برنامههای کلاسیک خانواده در تلویزیون روشن و به لحاظ جامعهشناختی مهم است: اول) تمرکز بر موضوع زنانه مادران، دوم) پررنگ کردن نقش فرزندان خصوصا کودکان، سوم) رفتن به میان مردم و گفتوگوی مستقیم با مادران نسل سوم. هر یک از این ویژگیها البته زائیده عوامل مختلفی است که میتوان ریشههایشان را در کیفیت ارتباط تلویزیون با مخاطبانش جستوجو کرد.