نقش فرصت‌های مختلف رسانه‌ای در رای‌آوری نامزدهای مختلف در گفت‌‌و گو با محمدرضا اصنافی
مناظرات، قله کنش‌های انتخاباتی
هرساله با توجه به نزدیک شدن به انتخابات فرصت‌های رسانه‌ای مختلفی برای نامزدها خلق می‌شود. اعم از فرصت‌های رسانه‌ای مثل صحبت مستقیم با مردم از طریق رسانه ملی، مصاحبه با سایتها و خبرگزاریها و ارائه مستندهایی که نمایانگر سابقه آن نامزد است و پخش آن از رسانه ملی. بر همین اساس سراغ محمدرضا اصنافی رفتیم تا به‌عنوان یک صاحبنظر و کارشناس رسانه درباره فرصت‌های رسانه‌ای که در اختیار نامزدها قرار می‌گیرد، صحبت کنیم.
تاثیر و اهمیت تریبون‌هایی که در اختیار نامزدهای مختلف قرار داده می‌شود چقدر است؟
به دلیل فضای سیاسی موجود و اهمیت انتخابات به‌خصوص در پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری که می‌دانیم حتما دولت عوض خواهد شد، با یک فشردگی دوره انتخاباتی مواجه هستیم. به‌عنوان‌مثال درحال‌حاضر حدود 28روز دیگر انتخابات را داریم و ما حتی نمی‌دانیم نامزدهای نهایی چه کسانی هستند. این را شما در هیچ نظام انتخاباتی نمی‌توانید پیدا کنید که در این حد انتخابات فشرده باشد و این‌که مردم فرصتی که در اختیار دارند برای انتخاب و شناخت بسیار محدود است. این طراحی ساختار انتخاباتی باعث شده است یک دوره کوتاه داشته باشیم و این دوره کوتاه حداکثر امکان استفاده نامزدها از فضای تبلیغاتی تلویزیونی است و دیگر فرصتی برای آنها فراهم نیست.
کدام‌یک از فرصت‌های رسانه‌ای از ارزش بالاتری برخوردار است و به شناساندن یک نامزد به مردم کمک می‌کند؟
قطعا مناظرات. با توجه به این‌که تقابل دو نامزد در آن به نمایش گذاشته می‌شود از جذابیت بالاتری برخوردار است. به همین دلیل این مناظرات است که فضای سیاسی انتخابات را شکل می‌دهد و باعث انتخاب مردم می‌شود. مناظرات خیلی محتوای غنی ندارد ولی به دلیل هیجانی که ایجاد می‌کند و برجسته‌سازی‌ای که در فضای رسانه‌ای اتفاق افتاده است، نقش اصلی را ایفا می‌کند.
نقش مناظره‌ها در تغییر آرای مردم چقدر است؟
کسانی که تصمیم به شرکت دارند تغییری در روند رفتاری آنها ندارد و حوزه رفتارشان هواداری است و از نامزدی که از قبل حمایت کردند، همچنان حمایت می‌کنند. یک بخش عمده‌ای از مخاطبان که سرگردان هستند و نمی‌دانند باید به چه کسی رای بدهند از داخل همین مناظرات نامزد مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند. یک درصد کمی هم در مناظرات رای‌ها جابه‌جا می‌شود. یعنی به‌عنوان مثال شخصی تصمیمش بر نامزد الف بوده اما با توجه به تماشای مناظرات تصمیمش به نامزد ب تغییر می‌کند.
با توجه به این‌که این مناظرات از طرف یک نهاد بی‌طرف به نام رسانه ملی برگزار می‌شود، به نظر شما تلویزیون به‌عنوان برگزارکننده این مناظرات باید چه ملاحظاتی را در نظر بگیرد و رعایت کند که این نوع مناظرات به نحو احسن برگزار شود؟
شاید بشود گفت در چند دوره اخیر این مناظرات بودند که رئیس‌جمهور را انتخاب کردند! بنابراین اهمیت آن به حدی زیاد است که یک اشتباه در طراحی مناظره ممکن است سرنوشت کشور را عوض کند. بنده مدل جدید برگزاری مناظرات از سال 92 و 96 را مخرب می‌بینم، از این منظر که باعث سطحی شدن انتخاب می‌شود و به مخاطب دید عمیقی نسبت به نامزد نمی‌دهد. درواقع این یک طراحی توییتری است. این‌که شما یک الی دو دقیقه به یک شخص برای صحبت فرصت بدهید و بقیه هم با در اختیار داشتن همین مقدار از زمان، فرصت دارند به آن شخصی که صحبت کرده حمله کنند. اصلا در این شکل از مناظرات هیچ فهم جدی و عمیقی نسبت به موضوعات کشور و توانمندی نامزد ایجاد نمیشود. در این مورد نامزدی می‌تواند پیروز باشد که بتواند از قوه تکلم بهتر و توانایی پاسخگویی به کنایه‌ها برخوردار و ایضا دارای هوش هیجانی برای پاسخگویی باشد. مردم نیز با توجه به این وقایع نمیتوانند از بین گفتمان‌ها و برنامه‌های نامزد مورد نظر خود را انتخاب کنند و این ضربه جبران‌ناپذری به سیاست کشور وارد می‌کند. اوضاع به این شکل است که به‌عنوان‌مثال مسؤولان به‌جای ارائه توضیح و پاسخگو بودن در رابطه با مسائل، به افرادی تبدیل شدند جملات قصار می‌گویند و همواره در حال کنایه‌زدن هستند. نقش مجری نیز در این مناظرات خیلی مهم است. اما متاسفانه رسانه این نقش را خیلی کمرنگ جلوه داده است، تا حدی که مجری فقط مسؤول نگهداری زمان و خواندن سوالات واحد برای نامزدهاست و این امر توهین به جایگاه رسانه است.
شما برنامه‌های مناظرات خارجی را ببینید، مجری بحث را مدیریت می‌کند و عمق کار را درمی‌آورد تا به مخاطب یک چیزی را منتقل کند.
در این نوع مناظرات هرکس بتواند به‌اصطلاح بهتر تکه بیندازد، موفقتر است. همین امر است که فضای سیاسی کشور را خراب می‌کند. همین طراحی غلط در سال 92 به آقای روحانی خیلی کمک کرد.
به نظر شما تفاوت و فرق عمده کیفیت اجرای مناظرات در کشور ما با کشورهای دیگر چیست؟
اول این‌که رسانه باید به خودش اعتمادبه‌نفس داشته باشد. سازمان رسانه‌ای نباید بگذارد سیاسیون برایش تصمیم‌گیری کنند. در قدم اول صداوسیما نباید این اجازه را دهد. مسؤولان انتخاباتی دولت و ستاد انتخابات نباید در کار برنامه‌های صداوسیما دخالت کنند. دوم، به مجری خودش اعتماد داشته باشد. مثلا به این شکل نباشد که بگویند این مجری با نامزد (الف) خوب حرف زد و با نامزد (ب) بد حرف زد. باید به مجری اختیار بدهند و شخصیت مجری را به‌عنوان یک کنشگر رسانه‌ای، استقلالش را بپذیرند. وقتی که پذیرفتند به خلاقیت آن مجری، تشخیصش و به اعتمادبه‌نفس‌اش باید اعتماد کنند و حتی اگر حرفی زد که به یک نامزد یا حزب خاصی برخورد، باید پشت مجری بایستند.
به نظر شما پیروزی یک نامزد در یک مناظره انتخاباتی به چه شکلی رقم خواهد خورد؟
درحال‌حاضر حاضرجوابی می‌تواند یک نامزد را رئیس‌جمهور کند. یعنی کسی که بتواند راحت‌تر کنایه بزند و فیلم بازی کند. چون طراحی، یک طراحی تئاتر است. این موارد رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کند، نه برنامه و جهتگیریهای سیاسی که این مخرب است.
به نظر شما، براساس فرصت‌های رسانه‌ای که در اختیار یک نامزد قرار می‌گیرد، در چه صورتی این فرد می‌تواند اثرگذاری بیشتری روی مردم داشته باشد؟
این‌که یک نامزد بتواند حرف مورد پسند مردم را با کیفیت و با نمایش خوبی به مردم تحویل دهد، عنصر اصلی برای تاثیر‌گذاری آن نامزد روی مردم است.
به دلیل فضای سیاسی موجود و اهمیت انتخابات به‌خصوص در پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری که می‌دانیم حتما دولت عوض خواهد شد، با یک فشردگی دوره انتخاباتی مواجه هستیم. به‌عنوان‌مثال درحال‌حاضر حدود 28روز دیگر انتخابات را داریم و ما حتی نمی‌دانیم نامزدهای نهایی چه کسانی هستند. این را شما در هیچ نظام انتخاباتی نمی‌توانید پیدا کنید که در این حد انتخابات فشرده باشد و این‌که مردم فرصتی که در اختیار دارند برای انتخاب و شناخت بسیار محدود است. این طراحی ساختار انتخاباتی باعث شده است یک دوره کوتاه داشته باشیم و این دوره کوتاه حداکثر امکان استفاده نامزدها از فضای تبلیغاتی تلویزیونی است و دیگر فرصتی برای آنها فراهم نیست.
کدام‌یک از فرصت‌های رسانه‌ای از ارزش بالاتری برخوردار است و به شناساندن یک نامزد به مردم کمک می‌کند؟
قطعا مناظرات. با توجه به این‌که تقابل دو نامزد در آن به نمایش گذاشته می‌شود از جذابیت بالاتری برخوردار است. به همین دلیل این مناظرات است که فضای سیاسی انتخابات را شکل می‌دهد و باعث انتخاب مردم می‌شود. مناظرات خیلی محتوای غنی ندارد ولی به دلیل هیجانی که ایجاد می‌کند و برجسته‌سازی‌ای که در فضای رسانه‌ای اتفاق افتاده است، نقش اصلی را ایفا می‌کند.
نقش مناظره‌ها در تغییر آرای مردم چقدر است؟
کسانی که تصمیم به شرکت دارند تغییری در روند رفتاری آنها ندارد و حوزه رفتارشان هواداری است و از نامزدی که از قبل حمایت کردند، همچنان حمایت می‌کنند. یک بخش عمده‌ای از مخاطبان که سرگردان هستند و نمی‌دانند باید به چه کسی رای بدهند از داخل همین مناظرات نامزد مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند. یک درصد کمی هم در مناظرات رای‌ها جابه‌جا می‌شود. یعنی به‌عنوان مثال شخصی تصمیمش بر نامزد الف بوده اما با توجه به تماشای مناظرات تصمیمش به نامزد ب تغییر می‌کند.
با توجه به این‌که این مناظرات از طرف یک نهاد بی‌طرف به نام رسانه ملی برگزار می‌شود، به نظر شما تلویزیون به‌عنوان برگزارکننده این مناظرات باید چه ملاحظاتی را در نظر بگیرد و رعایت کند که این نوع مناظرات به نحو احسن برگزار شود؟
شاید بشود گفت در چند دوره اخیر این مناظرات بودند که رئیس‌جمهور را انتخاب کردند! بنابراین اهمیت آن به حدی زیاد است که یک اشتباه در طراحی مناظره ممکن است سرنوشت کشور را عوض کند. بنده مدل جدید برگزاری مناظرات از سال 92 و 96 را مخرب می‌بینم، از این منظر که باعث سطحی شدن انتخاب می‌شود و به مخاطب دید عمیقی نسبت به نامزد نمی‌دهد. درواقع این یک طراحی توییتری است. این‌که شما یک الی دو دقیقه به یک شخص برای صحبت فرصت بدهید و بقیه هم با در اختیار داشتن همین مقدار از زمان، فرصت دارند به آن شخصی که صحبت کرده حمله کنند. اصلا در این شکل از مناظرات هیچ فهم جدی و عمیقی نسبت به موضوعات کشور و توانمندی نامزد ایجاد نمیشود. در این مورد نامزدی می‌تواند پیروز باشد که بتواند از قوه تکلم بهتر و توانایی پاسخگویی به کنایه‌ها برخوردار و ایضا دارای هوش هیجانی برای پاسخگویی باشد. مردم نیز با توجه به این وقایع نمیتوانند از بین گفتمان‌ها و برنامه‌های نامزد مورد نظر خود را انتخاب کنند و این ضربه جبران‌ناپذری به سیاست کشور وارد می‌کند. اوضاع به این شکل است که به‌عنوان‌مثال مسؤولان به‌جای ارائه توضیح و پاسخگو بودن در رابطه با مسائل، به افرادی تبدیل شدند جملات قصار می‌گویند و همواره در حال کنایه‌زدن هستند. نقش مجری نیز در این مناظرات خیلی مهم است. اما متاسفانه رسانه این نقش را خیلی کمرنگ جلوه داده است، تا حدی که مجری فقط مسؤول نگهداری زمان و خواندن سوالات واحد برای نامزدهاست و این امر توهین به جایگاه رسانه است.
شما برنامه‌های مناظرات خارجی را ببینید، مجری بحث را مدیریت می‌کند و عمق کار را درمی‌آورد تا به مخاطب یک چیزی را منتقل کند.
در این نوع مناظرات هرکس بتواند به‌اصطلاح بهتر تکه بیندازد، موفقتر است. همین امر است که فضای سیاسی کشور را خراب می‌کند. همین طراحی غلط در سال 92 به آقای روحانی خیلی کمک کرد.
به نظر شما تفاوت و فرق عمده کیفیت اجرای مناظرات در کشور ما با کشورهای دیگر چیست؟
اول این‌که رسانه باید به خودش اعتمادبه‌نفس داشته باشد. سازمان رسانه‌ای نباید بگذارد سیاسیون برایش تصمیم‌گیری کنند. در قدم اول صداوسیما نباید این اجازه را دهد. مسؤولان انتخاباتی دولت و ستاد انتخابات نباید در کار برنامه‌های صداوسیما دخالت کنند. دوم، به مجری خودش اعتماد داشته باشد. مثلا به این شکل نباشد که بگویند این مجری با نامزد (الف) خوب حرف زد و با نامزد (ب) بد حرف زد. باید به مجری اختیار بدهند و شخصیت مجری را به‌عنوان یک کنشگر رسانه‌ای، استقلالش را بپذیرند. وقتی که پذیرفتند به خلاقیت آن مجری، تشخیصش و به اعتمادبه‌نفس‌اش باید اعتماد کنند و حتی اگر حرفی زد که به یک نامزد یا حزب خاصی برخورد، باید پشت مجری بایستند.
به نظر شما پیروزی یک نامزد در یک مناظره انتخاباتی به چه شکلی رقم خواهد خورد؟
درحال‌حاضر حاضرجوابی می‌تواند یک نامزد را رئیس‌جمهور کند. یعنی کسی که بتواند راحت‌تر کنایه بزند و فیلم بازی کند. چون طراحی، یک طراحی تئاتر است. این موارد رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کند، نه برنامه و جهتگیریهای سیاسی که این مخرب است.
به نظر شما، براساس فرصت‌های رسانه‌ای که در اختیار یک نامزد قرار می‌گیرد، در چه صورتی این فرد می‌تواند اثرگذاری بیشتری روی مردم داشته باشد؟
این‌که یک نامزد بتواند حرف مورد پسند مردم را با کیفیت و با نمایش خوبی به مردم تحویل دهد، عنصر اصلی برای تاثیر‌گذاری آن نامزد روی مردم است.
