گزارشی از دانشجویان و دانش‌آموزانی كه كولبری می‌كنند
روی دوش دانش‌آموزان
مرز باشماق را هنوز نبسته بودند كه اژیروب كولبر شد. بارش نفت بود، گالن‌های20 كیلویی. سربازها كه راه را می‌بستند ژیرو و بقیه می‌زدند به كوه و كمر و بلندی‌های اورامان، به دل برف و بوران. پای ژیرو یك روز سُر خورد و گالن نفت خالی شد روی پشتش، تنش سوخت، خارید، كلافه اش كرد ولی خودش را رساند به خُرمال، لب مرز. كولش آن روز لاستیك بود، كول را رساند به واسطه‌ای در اژالانهب، بعد هم برگشت به اآلمانهب. نفت ولی پوستش را خورده بود و پشتش زخم بود. ژیرو جای آن زخم را هنوز دارد كه یادگار كولبری برای جوركردن خرج تحصیل است. ارزگارب عمران خوانده، مهندس است ولی كولبری می‌كند. رزگار تازه از ژالانه آمده، از پای كوه دو ساعت و نیمه خودش را رسانده به نقطه صفر مرزی و بعد سرازیر شده به روستای خرمال عراق. بعضی وقت‌ها هم می‌رود به ابیارهب و اكیمنهب. در خرمال همه جور باری برای كولبرها هست، این بار رزگار سیگار و لوازم آرایشی و لباس بیشتر دیده، حتی چند درِ پژو. او یك كارتن 14 كیلویی را برداشته و نزدیك پاسگاه 110 هزار تومانش را گرفته و برگشته خانه. رزگار می‌گوید امروز كوه‌های اورامان پر از كولبر بود، تخمینش 4000 نفراست؛ از پیر تا جوان و بچه‌های كم سن و سال. رفقای رزگار، بهداشت و الكتروتكنیك و حسابداری خوانده‌اند و بیكارند. در آلمانه هم جوانی هست كه دكتری فلسفه دارد و بازهم بیكار است؛ اینها شده اند آیینه بچه‌های لب مرز برای ترك تحصیل و كولبری.
بچه‌ها اصبورب را می‌شناسند كه تابستان زیر بار كول پایش رفت روی مین و در مرز نوسود معلول شد. احدیدب هم برای بچه‌ها آشناست كه همین چند روز قبل در امله‌گاهب مین پای چپش را له كرد و بارش ماند روی زمین. اهیمنب ولی می‌گوید ترس از خطر، زورش به وسوسه دستمزد كولبری نمی‌رسد مخصوصا برای بچه‌مدرسه‌ای‌ها كه برق پول نقد چشمشان را می‌گیرد. دستمزدهای كولبری زیاد نیست، اصلا ناچیز و بخور و نمیر است ولی بچه‌های نقطه صفر مرزی، بچه‌های مرزِ دویست و چند كیلومتری كردستان با عراق كه كم می‌خورند و گرد می‌خوابند به همین اندك قانع‌اند. اهه‌ژارب با كول برای كامیون‌های عراقی گازوئیل می‌آورد و برای یك بانكه 20 لیتری 5000 تومان كرایه می‌گیرد. كامیون‌های عراقی گازوئیل را می‌برند آن سوی مرز و اگر مامورها بار گازوئیل آدم‌هایی مثل هه ژار را بگیرند كولبر باید تاوانش را به صاحب مال بدهد. چند هفته پیش یكی از كولبرها زیر بار گازوئیل آتش گرفت ولی حتی خبری به این بدی بچه‌ها و جوان‌ها را نترساند، مثل چند ماه پیش كه مختار از كوه اتتهب پرت شد و الان همه می‌دانند فقط پلك چشم‌هایش كار می‌كند.
نگرانیم
ادرناخهب و انشكاشب هنوز آلوده به مین است. بچه‌های مدرسه هر از گاهی در این آبادی‌ها قربانی مین می‌شوند، گاهی از دست و پا و گاهی از چشم. مدرسه اهه نجیرانب كه مشهور است به پاسگاه كهنه، اصلا دیوار ندارد و توپ بچه‌ها كه از حیاط مدرسه بیفتد توی زمین‌های اطراف، بعید نیست مینی منفجر شود. شاید همین است كه ترس بچه‌ها از مین ریخته و با خطر مین نمی‌شود از كولبری منصرفشان كرد.
محمد نگران است، مدیر مدرسه روستای آلمانه به هر دری می‌زند كه نگذارد بچه‌محصل‌ها كولبر شوند اما گاهی زورش می‌رسد و گاهی نه. محمد می‌گوید چند دانش‌آموز ابتدایی‌اش تابستان‌ها با پدرانشان می‌روند كولبری، چند دانش‌آموزی هم داشته كه كلاس نهم ترك تحصیل كرده‌اند و رفته‌اند دنبال این كار، چند تای دیگر هم تحت تاثیر فضای حاكم بر منطقه بعید نیست به همین زودی‌ها كولبر شوند. محمد همیشه از بچه‌ها می‌پرسد كه وقتی بزرگ شدند می‌خواهند چه كاره شوند و تقریبا همیشه شنیده كه پسرها می‌خواهند بروند كولبری. محمد آه می‌كشد، ترس برش داشته از این وضع و تعریف می‌كند كه یك دانش‌آموز كلاس سومی یك بار به او گفته دو‌سه الاغ خواهد خرید و خواهد رفت به مرز. محمد نگران است، تا به حال بارها با اولیا جلسه گذاشته تا طوری رفتار نكنند كه بچه‌های كم سن و سال شیفته مرز شوند، در عوض از مضرات مرز و كولبری و خطراتش بگویند و از ارزش علم و دانش. ولی خودش می‌گوید خانم! وقتی جیب‌ها خالی است و خانواده‌ها زیر فشار زندگی‌اند تا كی می‌شود مقاومت كرد.
كولبرهای نامرئی
اآرامب روماتیسم ستون فقرات گرفته و خانه نشین است اما سال‌ها كولبری كرده و بچه‌های زیر 18سالی را دیده كه سینه كش كوه‌ها را بالا می‌روند و خودشان را می‌رسانند به آبادی‌های مرزی عراق كه چیزی به كول بكشند و درآمدی كسب كنند. ژیرو خودش اصلا 13 ساله بوده كه با شوهر خواهرش از بلندی‌های اورامان رد شده و رسیده به ابیارهب تا بار شكرش را تحویل دهد و بار لباس را روی كولش ببندد. همین ژیرو كه حالا بزرگ شده و از كودكی فاصله گرفته هنوز درمسیرهای كولبری بچه‌هایی مثل خودش را می‌بیند كه به محض استخوان تركاندن و قطورشدن عضلات یا ترك تحصیل می‌كنند و كولبر می‌شوند یا كولبری می‌شود كار آخر هفته‌هایشان. با این‌كه رسول خضری، نماینده مردم پیرانشهر درمجلس و مسؤول مستقیم پیگیری امورات كولبرها از كولبری دانش‌آموزی به‌عنوان یك بحران یاد كرده، اما منصور مرادی نماینده مردم مریوان می‌گوید كولبری دانشجویی به مراتب از كولبری دانش‌آموزی بیشتر است و اگر كولبری محصل‌ها بیشتر از قبل هم شده باشد گزارشش كمتر به او رسیده و او فقط می‌تواند كولبری پرتعداد دانشجویان مقاطع حتی ارشد و دكتری را تایید كند.
دانش‌آموزان كولبراما فقط در مجلس بی‌آمار نیستند بلكه آموزش و پرورش نیز آماری از آنها ندارد. عبدالرسول عمادی، معاون متوسطه وزارتخانه در حالی كه از اصرار ما بر وجود دانش‌آموزان كولبر رنجیده‌خاطر شده بود گفت آماری از این بچه‌ها ندارد و تا جایی كه توانسته‌اند برای انسداد مبادی بی‌سوادی و ترك تحصیل كوشیده‌اند ولی اضافه كرد اگر در این بین عده‌ای به‌خاطر مشكلات مالی ترك تحصیل كرده‌اند خب ناگزیر بوده است. ژیرو بی‌اعتنا به این موضعگیری‌ها اما می‌گوید بومی‌های منطقه كاری به آمار و تایید و تكذیب‌های رسمی ندارند چون می‌بینند بچه‌هایی كه باید بروند بازی، وقتی بی‌سرپرست یا پدرانشان علیل می‌شوند و خانه‌نشین، چاره‌ای جز كولبر شدن و نان آور بودن ندارند.
