ساختمان‌های انقلابی

دهه فجر، زمان خوبی است برای سرزدن به مکان‌هایی که در انقلاب اسلامی تاریخ‌ساز شدند

ساختمان‌های انقلابی

 بهمن 1357؛ این تاریخی است كه برای همیشه در خاطر جهان باقی خواهد ماند؛ هم خودش و هم تمام آنچه به نوعی به آن وابسته است؛ مادی و معنوی و انتزاعی. از حوادث و وقایع و شیرینی‌ها و تلخی‌های این ایام گرفته تا اماكن و بناهایی كه به نوعی به این حوادث و ایام مرتبطند. اگر خواننده یكشنبه‌های صفحه ایران باشید، حتما می‌دانید در این روز سراغ اماكن تاریخی، مذهبی كشورمان رفته و آنها كه بخش مهمی از صنعت گردشگری مان را شكل می‌دهند، معرفی می‌كنیم. در این دهه فرخنده، اما سراغ چه بناهایی برویم مهم‌تر از اماكنی كه نهال نوپای انقلاب در آنجا قوت گرفت و بانگ انقلابی ایرانیان از آنها به گوش جهانیان رسید؟ شاید مرور زمان بسیاری از خاطره‌ها را شسته و نام‌ها را با خود برده، اما برخی مكان‌ها بودند كه همچون یك صندوق خانه خاطره‌ها را در دل خود برای همیشه محفوظ نگه داشتند و نمادی شدند از آن ایام كه مسیر تاریخ را تغییر دادند. در این یكشنبه سبز تصمیم گرفتیم سراغ بناهایی برویم كه گرچه از قدمت زیادی برخوردار نیستند، اما یادها و خاطرات تلخ و شیرین بسیاری را در خود ذخیره كرده و وقایع مهمی در چارچوب آنها رخ داده است.  حسینيه جماران و مدارس مفید و علوی و منزل امام در جماران، بناهایی هستند كه با تاریخ انقلاب مردمی و مذهبی این سرزمین گره خورده و هنوز قدمتشان به یك یا چند سده نرسیده در زمره اماكن مذهبی و تاریخی مهمی قرار گرفته و به نمادهایی از آن ایام تبدیل شده‌اند و مسیر تاریخ و عاقبت جهانیان را تغییر داده‌اند؛ اماكنی كه امروزه به مقاصد مهم جذب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده‌اند. 

خانه دوست
منزلی كه امام خمینی(ره) پس از عزیمت به جماران در آن ساكن شدند، تا سال ۱۳۵۰ متعلق به صدیقه هاشمی علیا بود و بعد به مالكیت سیداحمد مصطفوی و سپس برای استفاده امام خمینی(ره) به اجاره سیداحمد خمینی درآمد.
خانه امام‌خمینی‌(ره) به مساحت ۳۰۰ مترمربع (۱۵۰ متر خانه و ۱۵۰ متر حیاط) در یك طبقه، پشت حسینیه جماران قرار دارد. طبقه همكف ساختمان دو اتاق و یك راهروی باریك و همچنین سرویس‌های بهداشتی و آشپزخانه دارد كه آشپزخانه با دری به حیاط دیگری در شمال خانه متصل می‌شود. این خانه توسط حجت‌الاسلام امام‌ جمارانی در اختیار امام قرار گرفت و ایشان ماهانه مبلغی (حدود ۸۰۰۰‌تومان) به صاحب ملك اجاره می‌دادند. در اتاق پذیرایی امام یك كاناپه و طاقچه‌ای ساده وجود دارد كه به اتاقی دیگر متصل است كه این فضا، مجموعه محل زندگی و ملاقات‌های امام بوده. مجاورت با حسینیه جماران یكی از امتیازات این بیت بود. بعد از استقرار حضرت امام در این منزل، حیاط خانه به وسیله یك راهروی موقت به بالكن حسینیه متصل شد.
 در ابتدا و پیش از اقامت امام در این منزل، گروهی پیشنهاد داده بودند امام و خانواده ایشان در یكی از كاخ‌های سلطنتی اقامت كنند كه از نظر امنیتی تجهیزات كاملی دارد. این پیشنهاد همان ابتدا از سوی امام رد شد. حسینیه جماران و منزل امام امروز تبدیل به یكی از جاذبه‌های بسیار مهم برای بازدید گردشگران شده است.

خانه پدری 
غیر از پایتخت، عطر پیر جماران از یك نقطه دیگر ایران هم به مشام می‌رسد؛ 342 كیلومتر دورتر از تهران، شهر خمین استان مركزی در فلات مركزی ایران. اینجا در حاشیه شمالی رودخانه خمین در محله قدیمی سرپل، خانه‌ای قدیمی و زیبا وجود دارد كه تاریخ انقلاب را چند دهه به عقب می‌برد؛ به جایی كه امام در آنجا چشم به جهان گشود. خانه، خانه پدری امام خمینی و میراثی تاریخی است كه مورد بازدید خیل عظیمی از ایرانگردان و جهانگردان است. خانه 160 سال قدمت دارد و از بناهای دوره قاجار، با معماری به سبك شرقی - اسلامی است، با مصالحی از خشت و گل و چوب. شكل معماری، دالان‌های تنگ و تودرتو و بنای دو برج نظامی در ضلع شمالی و جنوب قلعه، گویای وضعیت اجتماعی، سیاسی آن دوران است و حكایت از ناامنی و جنگ و گریزهای آن دوره دارد. البته برج جنوبی بنا طی سالیان گذشته از بین رفته است. این بنا توسط پدربزرگ امام، مرحوم حاج سید احمد در سال ۱۲۵۵ قمری از شخصی به نام محسن‌خان به قیمت 90 تومان خریداری شده و آن گونه كه آیت‌ا... پسندیده برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتشان نقل كرده‌‌اند، این خانه پناهگاه مردم در روزهای ناخوش حمله یاغیان به خمین بوده است.
هنگام یورش یاغیان همه در این خانه اجتماع می‌كردند. زن‌ها و كودكان در اتاق‌های متعدد بیتوته می‌كردند و مردان بر بالای برج‌ها از حریم قلعه دفاع می‌كردند و مهاجمان را به عقب می‌راندند.  پدربزرگ و پدر حضرت امام هر دو از روحانیون محترم و تفنگدار بودند. پدر امام - مرحوم حاج سید مصطفی - در همین خانه متولد شد. امام و دو برادر و سه خواهرشان نیز در همین خانه متولد شدند و در همین خانه نیز برخی دروس مقدماتی را آموختند.  حضرت امام در ۱۹ سالگی این خانه را برای ادامه تحصیل ترك و به اراك و سپس قم عزیمت كردند. البته رفت و آمدشان به این خانه قطع نشد. بیت تاریخی خانواده حضرت امام (ره) علاوه بر جاذبه‌های تاریخی و سیاسی از نظر معماری نیز در خور تأمل و توجه است.

دیدار در مدرسه
12 بــــــهمن 1357 ایــــــــــــران آغوشش را روی یك ابرمرد گشود؛ پس از 14 سال تبعید. رهبری كه یك تنه و دور از وطن، انقلابی مردمی را هدایت كرده و به سرانجام رسانده بود. او به میهن بازگشته و حالا وقتش بود به میان مردم  برود و یك قدم راه باقیمانده را با آنها به آخر برساند. پس در گام اول و در میان انبوه استقبال‌كنندگان، برای ادای احترام به شهدای انقلاب، به بهشت زهرا رفت و اولین سخنرانی‌اش از آن بهشت به گوش جهانیان رسید. یك روز بعد، ساعت هفت و نیم صبح، هنگام دیدار مراد و مریدان بود، در مدرسه رفاه.
مدرسه رفاه در نزدیكی مجلس شورای اسلامی قرار دارد و در روزهای ابتدای انقلاب، محل تجمع حامیان امام بود. این ساختمان، بنایی ساده و آجری بود همانند دیگر مدارسی كه در ایام پهلوی ساخته شده. مهم‌تر از ساختمان و امكانات موجود در آن، وقایع اتفاق افتاده در آن است. اوایل انقلاب این مدرسه مركزی بود كه شهید رجایی و دیگران، سلاح‌هایی را كه در جریان انقلاب به دست مردم افتاده بود، جمع‌آوری و در زیرزمین مدرسه نگهداری می‌كردند‌. همچنین این مدرسه محل تشكیل دولت موقت، جلسات شورای انقلاب و تصمیم‌گیری در خصوص سران دستگیرشده رژیم سابق بود.
رفاه درواقع مدرسه‌ای دخترانه بود كه توسط افرادی از جمله محمدجواد باهنر، محمدعلی رجایی، سید محمد بهشتی، علی اكبر هاشمی رفسنجانی و برخی دیگر از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی مخالف با دولت پهلوی تأسیس شده و كانون تجمعات و فعالیت‌های زیرزمینی انقلابیون در زمان پهلوی و مقر آشكار آنها پس از انقلاب بود.

 اولین اقامتگاه 
اعضای كمیته استقبال تصمیم گرفتند به دلایل امنیتی، امام را در مكانی كه شرایط مدرسه رفاه را داشته و نزدیك آن باشد، یعنی مدرسه علوی مستقر كنند تا به این ترتیب ایشان مستقیماً در روند جریان‌های تصمیم‌گیری مربوط به انقلاب و دولت موقت قرار گیرد.
مدرسه علوی كه برای مدتی میزبان امام بود در سال 1334 توسط علی اصغر كرباسچیان با همكاری اشخاصی مانند هادی مقدس‌تهرانی و پس از آن رضا روزبه، طراحی و ساخته شد و در مهرماه 1335 به عنوان مدرسه‌ای شیعی و به نام علوی آغاز به كار كرد.
در سال اول مدرسه، فقط یك كلاس با 15 دانش‌آموز داشت، اما در سال‌های بعد مدرسه رونق بسیار پیدا كرد و در نتیجه مدرسه ابتدایی علوی به اضافه مدرسه راهنمایی علوی نیز در سال 1340 تاسیس شد. از مهم‌ترین دانش‌آموزان این مدرسه، چهره‌های انقلابی و معروفی چون علی‌اكبر ولایتی، محمد‌جواد ظریف، غلامعلی حداد عادل، سید‌علی‌اكبر محتشمی‌پور و محمد نهاوندیان هستند.

ساده‌ترین حسینیه تاریخ
در منطقه شمیران و در كنار خانه امام خمینی(ره) در ناحیه جماران، حسینیه‌ای وجود دارد كه در یك بازه زمانی از سال 57 تا 1368 مهم‌ترین مركز ملاقات‌ها و اجتماع دیداركنندگان با رهبر انقلاب بود. 
این حسینیه، ساختمانی دو طبقه به مساحت ۸۰۰ مترمربع است كه تاریخ ساخت اولیه آن به سال ۱۲۳۲ خورشیدی باز می‌گردد و پس از ساخت توسط سید‌ابراهیم جمارانی وقف عام می‌شود. بنای قدیمی حسینیه به مرور دچار فرسایش و تخریب شده تا آن‌كه در سال ۱۳۵۵ توسط اهالی بازسازی می‌شود. پس از انقلاب و در سال ۱۳۵۸ نیز حسینیه جماران از طرف سید‌مهدی امام‌جمارانی كه متولی آنجا بود، در اختیار امام خمینی(ره) قرار داده می‌شود. به این ترتیب امام در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۹ از منطقه دربند به جماران نقل مكان كرده و در خانه‌ای ۱۵۰ متری در مجاورت این حسینیه، اقامت می‌كنند. حسینیه جماران از آن به بعد محل دیدار اقشار مختلف مردم با امام و پایگاهی برای ارتباط نزدیك با رهبر انقلاب می‌شود. بالكن معروف حسینیه و صندلی امام كه جایگاه همیشگی وی در دیدار با مسؤولان و مردم بود، به همان صورت اولیه حفظ شده و علاقه‌مندان می‌توانند از آن بازدید كنند.