همه راه‌های رسیدن به مقصد
برای رفتن به آبشار دو مسیر وجود دارد؛ اول مسیری كوتاه‌تر كه از سمت دریاست، یعنی مسیری از لوندویل تا كوته‌كومه كه ماشین‌روست و بعد از پایان جاده آسفالته، یك پیاده‌روی حدودا ده كیلومتری دارد كه عمده مسیر هم خاكی است، گرچه این روزها متاسفانه ماشین هم كم از آن عبور نمی‌كند. در این راه، پس از طی مسیری، به كافه خشنود می‌رسیم، از اینجا به بعد شیب زمین بیشتر می‌شود. حالا دیگر باید پاشنه‌ها را بالا كشید تا بتوان با گذر از دشت و تپه‌هایی كه ارتفاع‌شان درنهایت به 650 متر می‌رسد، به آبشار برسید. این یعنی بیشتر شیب این مسیر بعد از كافه خشنود است. به پای آبشار هم كه برسی چند كلبه كوچك هست كه چای داشته باشد و بتوانید خستگی در كنید.

 رقص‌كنان در ارتفاعات تالش
ما اما مسیر دوم را انتخاب می‌كنیم؛ مسیری كه شاید زیبایی‌اش را تنها بتوان در قالب تصاویر و نه حتی كلمات نشان داد؛ مسیری 
17 كیلومتری كه از پای دریاچه سوها در استان اردبیل آغاز می‌شود و پس از طی مسیری بعضا پرشیب، در دل طبیعتی متنوع و بكر با مناظری سحرانگیز و بهشتی به آبشار می‌رسد؛ مناظری كه برای دیدنش باید دل به كوه‌های تالش زد و عرض البرز را در آخرین كیلومترهایش طی كرد؛ مسیری كه جان و دل و روح آدمی را به رقص و سرور درمی‌آورد. كوهپیمایی‌های عرض البرز زیادند؛ از شرقی‌ترین‌هایشان كه استان سمنان را به گلستان وصل می‌كند، تا غربی ترین‌شان كه شاید همین مسیر سوها به لاتون باشد.

    بیتوته در كنار دریاچه نقره‌ای 
از اردبیل تا دریاچه سوها جاده ماشین رو دارد و غیر از چند كیلومتر آخر كه خاكی و كمی شیبدار است، بقیه را به‌راحتی می‌توان با خودرو طی كرد. به كنار دریاچه كه رسیدید، می‌توانید پس از درنگی برای تماشایش، پای در پاكوب كنار دریاچه بگذارید و كناره درخت‌های فندقی را كه در ابتدای مسیر وجود دارد، بگیرید و بروید به سمت مقصد. (البته خیلی‌ها هم ترجیح می‌دهند شبی را كنار دریاچه اتراق كنند و بعد از استراحت و تماشای دریاچه زیبا در روز و آسمان پرستاره‌اش در شب، صبح روز بعد سرزنده تر از قبل به مسیر 
ادامه دهند).

    چقدر راه برویم؟ 
در مجموع مسیر 17 كیلومتری از دریاچه تا آبشار و تا كوته كومه را معمولا و حداقل می‌توان در دو روز طی كرد، هرچند گروه‌هایی هم بوده‌اند كه با باری سبك‌تر این مسیر را یكروزه طی كرده‌اند.

    كی برویم كه دیوانه شویم؟
بهترین زمان تردد در این مسیر زیبا در بازه ماه‌های خرداد تا آخر تابستان است. در این زمان به‌ویژه تا تیرماه، یعنی همان زمانی كه ما در این مسیر بهشتی روح‌مان به پرواز درآمده بود، در فاصله دریاچه تا آبشار و در مسیر بین درخت‌های فندق به تپه‌هایی می‌رسیم كه مملو از گل‌های وحشی رنگارنگ هستند؛ گل‌های زرد بابونه و گل‌های سفید و بنفش و صورتی كه عطرشان آدمی را مدهوش می‌كند و همه اینها البته در بستری سبز روییده‌اند و  رو به آسمانی دارند كه گاه مه آلود بودنش، آدم را به دنیای خیال و رویا و داستان‌های افسانه‌ای می‌برد. كمی جلوتر هم با بالا و پایین شدن در تپه‌های پیش رو از مناطقی رد می‌شوید كه چراگاه تابستانی دام‌ها و چهارپایان روستاییان و عشایر است. از اینجا به بعد، جاده گاز را رد می‌كنیم و می‌رسیم به مرتفع ترین قسمت مسیر؛ به قله اسپیناس كه دكل موبایلی هم روی قله پهن و غیرتیزش قرار دارد. از اینجا منظره كوه‌های پوشیده از جنگل قسمت گیلانی چشمان‌تان را می‌نوازد؛ كوه‌هایی كه معمولا مه‌آلودند و قله هایشان از لابه‌لای ابرهای محیط بیرون زده است. كمی پایین‌تر هم چشمه آبی و كلبه‌ای موقتی وجود دارد كه در فصل تابستان و در تعطیلات آخر هفته شاید بشود روی خوردن چای در آنجا حساب كرد.

   به هیركانی‌های جهانی می‌رسیم
از قله عبور می‌كنیم، شیب مسیر بیشتر می‌شود. از اینجا به بعد دو طرف مسیر با درختان جنگل‌های هیركانی پوشیده می‌شود؛ همان جنگل‌هایی كه به‌تازگی ثبت جهانی شدند و یونسكو آنها را به‌عنوان دومین اثر طبیعی كشورمان جزو فهرست میراث جهانی قرار داده است. حتما می‌دانید كه اولین اثر طبیعی ثبت شده كشورمان، كویر زیبای لوت است و با ثبت جنگل‌های هیركانی مشخص می‌شود كه چقدر تنوع اقلیمی كشورمان بالاست؛ اقلیمی صاحب جنگل،‌كویر و... و البته ما كه این را می‌دانستیم، اما حالا همه جهانیان نگاه‌شان به این اقلیم متنوع و جادویی دوخته شده است. امید كه این ثبت جهانی همه‌مان را مصمم به مراقبت از این طبیعت بكر و این جنگل‌های باستانی‌اش كند كه سراسر دریای كاسپین كشیده شده است.

    ورود به دالان سبز  
به مسیر برمی‌گردیم كه حالا دیگر پاكوبش از بین درختان دالان مانندی عبور می‌كند كه اسم دالان هم بسیار برازنده آن است؛ دالانی كه عبور از آن خستگی تا اینجای مسیر را به كلی از تن آدمی بیرون می‌كند. از دالان با تمام زیبایی و حس خوبش عبور می‌كنیم. باز هم جلوتر می‌رویم، به جایی می‌رسیم كه شیب مسیر زیاد می‌شود، به نحوی كه در روزهای بارانی عبور از آنها كمی مشكل می‌شود، به مسیر ادامه می‌دهیم تا جایی كه دوباره جلوی دید باز می‌شود و چشم‌مان به تماشای مناظری بسیار زیبا روشن می‌شود. همان جایی كه از بالا می‌شود شاهد خانه‌های ییلاقی در مسیر هم بود.

    مراقب باشید گم نشود
از اینجا مسیر به چند راه تقسیم می‌شود كه بعد از عبور از حصار و پرچینی، ما ساده‌ترین و كم خطرترین‌شان را انتخاب می‌كنیم. همان كه كمی طولانی‌تر است و به پایین آبشار می‌رسد؛ مسیری كه با وجود ساده‌تر بودنش در نقاطی گمراه‌كننده می‌شود. یعنی همان‌جاها كه از میان سرخس‌هایی عبور می‌كند كه مسیر پاكوب را پوشانده‌اند و اگر نباشد جی پی اس مسیر یا همراهی یك راه بلد، گم شدن در آن خیلی هم دور از تصور نیست، نشانه‌اش هم چند كلبه كه در یكی از آنها می‌توان مایحتاج ابتدایی را برای زنده ماندن تا رسیدن كمك پیدا كرد.

    و سرانجام ... 
 اینجا شاید جای مناسبی باشد برای شب مانی كه تا صبح بتوانیم بیدار بمانیم و با طی مسافت نسبتا كمی به پای آبشار لاتون برسیم؛ آبشاری كه از بلندای صخره‌ای عمودی پایین می‌ریزد و تا از آن ارتفاع صخره‌ای به پایین و صورت شما برسد، پودر شده است؛ آبشاری كه اگر مه نباشد از فاصله زیادی از پایین دست هم پیداست و به‌طور حتم بلندترین آبشار شمال ایران است...