نگاهی گذرا بر ادبیات دینی برای کودکان
خداشناسی و خردسالان
اواسط دهه 80 ، زمانی که هنوز مادر نشده بودم، تصمیم داشتم وارد حوزه کار کودک بشوم. آن سال‌ها، تازه شروع کرده بودم به مطالعه مباحث فلسفی و عرفانی و می‌خواستم همه چیزهایی که یاد می‌گرفتم، بریزم در کام بچه‌ها تا از همان کودکی با این معارف آشنا شوند و رشد کنند. با همین فکرها و آرزوها، راهی نمایشگاه کتاب شدم برای رصد کتاب‌های کودک. آن زمان، کتاب‌های مذهبی خاصی باب شده بود با تصویرهای جذاب و خوش‌رنگ و بازارپسند؛ هرعنوان کتاب هم یک مجموعه ده‌بیست جلدی بود، عناوینی مثل نهج‌البلاغه برای کودکان، صحیفه سجادیه برای کودکان، توحید مفصل به زبان کودکانه و... من هم که از زمان کودکی خودم به بعد، دیگر کتاب کودک ندیده بودم و سوادم در این زمینه به همان کتاب‌های حسنی و ده شلمرود محدود می‌شد، هر چه توانستم از این مدل کتاب‌ها خریدم. همان زمان هم با وجود دانش تربیتی و ادبی اندک، متوجه شدم میان ادبیات کودک و تصویرگری فاصله زیادی وجود دارد و متن آن کتاب‌ها به جذابیت تصاویرشان نیستند. گذشت و گذشت تا فرزند اولم به دنیا آمد و عملا در مسیر کار کودک افتادم. در این مدت هم خدا لطف کرد و به‌دلیل پاره‌ای مسائل، نتوانستم آن ایده‌های تخیلی‌ام را اجرایی کنم و ناجی(!) نسل‌های آینده بشوم. با تولد فرزند و شروع مطالعات تربیتی، کم‌کم فهمیدم ادبیات دینی برای کودکان حساسیت‌ها و ظرایفی دارد و اغلب آن کتاب‌هایی که دیده بودم، فاقد آن بودند چه در بخش متن و چه تصویر.
عالم کودک با عالم بزرگسال تفاوت دارد و برای ایجاد پایه‌های اعتقادی در سنین پایین، نباید همان روندی را اجرا کرد که برای یک بزرگسال توصیه می‌شود. دغدغه‌مندان این حوزه کم نیستند ولی متاسفانه کارشناسان آگاهی که دست به قلم هم باشند، اندکند.
آقای سیدمحمد مهاجرانی جزو معدود نویسندگانی است که آثار نسبتا خوبی در زمینه ادبیات مذهبی کودک به چاپ رسانده. مجموعه خداشناسی خردسالان که توسط انتشارات جمکران منتشر شده، یکی از این آثار است. این مجموعه برای شش سال به بالاست و در هر جلد از آن، در مورد یکی از نعمت‌های خدا صحبت شده است. انتخاب موضوعات هم خلاقانه و جدید است مثلا لبخند، هنر، قلب‌های مهربان، رشد، زبان‌ها و... بخش اصلی کتاب به بیان جنبه‌های مختلف آن نعمت می‌پردازد بدون این‌که نامی از خداوند متعال بیاورد یا بگوید که این نعمت از طرف خداست یا... به این شکل دقت کودک به آن موضوع جلب می‌شود و آن را از زوایای مختلف بررسی می‌کند. در صفحه پایانی کتاب، نویسنده، خدا را به‌دلیل اعطای آن نعمت شکر می‌کند و با یک یا دو سؤال ذهن کودک را به این سمت سوق می‌دهد که اگر آن نعمت وجود نداشت یا به آن شکلی که هست، نبود، چه می‌شد.
در این قسمت، مربی یا بزرگ‌تری که کتاب را برای کودک می‌خواند، می‌تواند با وی در مورد این سؤالات انتهایی صحبت کند و دنیای خیالی‌ای که در سؤال مطرح شده، تصور کنند و در مورد مشکلاتی که به وجود می‌آمد، حرف بزنند. البته ممکن است ذهن خلاق کودک به سمت بیان مشکلات و معایب فقدان نعمت‌ها نرود و از این سؤالات به یک‌سری پاسخ‌های فانتزی برسد و در این صورت لازم نیست که والد یا مربی، تخیل او را رد کند و او را به مقصود مورد نظر خودش برساند زیرا در مورد کودک، فرآیند فکر کردن از نتیجه آن مهم‌تر است و کودک باید از این گفت‌وگو لذت ببرد.
تصویرگران این مجموعه، افراد متعددی هستند که یک ویژگی در همه آنها مشترک است و آن هم خلق تصاویر خیال‌انگیز و کودکانه و استفاده از رنگ‌های متنوع و در عین حال ملایم است. خلاقیت تصویری این کتاب‌ها بر غنای آن افزوده و به جرات می‌توان گفت این مجموعه بدون این تصاویر، آن چیزی که الان هست، نمی‌شد. البته جا داشت در برخی مجلدات این مجموعه، به‌خصوص آنها که در مورد طبیعت هستند، از عکس‌های واقعی استفاده کرد تا مخاطب خردسال با دیدن صحنه‌های طبیعت، پیام متن را بهتر دریافت کند. متن کتاب هم در برخی قسمت‌ها نیاز به ویرایش زبانی دارد یا در برخی جلدها، لحن متن دوگانه است و بین یک کتاب قصه و یک کتاب علمی- مذهبی در نوسان است. امیدواریم در آثار دیگر نویسنده، شاهد متن‌های قوی‌تری باشیم و دغدغه‌مندان این حوزه با به‌روزرسانی و افزایش دانش و مهارت خود، آثار جذاب‌تری تولید کنند.
عالم کودک با عالم بزرگسال تفاوت دارد و برای ایجاد پایه‌های اعتقادی در سنین پایین، نباید همان روندی را اجرا کرد که برای یک بزرگسال توصیه می‌شود. دغدغه‌مندان این حوزه کم نیستند ولی متاسفانه کارشناسان آگاهی که دست به قلم هم باشند، اندکند.
آقای سیدمحمد مهاجرانی جزو معدود نویسندگانی است که آثار نسبتا خوبی در زمینه ادبیات مذهبی کودک به چاپ رسانده. مجموعه خداشناسی خردسالان که توسط انتشارات جمکران منتشر شده، یکی از این آثار است. این مجموعه برای شش سال به بالاست و در هر جلد از آن، در مورد یکی از نعمت‌های خدا صحبت شده است. انتخاب موضوعات هم خلاقانه و جدید است مثلا لبخند، هنر، قلب‌های مهربان، رشد، زبان‌ها و... بخش اصلی کتاب به بیان جنبه‌های مختلف آن نعمت می‌پردازد بدون این‌که نامی از خداوند متعال بیاورد یا بگوید که این نعمت از طرف خداست یا... به این شکل دقت کودک به آن موضوع جلب می‌شود و آن را از زوایای مختلف بررسی می‌کند. در صفحه پایانی کتاب، نویسنده، خدا را به‌دلیل اعطای آن نعمت شکر می‌کند و با یک یا دو سؤال ذهن کودک را به این سمت سوق می‌دهد که اگر آن نعمت وجود نداشت یا به آن شکلی که هست، نبود، چه می‌شد.
در این قسمت، مربی یا بزرگ‌تری که کتاب را برای کودک می‌خواند، می‌تواند با وی در مورد این سؤالات انتهایی صحبت کند و دنیای خیالی‌ای که در سؤال مطرح شده، تصور کنند و در مورد مشکلاتی که به وجود می‌آمد، حرف بزنند. البته ممکن است ذهن خلاق کودک به سمت بیان مشکلات و معایب فقدان نعمت‌ها نرود و از این سؤالات به یک‌سری پاسخ‌های فانتزی برسد و در این صورت لازم نیست که والد یا مربی، تخیل او را رد کند و او را به مقصود مورد نظر خودش برساند زیرا در مورد کودک، فرآیند فکر کردن از نتیجه آن مهم‌تر است و کودک باید از این گفت‌وگو لذت ببرد.
تصویرگران این مجموعه، افراد متعددی هستند که یک ویژگی در همه آنها مشترک است و آن هم خلق تصاویر خیال‌انگیز و کودکانه و استفاده از رنگ‌های متنوع و در عین حال ملایم است. خلاقیت تصویری این کتاب‌ها بر غنای آن افزوده و به جرات می‌توان گفت این مجموعه بدون این تصاویر، آن چیزی که الان هست، نمی‌شد. البته جا داشت در برخی مجلدات این مجموعه، به‌خصوص آنها که در مورد طبیعت هستند، از عکس‌های واقعی استفاده کرد تا مخاطب خردسال با دیدن صحنه‌های طبیعت، پیام متن را بهتر دریافت کند. متن کتاب هم در برخی قسمت‌ها نیاز به ویرایش زبانی دارد یا در برخی جلدها، لحن متن دوگانه است و بین یک کتاب قصه و یک کتاب علمی- مذهبی در نوسان است. امیدواریم در آثار دیگر نویسنده، شاهد متن‌های قوی‌تری باشیم و دغدغه‌مندان این حوزه با به‌روزرسانی و افزایش دانش و مهارت خود، آثار جذاب‌تری تولید کنند.
