روز بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف، زمان مناسبی است تا عادات اشتباه تغذیه‌ای را اصلاح کنیم
می‌رسد ته‌مانده بشقاب‌ها
به آبروی تا كمر خم شده در سطل‌های بزرگ مربعی زباله كاری ندارم! به بچه‌هایی كه از فرط لاغری، پوست از نشستن روی استخوان‌های آنها شرمگین است، كاری ندارم. كاری ندارم كجای این شهر، آن محله، آن سر دنیا در آن شهر، چند نفر هر روز صبح با دغدغه «غذا» چشم بازمی‌كنند و شب با گلوی گرفته از بغضِ گرسنگی، سر بر بالین می‌گذارند. به بچه‌های دستفروش همه چهارراه‌های دنیا كه الیورتوییست را سخت برایم تداعی‌می‌كنند هم كاری ندارم. به خودم، به شما، به همه ما كه دست مان به دهان‌مان می‌رسد كار دارم. به خودمان كار دارم كه هر شب برای این‌كه مانند میلیاردها انسان دیگر، ردی از خودمان در این جهان باقی بگذاریم، با كیسه زباله‌ای، ساخته شده از دورریز برنج، نان، ماكارونی، میوه، سبزی و... انسانیت را در سطل‌های بزرگ و كوچك زباله جا می‌گذاریم. به ما كه «رعایت كردن» را بلد نیستیم. بعضی روزها، بهانه‌ای است برای نگاه كردن، نگاهی دوباره به رفتارمان. یكی از این مناسبت‌ها، «روز بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف» به تاریخ اول خرداد ماه هر سال است. این مناسبت را بهانه كردیم تا نگاهی داشته باشیم به آمار دورریز خوراكی‌ها در جهان و ایران. به‌ویژه این‌كه ماه رمضان است و مهمانی‌ها و سفره‌های بی‌شماری در بسیاری از كشورها از جمله كشور خود ما، گسترده است. دكتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و استاد دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی ایران هم درباره راهكارهای كنترل و تصحیح این رفتار نكته‌هایی را با ما به اشتراك گذاشته است.
درباره كشورهای اروپایی، آمارهای مختلفی وجود دارد. به این معنی كه بعضی كشورها در تولید برخی زباله‌ها در صدر قرار دارند. اما به طور كلی و براساس آمار ارائه شده در پایان سال 2018 ، آمار دورریز خوراكی‌ها برابر 90 میلیون تن بوده كه لهستانی‌ها به‌تنهایی تولیدكننده 9 میلیون تن از این میزان بوده‌اند.
اروپایی‌ها كه نگران این حجم تولید زباله هستند، با طراحی برنامه‌هایی درنظر دارند تا سال 2025 ، 30 درصد و تا سال 2020 ، 50 درصد كاهش از حجم تولید زباله در اتحادیه اروپا را كاهش دهند.
همه دست به یكی كرده‌ایم
ما هم آمار خودمان را داریم! به‌طوری‌كه براساس اعلام سازمان فائو( سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد)، سالانه 35 درصد از محصولات كشاورزی در ایران، اسراف و اتلاف می‌شوند. اگر میزان مصرف محصولات كشاورزی در ایران را صد میلیون تن درنظر بگیریم، ما ایرانی‌ها سالانه 35 میلیون تن غذا دور می‌ریزیم كه براساس آمار تقسیم‌بندی اسراف نیز به این شكل است: میوه و سبزی 25 تا 30 درصد؛ 30درصد گندم و نان، 10 درصد برنج و 15درصد روغن. بنابراین سرجمع، حدود یك میلیارد دلار اتلاف هزینه در مصرف همین سه قلم كالا یعنی برنج، گندم و روغن داریم.
نگاه را تغییر دهیم
«با مهمان یا حتی جمع‌های ساده دوستانه، راحت نیستیم. بنابراین افراط می‌كنیم؛ از خرید موادغذایی تا تعارف كردن و خوردن» دكتر محمدرضاوفا، متخصص تغذیه درباره تاثیر منفی تعارف و رودربایستی ما ایرانی‌ها این جمله را گفته و در ادامه توضیح می‌دهد: «باید این نگاه تغییر كند و خوراكی‌ها به اندازه پخته شده و میل شوند.»
از گرسنگی می‌آید
«درعلم تغذیه به افراد توصیه می‌شود وقتی خیلی گرسنه هستید برای خرید و صرف غذا به سوپرماركت یا رستوران یا حتی سمت یخچال منزل نروید. به این دلیل كه گرسنگی، رفتار عادی تغذیه‌ای را تغییر می‌دهد و باعث می‌شود او بیش از اندازه نیاز بخرید» دكتر وفا ادامه می‌دهد: وقتی از خوراكی‌ای زیاد از اندازه خریداری شود، بنابراین دورریز آن هم افزایش پیدا می‌كند. بنابراین در زمان گرسنگی، به‌هیچ وجه خرید نروید.
نباید به خودتان برسید
وقتی یك وعده غذایی را حذف می‌كنیم، تلقین می‌كنیم ضعیف شده‌ایم. پس باید فكری به حال ضعف و گرسنگی بكنیم. دكتر محمدرضا وفا درباره این حس كاذب توضیح داده و می‌گوید: با حذف وعده ناهار به دلیل روزه‌داری، احساس می‌كنیم ضعیف شده‌ایم و مبادا از نظر تغذیه‌ای برای خودمان كم بگذاریم! به همین دلیل چه در خرید و چه در طبخ غذا، زیاده‌روی می‌كنیم. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: چون هم زیاد از اندازه خرید كرده‌ایم و هم زیادتر از نیاز غذا پخته شده است، بنابراین بخش عمده‌ای از آن دور ریخته می‌شود. بنابراین این تصور اشتباه را از ذهن پاك كنید كه باید در وعده افطار یا سحر، یك وعده غذای خورده نشده را جبران كنید.
شیرینی، دورریز می‌آورد
خیلی از ما تصور می‌كنیم با خوردن شیرینی، گرسنگی برطرف می‌شود. اما این تصور اشتباه است. شیرینی، به‌ویژه اگر منابع غیرطبیعی آن وارد بدن شود، باعث تشدید گرسنگی خواهد شد. اما یك نكته خاص این میان وجود دارد كه دكتر وفا درباره آن می‌گوید: «با خوردن زولبیا و بامیه، حلوا، شله زرد، انواع شكلات و شیرینی در وقت افطار، به شكل كاذب سیر می‌شوید. به این دلیل كه قند خون ناگهان بالا می‌رود. بنابراین نمی‌توانید غذاهای مفیدی را كه برای افطار تدارك دیده شده، بخورید» او ادامه می‌دهد: بنابراین غذا، سالاد، ماست و خیار و... دست نخورده یا نیم‌خورده مانده و راهی سطل زباله می‌شوند. بنابراین در زمان افطار یا سحر یا هر زمانی كه تصمیم به خوردن غذا دارید، خودتان را با شیرینی‌های مضر سیر نكنید.
آب و چربی، دورریز می‌آورد
«شبیه همان اتفاقی كه برای خوردن شیرینی توضیح داده شد، برای خوردن بیش از اندازه و بی‌موقع آب و خوراكی‌های چرب هم صادق است.» دكتر وفا پس از این توضیح كوتاه اضافه می‌كند: «باید در خوردن غذا، سهم هر خوراكی را درنظر بگیرید. خوردن بی‌رویه، بدموقع و نامناسب بعضی خوراكی‌ها می‌تواند باعث سیری كاذب و درنتیجه باقی ماندن غذاهای مفید و اصلی و درنتیجه دورریز آنها شود.»
از همان ابتدا بردارید
دكتر وفا درباره راهكار جداسازی و نگهداری مازاد خوراكی‌ها می‌گوید: «اگر بعد از پختن غذا احساس كردید امروز به اشتباه بیش از اندازه نیاز خانواده غذا پخته‌اید، همان ابتدا مقداری از غذاها را در ظرف یك‌بار مصرف مناسب ریخته و آنها را در یخچال نگهداری كنید تا به دست افراد نیازمند برسانید.»
در پاسخ به این پرسش كه باقی‌مانده غذاها پس از مهمانی یا مراسم مختلف قابل ارائه به نیازمندان است یا نه، توضیح داد: اگر غذاها
دست نخورده باقی مانده سپس در ظروف یك بار مصرف به درستی جمع‌آوری و در دمای یخچال نگهداری شوند، امكان ارائه آنها وجود دارد. در واقع غذاها نباید با بزاق افراد -قاشق یا چنگال دهن خورده آنها - تماس پیدا كرده باشد. پس از ارائه غذاها نیز باید پیش از مصرف كاملا حرارت دیده و گرم شوند تا آلودگی‌های احتمالی از بین بروند.
رعایت تناسب
دكتر وفا درباره تهیه غذا این‌طور توضیح می‌دهد: «باید موادغذایی به اندازه تعداد نفرات هر خانه خرید، آماده‌سازی و نگهداری شود.»
او در پاسخ به این پرسش كه برای مهمانی‌ها باید این نكته را چطور رعایت كرد، می‌گوید: كمی بیشتر، كافی است. نباید مقدار خرید،آماده‌سازی و طبخ غذا به حدی باشد كه دورریز ایجاد كند. بنابراین تناسب و اندازه را رعایت كنید.
این استاد دانشگاه درباره آلودگی موادغذایی این طور می‌گوید: خرید بیش از اندازه، نگهداری طولانی مدت و مصرف نكردن به‌موقع موادغذایی باعث آسیب به ساختار و كاهش كیفیت آنها شده و به ناچار راهی برای دور ریختن آن باقی نمی‌ماند. بنابراین مدت زمان نگهداری هر خوراكی را با مقدار خرید و مصرف آن متناسب كنید.
