ترویج علم و نیازهای اولیه مردم
ترویج علم موضوعی است پر از مناقشه‌های ریز و درشت. این كه ترویج علم دقیقا یعنی ترویج كدام بخش از معارف بشری، از چه شیوه‌هایی می‌تواند پیروی كند و آیا اصلا مفید است یا صرفا حركتی بی‌معنا، از جمله پرسش‌های بنیادی درباره ترویج علم است. هفته پیش توضیح دادیم توسعه علم و حركت علم به سوی معیارهای مردم‌سالاری از جمله اهداف ترویج علم است؛ اما بازكردن هریك از این موضوعات نیازمند شرح و بسط و مثال‌هایی فراوان است كه سعی داریم هرهفته در همین ستون به آن بپردازیم. بنابراین پرسش خود را دوباره با مصداقی عینی‌تر از گذشته تكرار می‌كنیم كه پرداختن به موضوعی كاملا نظری مثل ماهیت جانوری همچون میگوی بچه‌قورباغه‌ای چه فایده‌ای برای مردم دارد؟
برای پاسخ از چند مقدمه آغازمی‌كنیم: 1ـ میل به دانستن، غریزه‌ای ذاتی است. 2ـ این غریزه ضامن امنیت ماست. 3ـ رده‌بندی و شناخت چیزها بخشی از كاركرد طبیعی زبان ماست. 4ـ شناخت میگوی بچه‌قورباغه‌ای ظاهرا برای بقای ما ضروری نمی‌نماید؛ ۵-نیازهای آدمی محدود به نیازهای زیستی مثل سیری و تندرستی نیست؛ بلكه شامل طیف وسیعی از نیازهای زیستی، امنیتی، اجتماعی، احترام و شكوفایی استعدادهاست.
مردم مایلند درباره هرچیزی كه به نیازهای آنها مرتبط باشد، بدانند. گاهی این نیاز مرتبط با سیرشدن و تندرستی یا تولیدمثل است و گاهی مرتبط با امنیت یا غرایز دیگر مانند رفع كنجكاوی یا حتی عرض اندام در عرصه اجتماع. طبعا اگر علم پاسخی برای این نیازها نداشته باشد، سوداگران دیگری هستند كه متاع خود را به مردم بفروشند؛ اما اشكال اینجاست كه متاع این فروشندگان تناسبی با رفع نیازهای مردم نخواهد داشت. مثلا ارائه اطلاعات نادرست، خرافه‌ها، اغراق‌ها و شایعات اگر با القای محاسبات نادرست، ضرری متوجه مردم نكند، سودی هم به حال آنها نخواهند داشت. در ساده‌ترین بیان ممكن، كنجكاوی غریزه ذاتی نوع بشر است و آدمیان به هرحال برای پرسش‌های خود پاسخ‌هایی پیدا خواهند كرد؛ بنابراین چه بهتر این پاسخ‌ها تناسب و تقاربی با حقیقت داشته باشد. برداشت امروزی ما این است كه علم مستحكم‌ترین رابطه را با حقیقت دارد و ترویج علم، كارزاری است برای رفع نیازهای بنیادی و غریزی آدمیان. درغیاب ترویج علم، شبه علم، خرافات، دروغ و اخبار كذب ترویج خواهد شد و همان‌طور كه علم مفید است، شبه‌علم خطرآفرین است. این نخستین فایده نزدیك ترویج است و مهم‌ترین نقطه ضعف آن را نیز آشكار می‌كند: وقتی ترویج چیزی به جز علم به جای ترویج علم به مردم فروخته می‌شود.
