آیا آموزش و پرورش ناچار به استفاده از ظرفیت‌های فناوری است؟ پاسخ به نظر بدیهی است و دلایل این بدیهی بودن فراوان. حتی در لا‌به‌لای حرف‌های مهدی نوید ادهم هم می‌توان به بدیهی بودن این پاسخ رسید. آن‌قدر كه او معتقد است اگر آموزش و پرورش نتواند استفاده بهینه‌ای از این ظرفیت داشته باشد با مشكلات بزرگی رو به رو خواهد بود. او می‌گوید: در حال حاضر استفاده از نرم‌افزارهای آموزشی به طور اخص و تقویت مهارت‌های استفاده از فناوری به طور اعم، به ضرورت اجتناب ناپذیری در نظام آموزشی تبدیل شده است و چنانچه آموزش و پرورش نتواند با تغییر و تحولات لازم همپای تحولات تكنولوژیك پیش برود، قطعا با مشكلات جدی مواجه خواهد شد.
دبیركل شورای‌عالی آموزش و پرورش‌ با اشاره به ظرفیت‌هایی نظیر «بازار كودك» كه فضای مجازی به‌تازگی برای تسهیل دسترسی كودكان به محتوای مناسب برای سن آنها و ارائه نرم‌افزارهای حوزه آموزشی و سرگرمی ویژه كودكان ایجاد كرده است، عنوان می‌كند: قطعا بخشی از میلیون‌ها نفری که در این فضا فعال هستند، دانش‌آموزانند؛ البته ناگفته نماند استفاده از این نرم‌افزارها تنها مختص به كودكان نیست. نوجوانان، جوانان و بزرگسالان نیز از این نرم‌افزارها بهره می‌گیرند و به طور طبیعی اكثر خانواده‌ها درگیر این قضیه هستند و از این ظرفیت‌ها استفاده می‌كنند.

 ‌پیشنهادی برای كمك به رشد محتوا
در همین راستا، مدیرعامل پلتفرم موبایلی «بازار» برای همكاری با آموزش و پرورش اعلام آمادگی كرده است.امین امیرشریفی با اشاره به رویكرد مثبت مسؤولان آموزش و پرورش به نرم‌افزارهای حوزه تعلیم و تربیت كودكان می‌گوید: طرح موضوعات این‌چنینی نشان می‌دهد نگاه مسؤولان ما به بحث آموزش در دنیای امروز، تغییر كرده و به سمت‌وسوی خوبی در حال حركت است؛ با توجه به این‌كه تعداد زیادی از كاربران كافه بازار را قشر دانش‌آموز تشكیل می‌دهند، می‌توان از همین ابزار برای آموزش استفاده كرد.
وی عنوان می‌كند: تا این لحظه حدود ۲۷ هزار نرم‌افزار آموزشی در بازار ارائه شده اما نیاز است در حوزه كودكان فعالیت بیشتری صورت بگیرد چراكه این حوزه بسیار گسترده است؛ البته فقط برنامه‌های دسته آموزش نیست كه جنبه آموزشی دارد، حتی بازی‌ها هم اثرات جدی در آموزش دارند كه می‌توان روی آنها هم كار كرد.
امیرشریفی می‌افزاید: در مقابل، آموزش و پرورش هم می‌تواند از تولیدكنندگان محتوا حمایت‌های مالی و معنوی به عمل آورد؛ كم كردن هزینه‌های تولید محتوا، سرعت بخشیدن به روند دریافت مجوزهای این حوزه و در اختیار قرار دادن منابع و دانشی كه در آموزش و پرورش قرار دارد، جزو كارهایی است كه به‌خوبی از عهده وزارت آموزش‌ و پرورش برمی‌آید.
محمد دیمه ور، معاون پیشین آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش هم معتقد است جذابیت‌های نهفته در این ظرفیت‌های فناوری آموزش و پرورش را مجبور به استفاده از آن می‌كند. البته كه او در گفت‌وگویش با جام‌جم نگرانی‌هایی هم مبنی بر مدیریت درست از این فضا دارد و می‌گوید: در روند یادگیری به نوعی مجبوریم به سمت استفاده از این ظرفیت‌ها برویم. اما حتما باید بدانیم كه محیط یادگیری كه مبتنی بر استفاده از این رسانه‌هاست باید مدیریت شده باشد. در همه جای دنیا یادگیری این چنینی وقتی صورت می‌گیرد دانش‌آموزان تنها به تعدادی از سایت‌ها و نرم‌افزارهایی دسترسی دارند كه نظام آموزشی آنجا آنها را تعیین كرده است.
این استاد دانشگاه فرهنگیان معتقد است استفاده از این ظرفیت می‌تواند محدود به دانش‌آموزان در روند فرآیند یادگیری نماند و بیش از آن معلمان هم از این ظرفیت استفاده كنند.

 جذابیت فناوری برای دانش‌آموز
هرچند پیش از این هم صحبت استفاده از فضای مجازی در نظام آموزشی به گوش می‌رسید اما حالا و با توجه به حرف‌های مهدی نویدادهم این تصمیم در ریل اجرایی افتاده است. آن‌طور كه از حرف‌های دبیركل شورای‌عالی آموزش و پرورش می‌توان متوجه شد شورای‌عالی آموزش و پرورش مصوبه‌ای تحت عنوان «ساماندهی منابع آموزشی و تربیتی» دارد كه بخشی از آن ناظر به استفاده از ظرفیت‌های نرم‌افزار‌های بومی است. ‌او می‌افزاید: در كلان قضیه ما حامی سرمایه‌گذاری در حوزه نرم‌افزارهای آموزشی یا بسترهای حامی آنها هستیم و علاوه بر این‌كه از این نرم‌افزارها استفاده می‌كنیم، استفاده از آن را نیز به همكاران خود توصیه كردیم مشروط به آن‌كه استانداردهای مورد نظر آموزش و پرورش را لحاظ كنند.
به نظر می‌رسد هرچند كند اما آموزش و پرورش تصمیمی راسخ بر تغییر نظام سنتی آموزش دارد. سیستم آموزش سنتی در ایران كتاب‌محور است و حالا با ورود فناوری‌های نوین به حوزه نظام آموزشی عملا انحصار كتاب‌محور بودن در این نظام شكسته می‌شود و كتاب تبدیل می‌شود به یكی از ظرفیت‌های ارائه محتوا در نظام آموزشی و جایش را به محتواهایی می‌دهد كه انگار جاذبه بیشتری دارند. محمد دیمه‌ور هم كه سابقه معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش را در كارنامه دارد این نكته را تایید می‌كند. او می‌گوید: حدود 75درصد ظرفیت یادگیری دانش‌آموزان از طریق بینایی است و 13درصد از طریق شنوایی، به این مفهوم كه نزدیك 88درصد از ظرفیت داده‌های ورودی به مغز را بینایی و شنوایی عهده‌دار هستند. فارغ از بحث جذابیت این حوزه برای دانش‌آموز باید به نقش تعاملی دانش‌آموزان در این قابلیت هم اشاره كرد، به این مفهوم كه در این نظام دیگر دانش‌آموز فقط مصرف‌كننده نیست و می‌تواند در تولید محتوا هم نقش داشته باشد.

 توسعه، ‌یك عملیات پارتیزانی نیست 
محمد مراد بیات،‌ كارشناس فضای مجازی ‌نیز معتقد است با آگاهی از تغییر محیط و فضای زیستی‌مان باید همه كسب و كار و مدل‌های كاری و سیاست‌هایمان را به سمت فناوری اطلاعات سوق بدهیم كه اگر این اتفاق نیفتد به مفهوم یك عقب‌ماندگی تاریخی از آن یاد خواهد شد. او به جام‌جم می‌گوید: مولفه‌های توسعه‌یافتگی در روزگار كنونی تغییر پیدا كرده‌است و حالا این مولفه‌های توسعه‌یافتگی در هر حوزه‌ای فناوری اطلاعات و ارتباطات است. بی‌تردید پیشران حوزه آموزش به عنوان سرآمد این امر كه عصر دانش است هم باید همین فناوری‌ها باشد.
گفته ابتدایی این كارشناس توسعه فناوری مبنی بر همان ناگزیر بودن آموزش و پرورش برای استفاده از این فناوری‌هاست، اما سوال اینجاست كه آیا آموزش و پرورش خودش قابلیت استفاده از چنین ظرفیتی را دارد؟ محمد مراد بیات می‌گوید: اتفاقا آموزش و پرورش بیش از دیگر از حوزه‌ها ظرفیت پذیرش چنین تغییری را دارد. به این دلیل در این حوزه با افرادی سر و كار داریم كه رو به تغییر است. اگر ما حالا در گروه‌های بالای آموزش و پرورش خواهان تغییر این چنینی باشیم شاید شاهد عرصه‌های مقاومت فرهنگی باشیم اما در آموزش و پرورش حتما از چنین تغییری استقبال هم خواهد شد.
بر كسی پوشیده نیست كه كودكان این سال‌ها با فناوری‌های نوین رشد كرده‌اند. از بازی با گوشی و تبلت‌ها بگیرید تا حضور چشمگیر در شبكه‌های مجازی. حالا كه نظام آموزشی مجبور به استفاده از این‌ فناوری است و از سوی دیگر آموزش و پرورش هم ظرفیت بالایی برای استفاده دارد سوالی پیش می‌آید كه یافتن پاسخ آن را مهم می‌كند. چرا كه بین قابلیت و اثربخشی تفاوت وجود دارد. به این مفهوم كه برای به فعلیت در آمدن قابلیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، باید مجموعه‌ای از پیش نیازها تحقق یابد.
بیات پاسخ جالب توجهی به این نكته دارد. او به جام‌جم می‌گوید: اگر راهبرد محكم و دقیقی تبیین شود، قطعا شاهد اثربخشی چنین تصمیمی هم خواهیم بود. اما اگر این تصمیم صرفا نتیجه یك اجبار برای استفاده از فناوری باشد در آینده شاهد یك كاریكاتوری در نظام آموزشی خواهیم بود. به این مفهوم كه شاهد موجودی خواهیم بود با گردن باریك و بازویی فربه كه هر كسی را به خنده وا می‌دارد.
بدون شك راهبرد مورد نظر این كارشناس حوزه فضای مجازی شامل پیش نیازهایی مانند راهبردهای آموزش، زیرساخت‌های فیزیكی و نرم افزاری و منابع انسانی و مالی می‌شود، اما محمدمراد بیات به پیوست‌هایی هم اشاره دارد كه با بیان برخی از آنها می‌توان متوجه شد لایه‌های زیرین این تصمیم وزارت آموزش و پرورش در اجرا چقدر می‌تواند سخت باشد. او می‌گوید: این راهبرد پیوست‌های اجتماعی،‌فرهنگی و تربیتی دارد. به عنوان مثال باید بدانیم دانش‌آموز قرار است در بستر تازه آموزشی درس بخواند ولی خانواده این دانش‌آموز سنتی است. اگر تا دیروز مادر او می‌توانست از آشپرخانه به او دیكته درس بدهد اما حالا مادر هیچ آشنایی‌ای با فضای تازه آموزشی ندارد كه بخواهد به فرزندش كمك یا روی كار او نظارت داشته باشد. 
او نگرانی‌اش را با این جمله به اتمام می‌رساند. بیات می‌گوید: مبادا فرآیندهایی را تعریف كنیم كه این پیشران بودن به سمت فناوری اطلاعات به گسست نسل‌ها منجر شود. توسعه، ‌یك عملیات پارتیزانی نیست، توسعه یك فرآیند فراگیر است. اگر این فراگیری را در لایه‌های مختلف اجتماعی نتوانید ایجاد كنید شاهد یك جنگ چریكی و پارتیزانی خواهید شد كه جز زخمی شدن و تلفات چیزی برای ما نخواهد داشت. 

 چالش‌ها و فرصت‌ها
برخی از مطالعاتی كه پیشتر انجام شده نشان می‌دهد ارتباط مستقیم و مثبتی بین كاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات با پیشرفت دانش‌آموزان و در نتیجه اثربخشی مدارس وجود دارد، اما در این میان همچنان شاید نگرانی‌هایی وجود داشته باشد. بر كسی پوشیده نیست كه فضای مجازی در ایران فضای شلخته‌ای است، اما سیاست‌های آموزش و پرورش در استفاده از این فضا حتی اگر مدیریت شده هم باشد بازهم مخاطراتی به همراه خواهد داشت. متخصصان آموزشی امروز باید بتوانند تجربه‌های یادگیری را كه برای دنیای بسیار متغیر امروز و فردا لازم است طراحی كنند. برای درك قدرت فناوری، آشنایی صرف با سخت‌افزارها، نرم‌افزارها و شیوه استفاده از آنها كافی نیست. آنچه مشخص است این‌كه مسؤولان آموزش و پرورش باید بیشترین بهره را از فرصت‌های این قابلیت بگیرند و كمترین آسیبی از چالش‌های الصاق شده به این قابلیت ببینند. به این مفهوم كه این درست است این قابلیت فرآیند یاددهی و یادگیری را تسریع می‌كند اما از سوی دیگر می‌تواند، دانش‌آموزان را به فضای مجازی و دوری از اجتماع و انزوای اجتماعی هم بكشاند.