پوشش روستاییان ایران همواره برگرفته از هویت ایرانی و اسلامی بوده است
كلاه دوگوشی و بالاپوش پشمی
ندا اظهری
از كت و شلوارهای اتوكشیده و لباسها و مانتوهای رسمی این روزگار با رنگ و لعاب یكنواخت و خستهكننده كه بگذریم، به لباسها و پوششهای سنتی میرسیم كه سالها و قرنها هویت ایرانی را تشكیل میداد. لباسهایی با طرحهای گوناگون و رنگهایی شاداب و متنوع كه روح زندگی در آنها جریان داشت و هر كدام نشانهای از قوم و ملیتی خاص به شمار میرفت. اما امروز كمتر خبری از آن تنوع و رنگهای زندگیآور است. گویی شهرنشینی آنقدر بر پوست و گوشت اقوام ایرانی سایه انداخته كه همه آنها را در همان روستاهایشان هم شهرنشین كرده است. تا سالها پیش وارد هر شهر و روستایی كه میشدی لباسهای محلی بود كه در برابر چشمهایت صف میكشیدند و از زیبایی آنها خیره میماندی اما حالا بعد از گذشت سالها، گویی این پوششها رنگ باخته و جای خودشان را به لباسهای معمولی داده است كه در هر شهر و دیاری از كشور میتوان دید. تنها نشانی كه گاه گاهی در كوچه و خیابان چشمت را نوازش میدهد، پارچهای با طرح سنتی است كه یادت میآورد روزگاری، این سرزمین مملو از رنگ و زیبایی و طرح بود؛ كه روزی لباسهایی كه مردم همین سرزمین میپوشیدند تمام ویژگیهای یكپوشش مناسب را دربرداشت و با اعتقادات و باورهای مذهبی مردم ایران هم هماهنگ و همراه بود.
لباس و پوشیدگی از قرنها پیش در ایران اهمیت بالایی داشت و اگر به نمونههای به جا مانده از لباسهای قدیمی نگاه كنید، اصل پوشیدگی را در تمام ابعاد آن میتوانید ببینید. لباسهایی كه برای زنان اغلب پیراهنی بلند و گشاد با رنگهای شاد و روسری و سربندهایی هماهنگ با پارچه لباس را شامل میشد و برای مردان هم پیراهن و شلواری بلند و پوشیده را دربرمیگرفت كه طبق سنت و فرهنگ هر قوم و ملیت ایرانی، این طرحها متفاوت بود و به نوعی، شناسنامه هر قوم ایرانی به شمار میرفت. امروزه هم با وجود این كه بسیاری از این مدلهای سنتی از بین رفته و مغفول مانده، اما هنوز هم اقوام ایرانی را به لباسهای خاصی كه دارند، میشناسند. حساسیتی كه در قدیم روی پوشیدن لباسهای محلی در اقوام مشاهده میشد نشان از اصالت آن قوم داشت كه متأسفانه مدرنیزه شدن شهرهای امروزی و تبادل فرهنگهای مختلف جهان با یكدیگر، تمایل افراد را به همرنگ شدن با دیگران سوق داده است. اما آنچه در عصر حاضر شاهد آن هستیم، بیشتر به الگوبرداری از پوششهای غربی تبدیل شده است كه گاه حالت كوركورانه به خود میگیرد و بدون اطلاع از نیت آن طراحی و هویتی كه در پس آن نهفته است، اقدام به انتخاب آن بهعنوان پوشش خود میكنند. در این بین شاید مهمترین كاری كه میتوان انجام داد استفاده از طراحان مد و احیای مد ایرانی و سنتی است تا بار دیگر بتوانیم شاهد جانگرفتن پوشش سنتی ایرانیها باشیم.
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
هر چه بیشتر فناوری و امكانات امروزی وارد زندگی جوامع امروزی میشود، تمایل به خودنمایی و تفاخر هم بیشتر میشود. یكی از جلوههای خودنمایی، پوشیدن لباسهایی گرانقیمت و پرزرقو برقی است كه بتوانند با آنها خودی نشان دهند و به دیگران فخری بفروشند. با وجود جلوههای تجددگرایانه در دنیای امروز و استقبال زیادی كه از شبكههای اجتماعی مختلف میشود، این تمایل هم دوچندان شده و گرایش به انتشار عكسهای شخصی با لباسهای مختلف بیشتر شده است. این را میتوان یكی از دلایل دور شدن ایرانیها از لباسهای سنتی، قومی و ملی دانست.
البته بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه این امر از بیهویتی افراد ناشی میشود؛ به شكلی كه تهاجم فرهنگی به حدی فرهنگ ما ایرانیها را نشانه گرفته است كه افراد را دچار نوعی مسخشدگی كرده و اصالت خود را به فراموشی میسپارند كه در انتها بحران هویت را برای افراد بهدنبال دارد. این امر گاهی تا جایی پیش میرود كه افراد شهرستانی كه در روستاها زندگی میكنند و همچنان به پوشیدن لباسهای قومی و ملی خود پایبند هستند، از نظر یكفرد شهرنشین، به تمسخر گرفته شده و در اصطلاح عوام، عقبافتاده خطاب میشوند! در واقع این تمسخر به استهزا گرفتن یكفرهنگ و سنت است.
استقبال جهانی
در حالی كه بخشی از ایرانیان، بیشتر به سمت و سوی مدهای غربی و پیروی از اروپاییها در حركتند، شاهد استقبال گسترده مردم كشورهای دیگر از مد و لباس ایرانی و اسلامی هستند و با ویژگیهای منحصر به فردی كه دارند، تاكنون توانسته توجه بسیاری از آنها را به خود جلب كنند. تنوع طرح و رنگ و پوششی كه در دل لباسهای سنتی ایرانی وجود دارد، چیزی است كه در كمتر فرهنگی میتوان نمونهای از آن یافت و بهجرأت میتوان یكی از اصیلترین فرهنگها را در زمینه پوشش به ایران نسبت داد كه ریشهای دیرینه در تاریخ دارد.
پوششهای اقوام
امروزه اگر میخواهید هنوز هم ردپایی از اصالت و هویت پوشش ایرانی ببینید سری به عشایر و ایلات، سیستان و بلوچستان، روستاهای كردنشین و بندرهای جنوبی ایران بزنید تا بتوانید رنگ و بوی ایرانیان اصیل را درك كنید. كردها شاید جزو محدودترین اقوامی باشند كه هنوز هم به پوششهای سنتی خود تا حدود زیادی پایبند هستند. بهعنوان مثال، بسیاری از مردان كرد، شلوارهای كردی میپوشند كه بارزترین نوع پوشش آنهاست. زنان هم اغلب با لباسهای بلند و نیمتنههایی كه روی آن میپوشند و روسریهایی كه به دور سر میپیچند، ظاهر میشوند. یكی از سنتهایی كه كردها بیش از هر قومی رعایت میكنند، پوشیدن لباسهای سنتی خود در مراسمهای رسمی از جمله عروسیهاست.
علاوه بر این، بسیاری از مردمان جنوب كشور، اهواز و بندرعباس و حوالی بندر را میتوان یافت كه با دشداشه در معابر ظاهر میشوند و گاه زنان جنوبی هم با لباسهای بلندی كه تا زانو هستند و شلوارهای بندری و برقعهای بر صورت وارد كوچه و خیابان میشوند. قشقاییها هم یكی از رنگیترین لباسهای محلی ایرانی را دارند. لباس زنانه آنها از دامنی بلند و لباسی چاکدار روی آن تشكیل میشود؛ كلاهی بر سر میگذارند و روی آن هم روسری حریری را زیر چانه میبندند. از مرسومترین پوششهای مردان قشقایی كلاه دوگوشی به همراه شلوار و پیراهن و شال كمری است. لباس زنان بختیاری شباهتهای زیادی به زنان قشقایی دارد اما مردان آنها، شلواری گشاد به پا میكنند و بالاپوشی پشمی را هم به دوش میاندازند. از ویژگیهای لباسهای سنتی و قومی هر منطقه این است كه هر پوشش محلی بر حسب اقلیم همان منطقه طراحی و تولید شده و افراد با پوشیدن آنها احساس آرامش میكنند.
ترمیم یک رفتار
در دنیای امروز كه بسیاری از جوامع با رسانههای مختلف از جمله ماهوارهها و شبكههای اجتماعی وارد زندگی مردم شده، تأثیرپذیری و الگوبرداری از سبك زندگی كشورهای غربی، طراحی لباسها و پوشیدن لباسهایی متغایر با فرهنگ و آیینهای ایرانی و اسلامی را دگرگون كرده و لباسهای قومی و ملی ما رنگباخته و كمتر شاهد پوشیدن اینگونه لباسها از سوی مردم شهرهای ایران اعم ازشمال، جنوب، شرق و غرب هستیم. این در حالی است كه سیر تكاملی بشر در دنیای مدرن، او را ناخواسته از هرآنچه پیش از این هویت او را ساخته، دور میكند و خودی دیگر میسازد؛ شرایطی كه در حال حاضر در جامعه ایجاد شده، بهگونهای است كه افراد پوشیدن لباسهای قومی و قبیلهای خود را نشانه عقبماندگی و سرخوردگی و ازسوی دیگر، پیروی از سبكهای لباس غربی و اروپایی را نشانه تجدد و بهروز بودن میدانند. همین روند، روزبهروز ما ایرانیها را از لباسهای بومی و محلیمان دور میكند؛ اتفاقی كه در سالهای اخیر تا حد زیادی رخ داده و نیازمند ترمیم اساسی است.
لباس و پوشیدگی از قرنها پیش در ایران اهمیت بالایی داشت و اگر به نمونههای به جا مانده از لباسهای قدیمی نگاه كنید، اصل پوشیدگی را در تمام ابعاد آن میتوانید ببینید. لباسهایی كه برای زنان اغلب پیراهنی بلند و گشاد با رنگهای شاد و روسری و سربندهایی هماهنگ با پارچه لباس را شامل میشد و برای مردان هم پیراهن و شلواری بلند و پوشیده را دربرمیگرفت كه طبق سنت و فرهنگ هر قوم و ملیت ایرانی، این طرحها متفاوت بود و به نوعی، شناسنامه هر قوم ایرانی به شمار میرفت. امروزه هم با وجود این كه بسیاری از این مدلهای سنتی از بین رفته و مغفول مانده، اما هنوز هم اقوام ایرانی را به لباسهای خاصی كه دارند، میشناسند. حساسیتی كه در قدیم روی پوشیدن لباسهای محلی در اقوام مشاهده میشد نشان از اصالت آن قوم داشت كه متأسفانه مدرنیزه شدن شهرهای امروزی و تبادل فرهنگهای مختلف جهان با یكدیگر، تمایل افراد را به همرنگ شدن با دیگران سوق داده است. اما آنچه در عصر حاضر شاهد آن هستیم، بیشتر به الگوبرداری از پوششهای غربی تبدیل شده است كه گاه حالت كوركورانه به خود میگیرد و بدون اطلاع از نیت آن طراحی و هویتی كه در پس آن نهفته است، اقدام به انتخاب آن بهعنوان پوشش خود میكنند. در این بین شاید مهمترین كاری كه میتوان انجام داد استفاده از طراحان مد و احیای مد ایرانی و سنتی است تا بار دیگر بتوانیم شاهد جانگرفتن پوشش سنتی ایرانیها باشیم.
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
هر چه بیشتر فناوری و امكانات امروزی وارد زندگی جوامع امروزی میشود، تمایل به خودنمایی و تفاخر هم بیشتر میشود. یكی از جلوههای خودنمایی، پوشیدن لباسهایی گرانقیمت و پرزرقو برقی است كه بتوانند با آنها خودی نشان دهند و به دیگران فخری بفروشند. با وجود جلوههای تجددگرایانه در دنیای امروز و استقبال زیادی كه از شبكههای اجتماعی مختلف میشود، این تمایل هم دوچندان شده و گرایش به انتشار عكسهای شخصی با لباسهای مختلف بیشتر شده است. این را میتوان یكی از دلایل دور شدن ایرانیها از لباسهای سنتی، قومی و ملی دانست.
البته بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه این امر از بیهویتی افراد ناشی میشود؛ به شكلی كه تهاجم فرهنگی به حدی فرهنگ ما ایرانیها را نشانه گرفته است كه افراد را دچار نوعی مسخشدگی كرده و اصالت خود را به فراموشی میسپارند كه در انتها بحران هویت را برای افراد بهدنبال دارد. این امر گاهی تا جایی پیش میرود كه افراد شهرستانی كه در روستاها زندگی میكنند و همچنان به پوشیدن لباسهای قومی و ملی خود پایبند هستند، از نظر یكفرد شهرنشین، به تمسخر گرفته شده و در اصطلاح عوام، عقبافتاده خطاب میشوند! در واقع این تمسخر به استهزا گرفتن یكفرهنگ و سنت است.
استقبال جهانی
در حالی كه بخشی از ایرانیان، بیشتر به سمت و سوی مدهای غربی و پیروی از اروپاییها در حركتند، شاهد استقبال گسترده مردم كشورهای دیگر از مد و لباس ایرانی و اسلامی هستند و با ویژگیهای منحصر به فردی كه دارند، تاكنون توانسته توجه بسیاری از آنها را به خود جلب كنند. تنوع طرح و رنگ و پوششی كه در دل لباسهای سنتی ایرانی وجود دارد، چیزی است كه در كمتر فرهنگی میتوان نمونهای از آن یافت و بهجرأت میتوان یكی از اصیلترین فرهنگها را در زمینه پوشش به ایران نسبت داد كه ریشهای دیرینه در تاریخ دارد.
پوششهای اقوام
امروزه اگر میخواهید هنوز هم ردپایی از اصالت و هویت پوشش ایرانی ببینید سری به عشایر و ایلات، سیستان و بلوچستان، روستاهای كردنشین و بندرهای جنوبی ایران بزنید تا بتوانید رنگ و بوی ایرانیان اصیل را درك كنید. كردها شاید جزو محدودترین اقوامی باشند كه هنوز هم به پوششهای سنتی خود تا حدود زیادی پایبند هستند. بهعنوان مثال، بسیاری از مردان كرد، شلوارهای كردی میپوشند كه بارزترین نوع پوشش آنهاست. زنان هم اغلب با لباسهای بلند و نیمتنههایی كه روی آن میپوشند و روسریهایی كه به دور سر میپیچند، ظاهر میشوند. یكی از سنتهایی كه كردها بیش از هر قومی رعایت میكنند، پوشیدن لباسهای سنتی خود در مراسمهای رسمی از جمله عروسیهاست.
علاوه بر این، بسیاری از مردمان جنوب كشور، اهواز و بندرعباس و حوالی بندر را میتوان یافت كه با دشداشه در معابر ظاهر میشوند و گاه زنان جنوبی هم با لباسهای بلندی كه تا زانو هستند و شلوارهای بندری و برقعهای بر صورت وارد كوچه و خیابان میشوند. قشقاییها هم یكی از رنگیترین لباسهای محلی ایرانی را دارند. لباس زنانه آنها از دامنی بلند و لباسی چاکدار روی آن تشكیل میشود؛ كلاهی بر سر میگذارند و روی آن هم روسری حریری را زیر چانه میبندند. از مرسومترین پوششهای مردان قشقایی كلاه دوگوشی به همراه شلوار و پیراهن و شال كمری است. لباس زنان بختیاری شباهتهای زیادی به زنان قشقایی دارد اما مردان آنها، شلواری گشاد به پا میكنند و بالاپوشی پشمی را هم به دوش میاندازند. از ویژگیهای لباسهای سنتی و قومی هر منطقه این است كه هر پوشش محلی بر حسب اقلیم همان منطقه طراحی و تولید شده و افراد با پوشیدن آنها احساس آرامش میكنند.
ترمیم یک رفتار
در دنیای امروز كه بسیاری از جوامع با رسانههای مختلف از جمله ماهوارهها و شبكههای اجتماعی وارد زندگی مردم شده، تأثیرپذیری و الگوبرداری از سبك زندگی كشورهای غربی، طراحی لباسها و پوشیدن لباسهایی متغایر با فرهنگ و آیینهای ایرانی و اسلامی را دگرگون كرده و لباسهای قومی و ملی ما رنگباخته و كمتر شاهد پوشیدن اینگونه لباسها از سوی مردم شهرهای ایران اعم ازشمال، جنوب، شرق و غرب هستیم. این در حالی است كه سیر تكاملی بشر در دنیای مدرن، او را ناخواسته از هرآنچه پیش از این هویت او را ساخته، دور میكند و خودی دیگر میسازد؛ شرایطی كه در حال حاضر در جامعه ایجاد شده، بهگونهای است كه افراد پوشیدن لباسهای قومی و قبیلهای خود را نشانه عقبماندگی و سرخوردگی و ازسوی دیگر، پیروی از سبكهای لباس غربی و اروپایی را نشانه تجدد و بهروز بودن میدانند. همین روند، روزبهروز ما ایرانیها را از لباسهای بومی و محلیمان دور میكند؛ اتفاقی كه در سالهای اخیر تا حد زیادی رخ داده و نیازمند ترمیم اساسی است.