نگاهی به «كتاب روضه»
احیای «روضــــه» پس از 500 سال
علیرضا ملوندی
در طول تاریخ، جنگهای زیادی رخ داده است، انسانهای بیگناه زیادی مظلومانه جان باختهاند، اما اتفاقی كه در سال 61 هجری در بیابانهای عراق افتاد و به شكلی تراژیك خون فرزند آخرین پیامبر خدا روی زمین ریخت
آنقدر عظیم و تكاندهنده بود كه پژواك آن تا دهها قرن بعد ادامه یافت و میلیونها نفر در مورد آن واكنش نشان دادند.
واقعه عاشورا با این كه تقریبا نیمی از یك روز در میان میلیاردها روزی كه زمین گذرانده را به خود اختصاص داده است، اما آنچنان بشریت را تكان داد كه تا همین امروز آثار مختلفی پیرامون آن خلق میشود. از كتابهای تاریخنگارانه كه وظیفه روایت آن واقعه را به عهده داشتند تا رسوم ویژه عزاداری برای آن كه باعث تمایز این واقعه از سایر وقایع عالم شده است. شاعران، عالمان، مورخان، سیاستمداران و هنرمندان بسیاری پیرامون ریخته شدن خون پاك اهل بیت پیامبر بر زمین تفتیده كربلا سخن گفتند.
درخصوص این واقعه كتب تاریخی زیادی نگاشته شده است از لهوف سید بن طاووس تا مقتل ابیمخنف و مقتل خوارزمی و... كه هر یك كوشیدهاند آنچه در كربلا گذشت را روایت كنند.
اما به دلیل عربزبان بودن راویان و اینكه زبان عربی، زبان غالب در فضای علمی جهان اسلام بوده، بیشتر كتب در این حوزه به زبان عربی نگاشته شد تا اینكه در اواخر دوران تیموریان (قرن نهم هجری قمری) فردی كه احتمالا از
اهل سنت حنفی و دارای گرایشهای صوفیانه و شیعی پررنگ بوده برای عرض ادب به محضر سیدالشهدا، كتابی با نام روضهالشهدا به زبان فارسی نگاشت؛ كتابی كه تا قرنها بعد عزاداری شیعیان در این رویداد را تحت تاثیر خود قرار داد و یكی از منابع اصلی فارسیزبانان برای روایت ماجرای عاشورا شد.
اما فارسی بودن تنها وجه ممیزه كتاب كاشفی از آثار قبلی نبود. نثر گیرا و ادبیات مسجع او باعث شد عامه مردم بتوانند بهراحتی با این كتاب ارتباط برقرار كنند و در مجالس عزای سیدالشهدا(ع) با بهرهگیری از این كتاب و هنر به كار رفته در آن، روضه بر پا كنند.
اما روضهالشهدا در كنار این محسنات، ایرادی بزرگ دارد. ملاحسین واعظ كاشفی بیش از آنكه كتابی تاریخی خلق كرده باشد، كتابی ادبی نوشته و برای همین برای تعداد زیادی از داستانها یا روایات ذكر شده در كتاب یا سندی ذكر نشده یا اگر هم ذكر شده از منابعی غیرمعتبر و نهچندان قوی از لحاظ علم روایت و تاریخ، نام برده شده است. همین ضعف باعث شد كه این كتاب مورد نقدهای زیادی قرار گیرد و در بین این نقدها شاید سنگینترین حمله را شهید مرتضی مطهری به روضهالشهدا كرد؛ استاد در حملهای تند علاوه بر زیر سؤال بردن ملاحسین واعظ كاشفی و انگیزه او برای نگارش این كتاب، گفت: «از وقتی كه این كتاب در دست و بالها افتاد، دیگر كسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نكرد.»
بیراهه نیست اگر بگوییم نقد صریح شهید مطهری بر این كتاب به ویژه پس از انقلاب تا حدود زیادی منجر به محاق رفتن آن در میان عامه مردم شد و به دلیل وجود روایات فراوان بیسند در آن، به كناری گذاشته شد.
اما قرنها پس از نگارش این كتاب، محمد حقی دست به كار شد و كوشید تا روضهالشهدا را تا حدی كه به اساس كتاب ضربه نخورد تنقیح و مستند كند. حقی در كتاب روضه كه گزیدهای از روضهالشهدای ملاحسین واعظ كاشفی است و توسط انتشارات کتابستان به چاپ رسیده ،كوشیده تا جایی كه ممكن است برای وقایع ذكر شده در كتاب از میان منابع معتبر و مشهور، سند پیدا كند و طبیعتا هر جا هم كه سندی یافت نشده آن بخش را از كتاب حذف كند؛ بخشهایی مانند ماجرای هاشم مرقال، عروسی حضرت قاسم، ازرق شامی و ... .
نكته مهم در كتاب روضه آن است كه پژوهشگر به هیچ وجه
در متن اصلی دست نبرده و فقط كوشیده سند وقایع و معنای برخی لغات مشكل را در پاورقی ذكر كند.
آنچه كه پیرامون این ویرایش روضهالشهدا باید بدانیم آن است كه وجود سند برای روایات ذكر شده در كتاب لزوما به معنای صحیح و قطعی بودن آن روایات نیست. محقق در این اثر فقط كوشیده به شكل منسجمی اسناد را ذكر كند و تدقیق سندهای ذكر شده از لحاظ علم روایت و تاریخ مجالی دیگر میطلبد.
متن اصلی روضهالشهدا علاوه بر ماجرای عاشورا و مصائب وارده بر اباعبدا...(ع) كه بخش اصلی كتاب را شامل میشود در بابهای ابتدایی مشتمل بر مصائب جمعی از انبیا، پیامبر اسلام(ص)، امیرالمومنین(ع)، حضرت زهرا(س) و امام حسن مجتبی(ع) است كه پژوهشگر كتاب آنها را برای رعایت اختصار حذف كرده و «كتاب روضه» تنها به امام حسین(ع) اختصاص دارد.
كتاب روضه اقدامی مهم در راستای احیای روضهالشهدا در میان فارسیزبانان است تا علاوه بر مطالعه یك تاریخ فارسی پیرامون واقعه عاشورا، از نثر زیبای 7 قرن پیش ملاحسین واعظ كاشفی نیز لذت ببرند.
آنقدر عظیم و تكاندهنده بود كه پژواك آن تا دهها قرن بعد ادامه یافت و میلیونها نفر در مورد آن واكنش نشان دادند.
واقعه عاشورا با این كه تقریبا نیمی از یك روز در میان میلیاردها روزی كه زمین گذرانده را به خود اختصاص داده است، اما آنچنان بشریت را تكان داد كه تا همین امروز آثار مختلفی پیرامون آن خلق میشود. از كتابهای تاریخنگارانه كه وظیفه روایت آن واقعه را به عهده داشتند تا رسوم ویژه عزاداری برای آن كه باعث تمایز این واقعه از سایر وقایع عالم شده است. شاعران، عالمان، مورخان، سیاستمداران و هنرمندان بسیاری پیرامون ریخته شدن خون پاك اهل بیت پیامبر بر زمین تفتیده كربلا سخن گفتند.
درخصوص این واقعه كتب تاریخی زیادی نگاشته شده است از لهوف سید بن طاووس تا مقتل ابیمخنف و مقتل خوارزمی و... كه هر یك كوشیدهاند آنچه در كربلا گذشت را روایت كنند.
اما به دلیل عربزبان بودن راویان و اینكه زبان عربی، زبان غالب در فضای علمی جهان اسلام بوده، بیشتر كتب در این حوزه به زبان عربی نگاشته شد تا اینكه در اواخر دوران تیموریان (قرن نهم هجری قمری) فردی كه احتمالا از
اهل سنت حنفی و دارای گرایشهای صوفیانه و شیعی پررنگ بوده برای عرض ادب به محضر سیدالشهدا، كتابی با نام روضهالشهدا به زبان فارسی نگاشت؛ كتابی كه تا قرنها بعد عزاداری شیعیان در این رویداد را تحت تاثیر خود قرار داد و یكی از منابع اصلی فارسیزبانان برای روایت ماجرای عاشورا شد.
اما فارسی بودن تنها وجه ممیزه كتاب كاشفی از آثار قبلی نبود. نثر گیرا و ادبیات مسجع او باعث شد عامه مردم بتوانند بهراحتی با این كتاب ارتباط برقرار كنند و در مجالس عزای سیدالشهدا(ع) با بهرهگیری از این كتاب و هنر به كار رفته در آن، روضه بر پا كنند.
اما روضهالشهدا در كنار این محسنات، ایرادی بزرگ دارد. ملاحسین واعظ كاشفی بیش از آنكه كتابی تاریخی خلق كرده باشد، كتابی ادبی نوشته و برای همین برای تعداد زیادی از داستانها یا روایات ذكر شده در كتاب یا سندی ذكر نشده یا اگر هم ذكر شده از منابعی غیرمعتبر و نهچندان قوی از لحاظ علم روایت و تاریخ، نام برده شده است. همین ضعف باعث شد كه این كتاب مورد نقدهای زیادی قرار گیرد و در بین این نقدها شاید سنگینترین حمله را شهید مرتضی مطهری به روضهالشهدا كرد؛ استاد در حملهای تند علاوه بر زیر سؤال بردن ملاحسین واعظ كاشفی و انگیزه او برای نگارش این كتاب، گفت: «از وقتی كه این كتاب در دست و بالها افتاد، دیگر كسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نكرد.»
بیراهه نیست اگر بگوییم نقد صریح شهید مطهری بر این كتاب به ویژه پس از انقلاب تا حدود زیادی منجر به محاق رفتن آن در میان عامه مردم شد و به دلیل وجود روایات فراوان بیسند در آن، به كناری گذاشته شد.
اما قرنها پس از نگارش این كتاب، محمد حقی دست به كار شد و كوشید تا روضهالشهدا را تا حدی كه به اساس كتاب ضربه نخورد تنقیح و مستند كند. حقی در كتاب روضه كه گزیدهای از روضهالشهدای ملاحسین واعظ كاشفی است و توسط انتشارات کتابستان به چاپ رسیده ،كوشیده تا جایی كه ممكن است برای وقایع ذكر شده در كتاب از میان منابع معتبر و مشهور، سند پیدا كند و طبیعتا هر جا هم كه سندی یافت نشده آن بخش را از كتاب حذف كند؛ بخشهایی مانند ماجرای هاشم مرقال، عروسی حضرت قاسم، ازرق شامی و ... .
نكته مهم در كتاب روضه آن است كه پژوهشگر به هیچ وجه
در متن اصلی دست نبرده و فقط كوشیده سند وقایع و معنای برخی لغات مشكل را در پاورقی ذكر كند.
آنچه كه پیرامون این ویرایش روضهالشهدا باید بدانیم آن است كه وجود سند برای روایات ذكر شده در كتاب لزوما به معنای صحیح و قطعی بودن آن روایات نیست. محقق در این اثر فقط كوشیده به شكل منسجمی اسناد را ذكر كند و تدقیق سندهای ذكر شده از لحاظ علم روایت و تاریخ مجالی دیگر میطلبد.
متن اصلی روضهالشهدا علاوه بر ماجرای عاشورا و مصائب وارده بر اباعبدا...(ع) كه بخش اصلی كتاب را شامل میشود در بابهای ابتدایی مشتمل بر مصائب جمعی از انبیا، پیامبر اسلام(ص)، امیرالمومنین(ع)، حضرت زهرا(س) و امام حسن مجتبی(ع) است كه پژوهشگر كتاب آنها را برای رعایت اختصار حذف كرده و «كتاب روضه» تنها به امام حسین(ع) اختصاص دارد.
كتاب روضه اقدامی مهم در راستای احیای روضهالشهدا در میان فارسیزبانان است تا علاوه بر مطالعه یك تاریخ فارسی پیرامون واقعه عاشورا، از نثر زیبای 7 قرن پیش ملاحسین واعظ كاشفی نیز لذت ببرند.