با دبیر انجمن دیدبان طبیعت اردبیل از فعالیت‌های محیط‌زیستی این انجمن مردم نهاد گفتیم
از پاكبانی در محرم تا آزادكردن زندانی
محیط‌زیست این روزها دغدغه بسیاری از هموطنان‌مان است، همه آنهایی كه دورنمای ایران خشك و بدون درخت، ایران بدون آب و برهوت، كابوس این روزهایشان شده و همه تلاش‌شان این است كه هرچقدر كه در توان دارند از این تصویر دوری كنند و فاصله بیندازند بین همه اتفاقات ناخوشایندی كه در كمین محیط‌زیست كشورمان نشسته است؛ اتفاقاتی كه حیات محیط‌زیست ایران را هدف گرفته و دست روی حیات‌وحش و طبیعتش گذاشته، صادق پناهی دبیر انجمن دیده‌بان طبیعت استان اردبیل یكی از همین افراد دغدغه‌مندی است كه یكی از ابیات معروف مولانا مصداق حال‌شان است؛ تو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آید / تو یكی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروز
چراغی كه شش سال پیش صادق پناهی، در اردبیل با همراهی افرادی كه تعدادشان كمتر از انگشتان دست بود روشن كرد، حالا به مشاركت بیش از هزار نفر انجامیده؛ اتفاقی خوب كه پناهی درباره‌اش به ما می‌گوید: «سال92 بود كه ما فعالیت‌مان را در استان اردبیل شروع كردیم، آن هم در برهه‌ای كه توجه به بحث محیط‌زیست و مخصوصا بحث توسعه پایدار ،جایگاه زیادی در گفت‌وگوهای دولتمردان، نخبگان و حتی مردم نداشت و همین مساله باعث شد ما برای ورود به این بحث‌انگیزه پیدا كنیم.»
پناهی كه عضو شورای هماهنگی شبكه محیط‌زیست كشور هم است، در توضیح بیشتر می‌گوید: «آن موقع من دانشجوی مرمت آثار و بناهای تاریخی بودم و یك روز به‌واسطه رشته تحصیلی‌ام، درباره فرونشست تحقیقی می‌كردم و به طور تصادفی به بحث فرونشست در منطقه آبی بیگلو در استان اردبیل رسیدم. اصولا فرونشست‌ها، اولین زمزمه‌های بیابان‌زایی در یك منطقه هستند و این برای من خیلی عجیب بود كه در جایی مثل آبی بیگلوی استان اردبیل كه معروف است به طبیعتش، اتفاقی درحال رخ دادن است كه منجر می‌شود به آغاز بیابان‌زایی. این موضوع آن موقع برای من خیلی عجیب و تكان‌دهنده بود چون خودم هم ساكن این منطقه بودم و از نزدیك آن را می‌شناختم.»
همین موضوع، همین كابوس بیابان شدن یك منطقه سرسبز، بهانه‌ای شد برای تشكیل انجمن دیدبان طبیعت اردبیل؛ «آن موقع كه ما كار را شروع كردیم تعدادمان كمتر از انگشتان یك دست بود اما كم‌كم این گروه بزرگ شد و دلیلی كه گروه ما را به یكی از انجمن‌های شاخص محیط‌زیستی كشور تبدیل كرد، بحث پاكبانان محرم اردبیل بود به‌طوری‌كه در این برنامه هزار داوطلب دور هم جمع شدند و به این ترتیب ما موفق شدیم در حوزه آگاهی‌سازی عمومی بحث محیط‌زیست، بیشترین جلب مشاركت را در یك برنامه فیزیكی در كشور انجام بدهیم كه خیلی مورد توجه قرار گرفت و ما به‌خاطر همین طرح، لوح تقدیر سیزدهمین دوره جایزه دكتر تقی ابتكار را هم گرفتیم.
پاكبانان محرم اردبیل
با اینكه زمزمه فعالیت‌های محیط‌زیستی و مشاركت در جمع‌آوری زباله در ایام محرم، امسال در چند شهر كشورمان شنیده شد اما اردبیلی‌ها یكی از پیشتازان این طرح هستند و جالب اینكه پیشنهاد این طرح در اردبیل از سوی امام جمعه این استان مطرح شده، یعنی آیت‌ا... سیدحسن عاملی كه جزو امام جمعه‌هایی است كه علاوه بر مسائل اجتماعی و سیاسی و مذهبی، دغدغه محیط‌زیستی هم دارد. پناهی در این باره می‌گوید: ما در اردبیل امام جمعه‌ای داریم كه واقعا خیلی قبل تر از ما دغدغه محیط‌زیستی داشته، به‌عنوان مثال، ایشان بحث قاچاق چوب را رصد می‌كنند، بر بحث محل دپوی زباله‌ها نظارت دارند، در بحث گردنه حیران سال 85 به رئیس‌جمهور نامه نوشتند كه جلوی تخریب‌ها گرفته شود و واقعا حضور فعالی در این عرصه دارند. ایشان در یكی از جلساتی كه با شهردار اردبیل داشتند، توصیه كرده بودند از ظرفیت ویژه عزاداری‌های اردبیل برای بحث محیط‌زیستی و مدیریت پسماند هم استفاده شود. این پیشنهاد ایشان، واقعا مناسب و بجا بود چراكه ما وقتی به سابقه عزاداری مردم اردبیل نگاه می‌كنیم، می‌بینیم در یك قرن گذشته، همیشه دسته‌ای در مراسم عزاداری حضور داشت به اسم دسته سپورها كه اینها وظیفه‌شان این بود كه مسیر را پاكسازی كنند و اجازه نمی‌دادند شهر كثیف شود. از همین جا بود كه جرقه طرح پاكبانان محرم در ذهن ما زده شد و درحقیقت این حركت تكرار همان الگو و آغاز همكاری ما با شهرداری بود. به این ترتیب كه ما مشاركت‌های مردمی را به این طرح جلب كنیم و شهرداری هم پشتیبانی تداركاتی را انجام بدهد.
نتیجه این طرح، مشاركت صد نفر در سال 92 در طرح پاكبانان محرم اردبیل بود، جمعیتی كه رفته رفته زیادتر شد و حالا به هزار نفر رسیده است.
فعالیت گروه دیدبان طبیعت اردبیل اما فقط به بُعد عمومی خلاصه نشده و حالا مدت‌هاست كه رویكرد آموزشی و بُعد تخصصی هم به خود گرفته است: همه تلاش ما این بود كه چند بُعدی باشیم، مثلا یك سری از دانشجویان محیط‌زیست با ما در زمینه حفاظت و پایش سیاهگوش در استان اردبیل همكاری می‌كنند، سیاهگوش یكی از گونه‌های درمعرض خطر استان ماست و این گروه با دوربین‌های تله‌ای با همكاری محیط‌بانان این كار را انجام می‌دهند. بجز این در بحث برگزاری دوره‌های آموزشی برای افراد داوطلب هم فعالیت می‌كنیم كه معتقدیم یكی از بخش‌های ضروری فعالیت ماست.»
جمع‌آوری زباله از طبیعت
زباله حتی اگر طلای كثیف لقب گرفته باشد، باز هم دفع آن از چالش‌های اصلی مدیریت شهری و زیست‌محیطی است؛ چالشی كه وسعتش از زباله‌های شهری فراتر رفته و تا دامن طبیعت هم كشیده شده و همین مساله پای انجمن‌های محیط‌زیستی زیادی را برای جمع‌آوری زباله به طبیعت باز كرده، اتفاقی كه خواه‌ناخواه برای بچه‌های انجمن دیدبان طبیعت اردبیل هم رخ داده: «ما در اردبیل تورهای گردشگری زیادی داریم و به واسطه فعالیت این تورها، گردشگران زیادی وارد طبیعت می‌شوند. به همین دلیل ما سعی كردیم یك پیوست محیط‌زیستی را به مرحله اجرا در بیاوریم و از این تورها بخواهیم كه موضوع نریختن زباله را در برنامه‌هایشان لحاظ كنند. در كنار این موضوع با اعضای داوطلب انجمن اقدام به پاكسازی جنگل فندق‌لو، منطقه گردشگری بولاغلار، شهرستان نیر و پناهگاه سبلان كردیم و جمع‌آوری چند تن زباله نتیجه این پاكسازی‌ها بود كه همه آنها را بسته به منطقه مورد نظر، با هماهنگی به شهرداری‌ها تحویل دادیم.»
اردبیل و توسعه پایدار
توسعه پایدار، امروزه یكی از موضوعات اصلی و مورد بحث محافل و برنامه‌ریزی‌هاست، فرآیندی كه قرار است آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری به ارمغان بیاورد، آینده‌ای كه در آن نیاز‌های جامعه انسانی بدون آسیب رساندن به یكپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی برطرف می‌شود. این بحث حالا مدتی است كه مورد توجه بچه‌های این گروه محیط‌زیستی در اردبیل قرار گرفته و آنها پویشی را با عنوان اردبیل شهر پایدار راه‌اندازی كرده‌اند: «ما چند مقوله اساسی را برای این موضوع تعریف كردیم، برای مثال بحث تولید زباله شهروندان اردبیلی را با میانگین كشوری مقایسه كردیم و دیدیم كه دوبرابر میانگین كشوری زباله تولید می‌كنیم یا اینكه سرانه فضای سبز را مقایسه كردیم و دیدیم نصف میانگین كشوری فضای سبز داریم. از نظر استفاده از منابع انرژی، آب‌های زیرزمینی و ...هم مقایسه‌های لازم را انجام دادیم و در نهایت دیدیم كه ما در حوزه مصرف مشكل داریم. یعنی منابع در اختیار داریم اما این منابع هدر می‌رود و در نتیجه تلاش پویش ما این است كه سبك زندگی مردم شهرمان را تغییر دهیم تا به توسعه پایدار برسیم.»
در بطری‌های زندانی آزاد كن!
درِ بطری‌های پلاستیكی سال‌هاست برای دوستداران محیط‌زیست، حكم معجزه را دارند و می‌توانند به جای اینكه راهی سطل زباله شوند، كنار هم قرار بگیرند و یك اتفاق خوب را رقم بزنند. حكایت كنار هم قرار گرفتن این درِ بطری‌های ساده برای بچه‌های انجمن دیده‌بان طبیعت اردبیل هم سرانجام خوشی داشته و آنها با آن ویلچر خریده، زندانی آزاد كرده و داروی مورد نیاز بیماران نیازمند را تهیه كرده‌اند: «ما برای جمع‌آوری این درِ بطری‌ها فراخوان دادیم و از كافه‌ها، رستوران‌ها و خانه‌های مردم این درِ بطری‌ها را جمع كردیم و سعی كردیم به این حركت‌مان یك بُعد معنوی هم بدهیم و همین‌جا بود كه به ایده آزاد كردن زندانیان بدهكار رسیدیم. در كنار این موضوع بحث خرید دارو برای بیماران نیازمند هم مطرح شد و سعی كردیم موضوع خرید ویلچر را هم مدنظر قرار دهیم.»
پناهی كه عضو شورای هماهنگی شبكه محیط‌زیست كشور هم است، در توضیح بیشتر می‌گوید: «آن موقع من دانشجوی مرمت آثار و بناهای تاریخی بودم و یك روز به‌واسطه رشته تحصیلی‌ام، درباره فرونشست تحقیقی می‌كردم و به طور تصادفی به بحث فرونشست در منطقه آبی بیگلو در استان اردبیل رسیدم. اصولا فرونشست‌ها، اولین زمزمه‌های بیابان‌زایی در یك منطقه هستند و این برای من خیلی عجیب بود كه در جایی مثل آبی بیگلوی استان اردبیل كه معروف است به طبیعتش، اتفاقی درحال رخ دادن است كه منجر می‌شود به آغاز بیابان‌زایی. این موضوع آن موقع برای من خیلی عجیب و تكان‌دهنده بود چون خودم هم ساكن این منطقه بودم و از نزدیك آن را می‌شناختم.»
همین موضوع، همین كابوس بیابان شدن یك منطقه سرسبز، بهانه‌ای شد برای تشكیل انجمن دیدبان طبیعت اردبیل؛ «آن موقع كه ما كار را شروع كردیم تعدادمان كمتر از انگشتان یك دست بود اما كم‌كم این گروه بزرگ شد و دلیلی كه گروه ما را به یكی از انجمن‌های شاخص محیط‌زیستی كشور تبدیل كرد، بحث پاكبانان محرم اردبیل بود به‌طوری‌كه در این برنامه هزار داوطلب دور هم جمع شدند و به این ترتیب ما موفق شدیم در حوزه آگاهی‌سازی عمومی بحث محیط‌زیست، بیشترین جلب مشاركت را در یك برنامه فیزیكی در كشور انجام بدهیم كه خیلی مورد توجه قرار گرفت و ما به‌خاطر همین طرح، لوح تقدیر سیزدهمین دوره جایزه دكتر تقی ابتكار را هم گرفتیم.
پاكبانان محرم اردبیل
با اینكه زمزمه فعالیت‌های محیط‌زیستی و مشاركت در جمع‌آوری زباله در ایام محرم، امسال در چند شهر كشورمان شنیده شد اما اردبیلی‌ها یكی از پیشتازان این طرح هستند و جالب اینكه پیشنهاد این طرح در اردبیل از سوی امام جمعه این استان مطرح شده، یعنی آیت‌ا... سیدحسن عاملی كه جزو امام جمعه‌هایی است كه علاوه بر مسائل اجتماعی و سیاسی و مذهبی، دغدغه محیط‌زیستی هم دارد. پناهی در این باره می‌گوید: ما در اردبیل امام جمعه‌ای داریم كه واقعا خیلی قبل تر از ما دغدغه محیط‌زیستی داشته، به‌عنوان مثال، ایشان بحث قاچاق چوب را رصد می‌كنند، بر بحث محل دپوی زباله‌ها نظارت دارند، در بحث گردنه حیران سال 85 به رئیس‌جمهور نامه نوشتند كه جلوی تخریب‌ها گرفته شود و واقعا حضور فعالی در این عرصه دارند. ایشان در یكی از جلساتی كه با شهردار اردبیل داشتند، توصیه كرده بودند از ظرفیت ویژه عزاداری‌های اردبیل برای بحث محیط‌زیستی و مدیریت پسماند هم استفاده شود. این پیشنهاد ایشان، واقعا مناسب و بجا بود چراكه ما وقتی به سابقه عزاداری مردم اردبیل نگاه می‌كنیم، می‌بینیم در یك قرن گذشته، همیشه دسته‌ای در مراسم عزاداری حضور داشت به اسم دسته سپورها كه اینها وظیفه‌شان این بود كه مسیر را پاكسازی كنند و اجازه نمی‌دادند شهر كثیف شود. از همین جا بود كه جرقه طرح پاكبانان محرم در ذهن ما زده شد و درحقیقت این حركت تكرار همان الگو و آغاز همكاری ما با شهرداری بود. به این ترتیب كه ما مشاركت‌های مردمی را به این طرح جلب كنیم و شهرداری هم پشتیبانی تداركاتی را انجام بدهد.
نتیجه این طرح، مشاركت صد نفر در سال 92 در طرح پاكبانان محرم اردبیل بود، جمعیتی كه رفته رفته زیادتر شد و حالا به هزار نفر رسیده است.
فعالیت گروه دیدبان طبیعت اردبیل اما فقط به بُعد عمومی خلاصه نشده و حالا مدت‌هاست كه رویكرد آموزشی و بُعد تخصصی هم به خود گرفته است: همه تلاش ما این بود كه چند بُعدی باشیم، مثلا یك سری از دانشجویان محیط‌زیست با ما در زمینه حفاظت و پایش سیاهگوش در استان اردبیل همكاری می‌كنند، سیاهگوش یكی از گونه‌های درمعرض خطر استان ماست و این گروه با دوربین‌های تله‌ای با همكاری محیط‌بانان این كار را انجام می‌دهند. بجز این در بحث برگزاری دوره‌های آموزشی برای افراد داوطلب هم فعالیت می‌كنیم كه معتقدیم یكی از بخش‌های ضروری فعالیت ماست.»
جمع‌آوری زباله از طبیعت
زباله حتی اگر طلای كثیف لقب گرفته باشد، باز هم دفع آن از چالش‌های اصلی مدیریت شهری و زیست‌محیطی است؛ چالشی كه وسعتش از زباله‌های شهری فراتر رفته و تا دامن طبیعت هم كشیده شده و همین مساله پای انجمن‌های محیط‌زیستی زیادی را برای جمع‌آوری زباله به طبیعت باز كرده، اتفاقی كه خواه‌ناخواه برای بچه‌های انجمن دیدبان طبیعت اردبیل هم رخ داده: «ما در اردبیل تورهای گردشگری زیادی داریم و به واسطه فعالیت این تورها، گردشگران زیادی وارد طبیعت می‌شوند. به همین دلیل ما سعی كردیم یك پیوست محیط‌زیستی را به مرحله اجرا در بیاوریم و از این تورها بخواهیم كه موضوع نریختن زباله را در برنامه‌هایشان لحاظ كنند. در كنار این موضوع با اعضای داوطلب انجمن اقدام به پاكسازی جنگل فندق‌لو، منطقه گردشگری بولاغلار، شهرستان نیر و پناهگاه سبلان كردیم و جمع‌آوری چند تن زباله نتیجه این پاكسازی‌ها بود كه همه آنها را بسته به منطقه مورد نظر، با هماهنگی به شهرداری‌ها تحویل دادیم.»
اردبیل و توسعه پایدار
توسعه پایدار، امروزه یكی از موضوعات اصلی و مورد بحث محافل و برنامه‌ریزی‌هاست، فرآیندی كه قرار است آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری به ارمغان بیاورد، آینده‌ای كه در آن نیاز‌های جامعه انسانی بدون آسیب رساندن به یكپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی برطرف می‌شود. این بحث حالا مدتی است كه مورد توجه بچه‌های این گروه محیط‌زیستی در اردبیل قرار گرفته و آنها پویشی را با عنوان اردبیل شهر پایدار راه‌اندازی كرده‌اند: «ما چند مقوله اساسی را برای این موضوع تعریف كردیم، برای مثال بحث تولید زباله شهروندان اردبیلی را با میانگین كشوری مقایسه كردیم و دیدیم كه دوبرابر میانگین كشوری زباله تولید می‌كنیم یا اینكه سرانه فضای سبز را مقایسه كردیم و دیدیم نصف میانگین كشوری فضای سبز داریم. از نظر استفاده از منابع انرژی، آب‌های زیرزمینی و ...هم مقایسه‌های لازم را انجام دادیم و در نهایت دیدیم كه ما در حوزه مصرف مشكل داریم. یعنی منابع در اختیار داریم اما این منابع هدر می‌رود و در نتیجه تلاش پویش ما این است كه سبك زندگی مردم شهرمان را تغییر دهیم تا به توسعه پایدار برسیم.»
در بطری‌های زندانی آزاد كن!
درِ بطری‌های پلاستیكی سال‌هاست برای دوستداران محیط‌زیست، حكم معجزه را دارند و می‌توانند به جای اینكه راهی سطل زباله شوند، كنار هم قرار بگیرند و یك اتفاق خوب را رقم بزنند. حكایت كنار هم قرار گرفتن این درِ بطری‌های ساده برای بچه‌های انجمن دیده‌بان طبیعت اردبیل هم سرانجام خوشی داشته و آنها با آن ویلچر خریده، زندانی آزاد كرده و داروی مورد نیاز بیماران نیازمند را تهیه كرده‌اند: «ما برای جمع‌آوری این درِ بطری‌ها فراخوان دادیم و از كافه‌ها، رستوران‌ها و خانه‌های مردم این درِ بطری‌ها را جمع كردیم و سعی كردیم به این حركت‌مان یك بُعد معنوی هم بدهیم و همین‌جا بود كه به ایده آزاد كردن زندانیان بدهكار رسیدیم. در كنار این موضوع بحث خرید دارو برای بیماران نیازمند هم مطرح شد و سعی كردیم موضوع خرید ویلچر را هم مدنظر قرار دهیم.»
ضمیمه قاب کوچک
تیتر خبرها
