روز سه‌شنبه بود كه با پایان سومین مهلت دو ماهه ارائه شده به اروپایی‌ها، رئیس‌جمهور كشورمان اعلام كرد ایران به‌دلیل خلف‌وعده اروپایی‌ها در عمل به تعهداتشان چهارمین گام خود در كاهش تعهدات هسته‌ای را برمی‌دارد.
براساس دستور حسن روحانی، ایران در این گام به سراغ فردو رفته است و حدود هزار سانتریفیوژی را كه در این مدت به صورت خالی می‌چرخیدند تحت تزریق گاز یو.اف.6 قرار داد تا این سانتریفیوژها نیز به چرخه غنی‌سازی كشور افزوده شود.
فردو از جمله تاسیسات هسته‌ای كشورمان است كه غربی‌ها حساسیت بالایی نسبت به آن دارند، به همین دلیل بود كه حسن روحانی همزمان با صدور دستور گازدهی به 1044 سانتریفیوژ مستقر در فردو، گفت: ممكن است با آغاز این گام سر و صداهایی ایجاد كنند و از حساسیت آنها نسبت به فردو باخبریم، اما هر‌وقت كه آنها به تعهدات خود عمل كنند، این گام قابل بازگشت است و باید بدانند كه نمی‌توانیم یكجانبه به برجام پایبند باشیم، اما آنها اقدامی نكنند.
واكنش‌ها به اقدام ایران
همان‌طور كه رئیس‌جمهور كشورمان روز سه‌شنبه اعلام كرد، بلافاصله پس از تایید آژانس درباره گازدهی ایران به سانتریفیوژهای مستقر در فردو، واكنش‌ها به این مساله آغاز شد. در همین زمینه شورای حكام آژانس، نشست فوق‌العاده‌ای برای بررسی اقدامات جدید ایران برگزار كرد و در یكی از واكنش‌ها امانوئل مكرون، رئیس‌جمهور فرانسه، تهران را به پیمودن مسیر خروج از برجام متهم كرد و گفت: ما شاید با تصمیم ایالات متحده برای خروج از برجام مخالف باشیم، اما تصمیم به ازسرگیری غنی‌سازی اشتباه است. با وجود تغییر سیاست ایالات متحده [در قبال برجام] اروپایی‌ها توانستند برای 15 ماه برجام را حفظ كنند. حالا هفته‌های آینده صرف اعمال فشار بیشتر به ایران خواهد شد، تا ایران به چارچوب توافق هسته‌ای بازگردانده شود و تحریم‌های مشخصی كاهش یابد تا بتوان موازنه بهتری را احیا كرد.
اتحادیه اروپا هم در واكنش به گام چهارم ایران برای كاهش تعهدات برجامی، این اقدام را نگران‌كننده خواند و از تهران خواست این روند را متوقف كند.
وزیر خارجه انگلیس نیز روز سه‌شنبه با صدور بیانیه‌ای، خواستار بازگشت ایران به اجرای كامل تعهداتش در برجام شد. دومنیك راب ادعا كرد: اقدام اخیر ایران به‌وضوح با توافق هسته‌ای مغایرت دارد.استفان دوجاریك، سخنگوی آنتونیو گوترش، سخنگوی دبیركل سازمان ملل هم گفت: ما از گازدهی ایران به سانتریفیوژهای تاسیسات فردو اطلاع داریم. سازمان ملل از تمامی طرفین می‌خواهد از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ حمایت كنند كه دستاوردی بزرگ در عدم اشاعه هسته‌ای محسوب می‌شود و به حفظ صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی كمك می‌كند.
یوشیهید سوگا سخنگوی كابینه ژاپن هم گفت: ژاپن تمام تلاش دیپلماتیك خود را برای كاهش تنش‌های ناشی از تصمیم ایران مبنی بر از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم، انجام خواهد داد.
یكی از عجیب‌ترین واكنش‌ها نیز بیانیه‌ای بود كه مایك پمپئو، وزیر خارجه آمریكا صادر كرد. پمپئو در حالی كه ترامپ در سال 97 از برجام خارج شد و بارها توافق هسته‌ای را یك افتضاح خوانده است اقدام ایران در كاهش برخی تعهدات خود در قالب برجام را اقدامی تنش‌زا خوانده است. پمپئو در بیانیه‌ای گفت: تنش‌زایی‌های هسته‌ای اخیر ایران، نشان‌دهنده تمایلات رژیم این كشور برای وادار كردن جامعه جهانی به پذیرش خشونت و تروریسم آن، همزمان با تضعیف حاكمیت همسایگان خود است. وی با متهم كردن ایران به انجام حملات و اقدامات تحریك‌آمیز، افزود: اعضای جامعه جهانی باید تصور كنند كه ایران بعد از دستیابی به سلاح اتمی چه رفتاری خواهد داشت. ایالات متحده هرگز اجازه رخ دادن چنین چیزی را نمی‌دهد.
وزیر خارجه آمریكا مدعی شد: اكنون زمان آن است كه تمام كشورها با باج‌گیری هسته‌ای رژیم [ایران] مخالفت كرده و گام‌های جدی برای افزایش فشارها [بر این كشور] بردارند. اقدامات تحریك‌آمیز هسته‌ای متداوم ایران، چنین حركتی را می‌طلبد. این در حالی است كه همان‌طور كه سرگئی لاوروف اعلام كرد ریشه اصلی تحولات اخیر به همان بی‌تعهدی آمریكا به برجام مربوط است.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در كنفرانس مطبوعاتی اعلام كرد، وضعیت نگران‌كننده پیرامون توافق هسته‌ای با ایران از آن جهت شكل گرفته كه آمریكا نه‌تنها از اجرای تعهدات خویش خودداری كرده، بلكه دیگر شركت‌كنندگان در برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) را نیز به این كار مجبور كرده است.وی با اشاره به این‌كه كاهش تعهدات برجامی ایران با ابلاغ به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شده و پیمان عدم گسترش هسته‌ای و مفاد «پروتكل الحاقی» را نقض نمی‌كند، آمریكا را مسؤول وضعیت كنونی پیرامون برجام دانست.
خاطرات روحانی از بدعهدی اروپا در توافق پاریس
آنچه این روزها در پرونده هسته‌ای ایران اتفاق می‌افتد، بی‌شباهت به رویدادهای اوایل دهه 80 نیست. زمانی كه كاخ سعدآباد میزبان نخستین دور مذاكرات هسته‌ای شد و زمینه را برای توافق پاریس هموار كرد، اما تهران به‌دلیل عدم پایبندی طرف مقابل به تعهداتش، از آن خارج شد و غنی‌سازی را از سر گرفت.
برنامه‌های هسته‌ای ایران در تابستان 1381، با فضاسازی‌هایی كه گروه تروریستی منافقین انجام داد جنجالی شد و حدود یك سال بعد، در 29 مهر 1382 حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، با وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان در كاخ سعدآباد پای میز مذاكره نشست كه در نتیجه آن توافق پاریس در 25 آبان سال 83 به‌دست آمد.
ایران در توافق پاریس پذیرفت غنی‌سازی را به‌طور داوطلبانه تعلیق كند. اما با این‌حال اروپایی‌ها صرفا به‌دنبال طولانی كردن مذاكرات بودند و هیچ اقدام عملی در راستای تعهدات‌شان انجام ندادند.
حسن روحانی كه در آن مقطع دبیر شورای عالی امنیت ملی و رئیس تیم مذاكره‌كننده كشورمان بود در صفحه 583 كتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» درباره عملكرد غیرمتعهدانه اروپا در آن دوره این‌گونه نوشته است: پس از گذشت بیش از سه ماه مذاكره بعد از موافقت‌نامه پاریس، آشكار شد كه سه كشور اروپایی خواهان تطویل مذاكرات و احتمالا عدم دستیابی به نتیجه مطلوب هستند و بنابراین نمی‌خواهند در برابر حق غیرقابل انكار ایران برای ازسرگیری فعالیت غنی‌سازی تسلیم شوند.همین شرایط باعث شد كه این توافق شش ماه بیشتر دوام نیاورد و تهران در اواخر دوره ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، در اعتراض به خلف وعده‌های اروپا، پلمب‌ها را شكست و غنی‌سازی را از سر گرفت.
روحانی در نامه‌ای به محمد البرادعی، مدیركل وقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دلایل فك پلمب هسته‌ای را این‌گونه عنوان كرد: «متأسفانه، در مقابل اگر نگوییم هیچ، ایران، مابه‌ازای بسیار اندكی دریافت كرد و بارها اقدامات اعتمادساز خود را افزایش داد و تنها در عوض آن، با قول‌های انجام‌نشده و درخواست‌های بیشتر روبه‌رو شد. قول‌های اكتبر 2003 سه كشور اروپایی درباره همكاری هسته‌ای، امنیت منطقه‌ای و منع گسترش، هنوز حتی بررسی هم نشده‌اند». (صفحه 580 كتاب امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای) به این ترتیب در روزهای آخر دولت اصلاحات، رسماً شكست مذاكرات با اروپایی‌ها اعلام و از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای انجام شد كه رهبر انقلاب بعدها در ۱۳ دی ۱۳۸۶ در جمع دانشجویان، جزئیات بیشتری از چگونگی تصمیم‌گیری برای از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای بیان كردند.
ایشان در این زمینه تاكید كردند: من همان وقت هم در جلسه مسؤولان -كه از تلویزیون پخش شد-گفتم اگر چنانچه بخواهند به این روند مطالبه پی‌درپی ادامه بدهند، بنده خودم وارد میدان می‌شوم؛ همین كار را هم كردم. بنده گفتم باید این روند عقب‌نشینی متوقف شده و به روند پیشروی تبدیل شود و اولین قدمش هم باید در همان دولتی انجام بگیرد كه این عقب‌نشینی در آن دولت انجام گرفته بود و همین كار هم شد. در زمان دولت قبل (دولت هشتم)، اولین قدم به سمت پیشرفت برداشته و تصمیم گرفته شد كه كارخانه یو.سی.اف اصفهان راه‌اندازی شود و راه‌اندازی هم شد.
واكنش اروپا به فك پلمب در‌سال 84
همان‌طور كه پیش‌بینی می‌شد به‌دنبال فك پلمب تاسیسات هسته‌ای از سوی ایران، واكنش‌ كشورهای اروپایی شروع شد.
به طور مثال در نامه‌ای كه وزرای امور‌خارجه سه كشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه بعد از شكستن تعلیق و تزریق گاز به سانتریفیوژها ارسال كردند و بخشی از آن در صفحه 589 كتاب حسن روحانی آمده، اینچنین آمده است: این اقدام ایران باعث برهم زدن توافق پاریس و مذاكرات از سوی ایران خواهد شد؛ نیازی به تشریح عواقب این اقدام وجود ندارد.
روحانی در صفحه 429 كتابش نیز این‌گونه نوشته است: اروپایی‌ها در نامه‌ای رسمی به آمریكا متعهد شده بودند اگر ایران تعلیق را یكجانبه بشكند از ارجاع پرونده به شورای امنیت حمایت كنند و آمریكایی‌ها هم گفته بودند این نامه را به ایرانی‌ها هم بدهید.
بر همین اساس شورای حكام در پانزدهم بهمن 1384 به ایران هشدار داد، در صورتی كه غنی‌سازی را تعلیق نكند، موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل گزارش می‌كند. ایران به این هشدار توجهی نشان نداد و یك ماه بعد، پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت ارجاع شد.
قاطعیت ایران در مقابل زیاده‌خواهی و بدعهدی غرب
پس از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در اواخر سال 84 و صدور قطعنامه‌های پی‌درپی علیه كشورمان، ایران از مواضع خود در پیگیری فعالیت‌های هسته‌ای كوتاه نیامد و همین قاطعیت اتفاقات مهمی را در صنعت هسته‌ای كشورمان رقم زد. اتفاقاتی از جمله تكمیل چرخه سوخت و تولید سانتریفیوژهای پیشرفته و نصب حدود 20 هزار سانتریفیوژ در فردو و نطنز. همین اتفاقات بود كه باعث شد مردم ایران با وجود فشارهایی كه به دلیل تحریم‌های آمریكا و متحدانش علیه كشورمان وارد می‌شد همواره حامی برنامه هسته‌ای باشند و با تشكیل زنجیره‌های انسانی در اطراف تاسیسات هسته‌ای از جمله یو.سی.اف اصفهان، حمایت خود را از فعالیت‌های هسته‌ای اعلام كنند.
این تجربیات و تكرار آنها در شرایط فعلی می‌تواند نوید آینده‌ای بهتر را برای مردم ایران بدهد به شرط آن‌كه از برخی تجربیات از جمله امید بستن به غرب نیز درس گرفته شود و دوباره شاهد تكرار چنین تجربیاتی نباشیم.