پشت‌پرده تغییر برخی برنامه‌های زنده به تولیدی چیست؟
زنده بُدم ضبطی شدم!
از وقتی که پای جعبه جادو به خانه‌های ما باز و روز به روز به تعداد مخاطبان این رسانه اضافه شد، بازار برنامه‌سازی هم رونق گرفت و هر شبکه شروع به تولید کارهای مختلفی کرد. برنامه‌هایی که هر کدام بیننده خود را دارند و همچنان به دنبال جلب انواع نگاه‌ها و سلیقه‌های رنگارنگی که وجود دارند، هستند. در این بین یکی از قالب‌های معروف که هر شبکه ای حداقل چند نمونه از آن را دارد، برنامه‌های گفت وگو محور هستند، از همان‌هایی که یک مجری با حضور کارشناس یا مهمانانی دورهم جمع می شوند و درباره موضوعی صحبت می کنند، جریانی که خیلی اوقات به شکل زنده به روی آنتن می رودو البته به تازگی بعضی از آنها سرو صداهایی به پا کردند که باعث شد تا بازهم بحث قدیمی پخش تولیدات به صورت ضبط شده و یا زنده مطرح شود. ماجرایی که در ادامه آن صدا و سیما اعلام کرد که قرار است برنامه‌های "عصرانه"، "جهان‌آرا" و "ثریا" از این به بعد ضبطی شوند و دیگر زنده به روی آنتن نروند. این رویه که البته بحث آن از قبل ترها در رسانه مطرح شده بود، باعث شد تا ما هم به سراغ کم و کیف آن و جزییات این جریان برویم.
زنده، چرا آری چرا نه؟
اصلا چه برنامه‌هایی لازم است زنده پخش شوند و چقدر به حضور این تولیدات نیاز است؟ مشكلات‌شان چیست؟ پاسخ به این سوال‌ها می‌تواند جواب خیلی از سوال‌ها در مورد متوقف شدن پخش زنده بعضی برنامه‌های تلویزیون را بدهد.
مزایا
برنامه‌های زنده معمولا برای گفت‌وگوها استفاده می‌شود به‌همین دلیل از نظر ساختار و كار فنی ساده‌تر از برنامه‌های تولیدی است و می‌توان با هزینه پایین‌تر آنها را تولید كرد.
زنده بودن برنامه و احیانا برخی اتفاقات ناخواسته‌ای كه در آن می‌افتد باعث ایجاد حس بهتر در مخاطب می‌شود.
در برنامه‌های گفت‌وگو محور، زنده‌بودن برنامه باعث می‌شود جذابیت گفت‌وگو بالاتر برود.
برنامه زنده این قابلیت را دارد كه در صورت به‌وجود آمدن رخداد غیرمنتظره، به‌سرعت بتوان برنامه را با آن رخداد تطبیق داد و تولید كرد.
در برنامه‌های زنده امكان تعامل با مخاطب وجود دارد و می‌توان همزمان با پخش برنامه، بازخوردهای آن را هم گرفت.
خاصیت تعاملی بودن برنامه زنده با مخاطب در برنامه‌های گفت‌وگومحور این امكان را به بینندگان می‌دهد كه تا حدی، در مسیر بحث هم شریك شوند و به آن جهت بدهند.
معایب
زنده بودن برنامه، استرس‌های خاص خودش را دارد و اداره یك برنامه زنده كار هر كسی نیست.
برنامه‌های زنده به دلیل محدودیت‌های خاص فنی خود، معمولا از كیفیت پایین‌تری برخوردار است.
همان‌طور كه اتفاقات ناخواسته در برنامه می‌تواند بیننده را همراه كند یا به بیان دیگر آن را بامزه كند اما از سوی دیگر یك اتفاق بد در برنامه، می‌تواند به كلی آن را به حاشیه برده و كاملا ضد خود باشد.
یكی از معضلات همیشگی برنامه‌های زنده معضل كمبود وقت است. احتمالا شما هم بسیار دیده‌اید كه مجریان در برنامه‌های زنده ناچار می‌شوند صحبت‌های كارشناس را قطع كنند یا روی آنتن از پخش برای چند دقیقه بیشتر خواهش و تمنا می‌كنند.
هر رسانه چارچوب‌ها و قواعد خود را دارد كه در برنامه‌های تولیدی به‌راحتی می‌توان این قواعد را رعایت كرد اما در برنامه‌های زنده به راحتی ممكن است این قواعد شكسته شود، اتفاقی كه در بسیاری از موارد ممكن است باعث رنجش خاطر بسیاری از مردم شود.
در برنامه تولیدی با فكر و تدبیر بهتری می‌توان جزئیات را كنار هم چید و نتیجه دلخواه گرفت اما در برنامه‌های زنده به دلیل ماهیت پر تب و تاب خود، دست برنامه‌سازان در این زمینه قدری بسته است.
برنامه‌های زنده قابلیت انعطاف كمتری دارد و ممكن است بعد از مدتی یك‌نواخت و ملال‌آور شود.
چرا این سه برنامه تولیدی شدند؟
حالا سرجمع این معایب و مزایای برنامه زنده را كه گفتیم در كنار هم باید بگذاریم تا ببینیم در مورد ثریا، جهان‌آرا و عصرانه چه اتفاقی افتاد؟
این برنامه‌ها در نوع خود جزو برنامه‌های جدید تلویزیون هستند كه توانستند با رفتن به سمت موضوعات حساس، رو به جلو یا به قول فرنگی‌ها آوانگارد باشند و ویدئوها و خبرهای آنها هم در فضای مجازی زیاد دست به دست شود. گفت‌وگوهای چالشی و داغ در این برنامه‌ها خوب از آب در آمدند و البته دچار فشارهایی هم از سوی برخی مسؤولان شدند اما علی‌رغم این نقطه قوت برجسته، این برنامه‌ها قدری به این آفاتی كه قبلا به آن اشاره كردیم هم دچار شدند. حادترین نمونه آن هم صحبت‌های عجیب كارشناس برنامه جهان‌آرا بود كه سخنان بدی در مورد یك كارگردان زن سینما بیان كرد و مجری برنامه هم متاسفانه نتوانست آن فضا را سامان دهد. به نظر می‌رسد بعضی مصادیق از دست در رفتن كنترل برنامه‌ها در ماه‌های گذشته هم مزید بر علت شد تا مدیران صدا و سیما به این نتیجه برسند كه بهتر است سامانی به وضعیت برنامه‌های زنده تلویزیونی بدهند و قدری آنها را محدودتر كنند.
تولیدی‌ها بیشتر می‌شوند
برای این‌كه بدانیم چرا این اتفاق افتاد سراغ محمدحسین رنجبران، مدیركل روابط عمومی سازمان صدا وسیما رفتیم تا برایمان از چرایی این اتفاق و آینده برنامه‌های تولیدی دیگر بگوید.
او گفته كه برنامه «آفتاب شرقی» و «پرونده ویژه» هم مدتی است به صورت تولیدی یا همان ضبطی پخش می‌شوند. همچنین شبكه یك تصمیم گرفته است برخی از برنامه‌های هفتگی «فرمول یك» را نیز به صورت ضبطی پخش كند كه در زمان خودش اطلاع‌رسانی خواهد كرد.
اجرای آیین‌نامه جامع مدیریت برنامه‌های زنده سیما به عنوان یك سیاستگذاری مشخص هم موضوع دیگری بود كه مدیر كل روابط عمومی سازمان از آن گفت و درباره اش اضافه كرد: در این راستا معاون سیما پیرو دستور ریاست سازمان این كار را به جد پیگیری می‌كند و در آینده هم شاهد این روند برای برخی برنامه‌های دیگر در شبكه‌های مختلف خواهیم بود.
قالب آسان برنامه‌های زنده و موضوعی كه از آن گفتیم هم مورد دیگری بود كه رنجبران هم به آن اشاره كرد و گفت: برنامه‌سازان به خوبی می‌دانند ساخت برنامه ضبطی یا تولیدی سخت‌تر از تولید برنامه زنده است و همه این كارها به این دلیل است تا بتوانیم كیفیت برنامه‌ها را به حد مطلوب برسانیم و این خواست طیف وسیعی از مخاطبان و حتی منتقدان رسانه ملی است.
به گفته رنجبران برنامه‌هایی كه درگیر این تغییرات شده اند مثل گذشته‌ها و در همان زمان روی آنتن می‌روند. او همچنین با بیان این كه شاید زمان بیشتری به این تولیدات داده شود هم افزود: در صورت بالا رفتن كیفیت و استفاده از ظرفیت‌های برنامه‌سازی، شبكه‌های مختلف از در اختیار گذاشتن فضای بیشتر زمانی به آنها استقبال می‌كنند و زمانی كه هر برنامه دارد قرار نیست به‌واسطه این تغییرات محدود شود.
چرا این 3 برنامه تولیدی شدند؟
حالا سرجمع این معایب و مزایای برنامه زنده را كه گفتیم در كنار هم باید بگذاریم تا ببینیم در مورد ثریا، جهان‌آرا و عصرانه چه اتفاقی افتاد؟
این برنامه‌ها در نوع خود جزو برنامه‌های جدید تلویزیون هستند كه توانستند با رفتن به سمت موضوعات حساس، رو به جلو یا به قول فرنگی‌ها آوانگارد باشند و ویدئوها و خبرهای آنها هم در فضای مجازی زیاد دست به دست شود. گفت‌وگوهای چالشی و داغ در این برنامه‌ها خوب از آب در آمدند و البته دچار فشارهایی هم از سوی برخی مسؤولان شدند اما علی‌رغم این نقطه قوت برجسته، این برنامه‌ها قدری به این آفاتی كه قبلا به آن اشاره كردیم هم دچار شدند. حادترین نمونه آن هم صحبت‌های عجیب كارشناس برنامه جهان‌آرا بود كه سخنان بدی در مورد یك كارگردان زن سینما بیان كرد و مجری برنامه هم متاسفانه نتوانست آن فضا را سامان دهد. به نظر می‌رسد بعضی مصادیق از دست در رفتن كنترل برنامه‌ها در ماه‌های گذشته هم مزید بر‌علت شد تا مدیران صدا و سیما به این نتیجه برسند كه بهتر است سامانی به وضعیت برنامه‌های زنده تلویزیونی بدهند و قدری آنها را محدودتر كنند.
برنامه‌های زنده زنده می‌مانند
اما هر تغییری به‌خصوص در چنین ابعادی برای رسانه‌ای كه مخاطبانی از سراسر كشور دارد، نیازمند آیین نامه و ضوابطی است كه باید برای آن تدارك دیده شود، موضوعی كه كم و كیف آن را از حمید خواجه‌نژاد ـ مدیر روابط‌عمومی معاونت سیما جویا شدیم. او در این باره از بازمهندسی پخش برنامه‌های زنده تلویزیون با تهیه آیین‌نامه‌ای در مركز طرح، برنامه و ارزیابی سیما گفت، جریانی كه طی چند ماه انجام كار علمی، پژوهشی و تطبیقی شكل گرفته است.
خواجه‌نژاد اضافه كرد: با ابلاغ این آیین‌نامه در مرداد ماه امسال مقرر شد مدیران شبكه‌ها در برنامه‌هایی كه منطق پخش زنده ندارد، بازنگری مجددی داشته باشند. همچنین بازمهندسی پخش برنامه‌های زنده از سیاست‌های معاونت سیماست و محدود به این چند برنامه نیست و در عین حال برنامه‌های جدید دارای توجیه پخش زنده در آینده می‌تواند به جدول پخش شبكه‌های سیما اضافه شود.
او در پاسخ به این كه این جریان قرار است برنامه‌های زنده را به كل به فراموشی بسپارد یا نه نیز گفت: در رویكرد جدید حتی قرار نیست این برنامه‌ها خنثی روی آنتن برود چه برسد به تعطیلی آن! بلكه تهیه‌كنندگان ما می‌توانند با همان رویكرد چالشی خود برای ارتقا و كیفی‌تر كردن نقد منصفانه طراحی جدیدتر داشته باشند. همچنین علاوه بر برنامه‌هایی كه پیش از این مدیركل محترم روابط عمومی سازمان برشمرد برنامه‌های دیگری در شبكه‌های سه، چهار، آموزش و قرآن سیما همچون روزی بهتر، موتور جست‌وجو، سمت خدا و ... به صورت ضبطی روی آنتن می‌روند.
خواجه‌نژاد اضافه كرد: در هر حال باید بپذیریم كه پخش زنده مخاطراتی نیز به دنبال داشته و در مواردی شاهد ایرادات فاحش ناخواسته در برنامه از سوی كارشناسان و گاه مجریان بوده‌ایم كه تلویزیون بنابر مصالح عمومی و احترام به حقوق مخاطبان و به‌خصوص دلسوزان منصف رسانه باید این موارد را به حداقل ممكن برساند.
او از برنامه‌های «بدون توقف»، «پرونده ویژه»، «مدیر مسؤول»، «مصیر»، «دستخط» و برخی دیگر از تولیداتی كه به صورت ضبطی پخش می‌شوند به عنوان رنامه‌های شاخص و پرمخاطب نام برد و در كنار آنها با اشاره به پخش چند ده برنامه زنده در شبكه‌های سیما در طول هفته افزود: پخش زنده این میزان برنامه در حالی است كه نگاهی به شبكه‌های تلویزیونی دنیا نشان می‌دهد سهم برنامه‌های زنده در كل برنامه‌ها محدود و در برخی حتی صفر است.
فشار سیاسی؟
علاوه بر اینها بعد از این خبرها گمانه زنی‌هایی درباره وجود مداخله‌های سیاسی برای این تصمیم مطرح شد، جریانی كه رنجبران در پاسخ به آن گفت: سازمان صدا وسیما نشان داده درمسیری حركت می‌كند كه براساس منافع‌ملی باشد و هیچ‌گاه منافع ملی را فدای نگاه‌های سلیقه‌ای و فشارهای سیاسی نمی‌كند بنابراین تغییر شكل این برنامه‌ها هیچ ربطی به این حرف‌ها ندارد.
حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس جمهور و نماینده قوه مجریه در شورای نظارت برصدا و سیما هم با تكذیب این ادعا گفت: مطابق مصاحبه مدیركل روابط عمومی سازمان صدا و سیما، تبدیل تعدادی از برنامه‌های زنده به تولیدی، سیاستی است كه صدا و سیما از چند ماه پیش در دستور كار خود قرار داده بود. بنابراین، این مسأله از نظر دولت، مسأله‌ای داخلی است و ربطی به روابط صدا و سیما و دولت ندارد.
البته حمید خواجه‌نژاد در مورد فشارهای سیاسی به تلویزیون بابت برنامه‌های چالشی‌اش گفته است: صحت این گمانه‌زنی‌ها را بهتر است از مدیران ارشد سازمان بپرسید اما اینجا لازم می‌دانم از حمایت و پشتیبانی‌های مردم فهیم و فعالان رسانه‌ای كه در روزهای اخیر دغدغه‌مند حفظ استقلال همه‌جانبه رسانه ملی و تن ندادن به فشارهای نامتعارف را دنبال كرده‌اند، قدردانی كنم.
ماجرای قدیمی زنده‌ها
تصمیم برای تولیدی شدن برنامه‌های زنده ماجرای تازه‌ای نیست و از حدود پنج سال پیش هم بحث تبدیل برنامه‌های زنده به ضبط شده مطرح شده بود. اقدامی كه مدیران وقت سازمان معتقد بودند، می‌تواند سطح كیفی برنامه‌ها را بالا ببرد؛ چرا كه وقتی برنامه‌ای ضبط و بازبینی می‌شود، امكان حذف بخش‌های اضافه و تمركز روی موضوعی كه بحث اصلی برنامه است هم بیشتر می‌شود و خلاصه آن كه در نهایت برنامه‌ای روی آنتن می‌رود كه در زمان در‌نظر گرفته شده برای آن، بدون حاشیه، مطلبی كه باید را می‌رساند.
