بازخوانی تجربه ژاپن، پس از سونامی و زلزله بزرگ
دکتر مهدی زارع استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
9 سال پس از وقوع بزرگ‌ترین زلزله تاریخ ژاپن كه از بزرگ‌ترین زلزله‌های ثبت‌شده در تاریخ بشر نیز بود، تجربیات بسیاری از این رخداد و سونامی بعد از آن وجود دارد كه در سطح جهان حائز اهمیت و موضوع مناسبی برای مرور و یادگیری است. اینها درس‌هایی است كه از خسارت‌بارترین زلزله تاریخ بشر در یكی از پیشرفته‌ترین كشورهای صنعتی جهان می‌توان آموخت. آنقدر كه بانك جهانی خسارت این زمین‌لرزه را 235 میلیارد دلار برآورد كرده است.
زمین‌لرزه توهوكو، سندای ژاپن در ساعت 14 و 46 دقیقه جمعه 20 اسفند 89 به وقت محلی با بزرگای 0/9 در 125كیلومتری شرق ساحل هونشوی ژاپن و 380 كیلومتری توكیو بخش‌های وسیعی از ژاپن و قسمت‌هایی از شرق چین و روسیه را به‌لرزه درآورد. كانون زلزله در ژرفای 25 كیلومتری و گسلش زمین‌لرزه‌ای در محدوده‌ای به مساحت حدود 400كیلومتر در حدود 200 كیلومتر رخ داد. زمان گسیختگی گسلش 173 ثانیه (نزدیك به سه دقیقه) طول كشید و زلزله در پهنه فرورانش ورقه اقیانوسی آرام در زیر ورقه ژاپن به وقوع پیوست.
براساس آمار رسمی این زلزله 15هزار و 850كشته، 6011 مجروح و 3287 ناپدیدشده برجای گذاشت و موجب تخریب یا آسیب 125هزار ساختمان شد و قطع برق 4/4میلیون ساختمان و قطع آب 5/1میلیون ساختمان را در پی داشت. این حادثه مهم‌ترین رویداد مخرب لرزه‌ای تاكنون در ابتدای سده بیست و یكم در دنیای پیشرفته صنعتی است. وقوع انفجار و تخریب نیروگاه هسته‌ای فوكوشیمای شماره یك (فوكوشیما داییچی) كه در نهایت در سطح خرابی هفت از هفت و مشابه فاجعه نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در ششم اردیبهشت 65 ارزیابی شد و آلودگی رادیواكتیو در محدوده نیروگاه و آسیب‌های وارده به محیط‌زیست و همچنین مشكلات ایجادشده در پی آن، از مسائل مهم وابسته به این زلزله بود. وقوع سونامی خسارت‌های زیادی به شهرستان‌های ایواته و بخش واكابایاشی وارد كرد، به نحوی كه 9500 نفر در شهر ساحلی مینامی سانریكو گم شدند و اجساد حدود 20درصد از ناپدیدشدگان در ماه بعد از رخداد، پیدا شد و بقیه نیز همچنان در شمار ناپدیدشدگان باقی ماندند.
این زلزله از نظر رده‌بندی‌های علمی زلزله‌شناسی از رده زلزله‌های بزرگ (با بزرگای بیش از هشت) است. زلزله توهوكو- سندای (2011) بزرگ‌ترین زمین‌لرزه ثبت شده در تاریخ ژاپن با 127میلیون نفر جمعیت از نظر اندازه بزرگای زمین‌لرزه است. بخش مهمی از تلفات و خسارت‌های این زلزله به وقوع سونامی پس از رویداد اصلی مربوط بود.
دولت ژاپن پس از وقوع این زلزله در پهنه زلزله‌زده، وضع فوق‌العاده اعلام كرد و سامانه‌های حمل‌ونقل فعالیت خود را در سندای و توكیو در ساعات اولیه پس از رخداد متوقف كردند. در سندای سامانه‌های ارتباطی موبایل و همچنین فعالیت چهار نیروگاه هسته‌ای متوقف شد. امواج سونامی حاصل از رخداد زلزله تقریبا به تمام كشورهای حاشیه اقیانوس آرام (از فیلیپین تا اندونزی، نیوزیلند، كالیفرنیا و هاوایی در آمریكا و...) رسید. آژیر هشدار سونامی از ژاپن تا مناطق ساحلی تمامی كشورهای اقیانوس آرام به مردم هشدار داد تا ساحل را ترك كنند. از آنجا كه سرعت امواج حاصل از سونامی حدود
۹۵۰ كیلومتر در ساعت است، می‌توان برآورد كرد حدود هشت دقیقه طول كشید تا امواج حاصل از سونامی به نزدیك‌ترین نقطه ساحل سندای (در غرب كانون زلزله) برسد، بنابراین سامانه‌های هشدار تا حد زیادی توانسته‌اند جان بسیاری از مردم را نجات دهند. با این حال حداقل در سه شهر سندای، ایواته و مینامی سانریكو، سیل حاصل از سونامی مردم را به همراه وسایل، خودروها و هرچه در مسیر سیل بود با خود برد. یكی از عوامل مهم یاری دهنده در مدیریت این بحران رفتار مناسب مردم و پیروی آنها از فرامین مدیران و رفتار اخلاقی و همبستگی اجتماعی و روحیه نوع‌دوستی و در یك كلام سرمایه اجتماعی
(Social Capital) در این كشور بود. هجوم نیاوردن برای كمك، فداكاری در جاهایی كه امداد به دیگران اولویت داشت و در نظر گرفتن نفع جمعی از فاكتور‌های مهم موفقیت مدیران ژاپنی برای كنترل پیامدهای ناشی از این زلزله و سونامی بود. پس از تعطیلات نوروز درس‌های بیشتری از مدیریت این بحران را بررسی می‌كنیم.
زمین‌لرزه توهوكو، سندای ژاپن در ساعت 14 و 46 دقیقه جمعه 20 اسفند 89 به وقت محلی با بزرگای 0/9 در 125كیلومتری شرق ساحل هونشوی ژاپن و 380 كیلومتری توكیو بخش‌های وسیعی از ژاپن و قسمت‌هایی از شرق چین و روسیه را به‌لرزه درآورد. كانون زلزله در ژرفای 25 كیلومتری و گسلش زمین‌لرزه‌ای در محدوده‌ای به مساحت حدود 400كیلومتر در حدود 200 كیلومتر رخ داد. زمان گسیختگی گسلش 173 ثانیه (نزدیك به سه دقیقه) طول كشید و زلزله در پهنه فرورانش ورقه اقیانوسی آرام در زیر ورقه ژاپن به وقوع پیوست.
براساس آمار رسمی این زلزله 15هزار و 850كشته، 6011 مجروح و 3287 ناپدیدشده برجای گذاشت و موجب تخریب یا آسیب 125هزار ساختمان شد و قطع برق 4/4میلیون ساختمان و قطع آب 5/1میلیون ساختمان را در پی داشت. این حادثه مهم‌ترین رویداد مخرب لرزه‌ای تاكنون در ابتدای سده بیست و یكم در دنیای پیشرفته صنعتی است. وقوع انفجار و تخریب نیروگاه هسته‌ای فوكوشیمای شماره یك (فوكوشیما داییچی) كه در نهایت در سطح خرابی هفت از هفت و مشابه فاجعه نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در ششم اردیبهشت 65 ارزیابی شد و آلودگی رادیواكتیو در محدوده نیروگاه و آسیب‌های وارده به محیط‌زیست و همچنین مشكلات ایجادشده در پی آن، از مسائل مهم وابسته به این زلزله بود. وقوع سونامی خسارت‌های زیادی به شهرستان‌های ایواته و بخش واكابایاشی وارد كرد، به نحوی كه 9500 نفر در شهر ساحلی مینامی سانریكو گم شدند و اجساد حدود 20درصد از ناپدیدشدگان در ماه بعد از رخداد، پیدا شد و بقیه نیز همچنان در شمار ناپدیدشدگان باقی ماندند.
این زلزله از نظر رده‌بندی‌های علمی زلزله‌شناسی از رده زلزله‌های بزرگ (با بزرگای بیش از هشت) است. زلزله توهوكو- سندای (2011) بزرگ‌ترین زمین‌لرزه ثبت شده در تاریخ ژاپن با 127میلیون نفر جمعیت از نظر اندازه بزرگای زمین‌لرزه است. بخش مهمی از تلفات و خسارت‌های این زلزله به وقوع سونامی پس از رویداد اصلی مربوط بود.
دولت ژاپن پس از وقوع این زلزله در پهنه زلزله‌زده، وضع فوق‌العاده اعلام كرد و سامانه‌های حمل‌ونقل فعالیت خود را در سندای و توكیو در ساعات اولیه پس از رخداد متوقف كردند. در سندای سامانه‌های ارتباطی موبایل و همچنین فعالیت چهار نیروگاه هسته‌ای متوقف شد. امواج سونامی حاصل از رخداد زلزله تقریبا به تمام كشورهای حاشیه اقیانوس آرام (از فیلیپین تا اندونزی، نیوزیلند، كالیفرنیا و هاوایی در آمریكا و...) رسید. آژیر هشدار سونامی از ژاپن تا مناطق ساحلی تمامی كشورهای اقیانوس آرام به مردم هشدار داد تا ساحل را ترك كنند. از آنجا كه سرعت امواج حاصل از سونامی حدود
۹۵۰ كیلومتر در ساعت است، می‌توان برآورد كرد حدود هشت دقیقه طول كشید تا امواج حاصل از سونامی به نزدیك‌ترین نقطه ساحل سندای (در غرب كانون زلزله) برسد، بنابراین سامانه‌های هشدار تا حد زیادی توانسته‌اند جان بسیاری از مردم را نجات دهند. با این حال حداقل در سه شهر سندای، ایواته و مینامی سانریكو، سیل حاصل از سونامی مردم را به همراه وسایل، خودروها و هرچه در مسیر سیل بود با خود برد. یكی از عوامل مهم یاری دهنده در مدیریت این بحران رفتار مناسب مردم و پیروی آنها از فرامین مدیران و رفتار اخلاقی و همبستگی اجتماعی و روحیه نوع‌دوستی و در یك كلام سرمایه اجتماعی
(Social Capital) در این كشور بود. هجوم نیاوردن برای كمك، فداكاری در جاهایی كه امداد به دیگران اولویت داشت و در نظر گرفتن نفع جمعی از فاكتور‌های مهم موفقیت مدیران ژاپنی برای كنترل پیامدهای ناشی از این زلزله و سونامی بود. پس از تعطیلات نوروز درس‌های بیشتری از مدیریت این بحران را بررسی می‌كنیم.
