نام اصلی عینی، صدرالدین سیدمرادزاده است كه به صدرالدین عینی مشهور شده است. نام عینی در ایران بیشتر با كتابی گره خورده است به نام یادداشت‌ها كه در سال 1362 به كوشش سعیدی‌سیرجانی به چاپ رسید. این كتاب كه در‌واقع زندگینامه‌ای خودنوشت از عینی ا‌ست با یادداشت‌های مبسوط او كه تصویرگر بزنگاه‌ها و دقایق زیبای زندگی این ادیب تاجیكی ا‌ست، توانست توجه بسیاری از مخاطبان ادبیات فارسی را به خود جلب كند.
عینی شعر را به عنوان ابزار مبارزه علیه امارت بخارا قرار می‌دهد و در زمانی كه موج نو بیداری و تجددخواهی تمام شرق را فرا گرفته بود، دست به سرودن نخستین شعر نو خود كرد كه «مارش حریت» عنوان كرد:
اى ستمدیدگان، اى اسیران!
وقت آزادى ما رسید
مژدگانى دهید، اى فقیران!
در جهان صبح شادى دمید
هر ستمگار دون خرم و شاد
سال‌ها جام عشرت چشید
در شب تیره جور و بیداد
هر ستمدیده محنت كشید
این شعر را «عینی» در كاگان (از شهرهای اطراف بخارا) در هوای سروده «مارسیلیزه»، سرود ملی فرانسه سروده است. پنج سال پیش از آن‌كه نیما یوشیج منظومه افسانه - كه اولین بارقه‌های پدید آمدن شعر نو فارسی در آن وجود داشت و با انتشار آن عقاید موافق و مخالف بسیاری در ادب فارسی مطرح شد - را بسراید، عینی شعر مارش حریت سرود كه وزنی بسیار نزدیك به وزن شعر نیما دارد و ریشه‌های نوآوری در وزن را می‌توان در آن دید.
در پایان شاید بد نباشد خاطره‌ای از استاد یوسفعلی میرشكاك درباره صدرالدین عینی نقل كنم. جناب میرشكاك نقل می‌كردند كه گویا صدرالدین عینی مادربزرگ فرهیخته‌ای داشته كه اهل حكمت و فضل بوده است. روزی صدرالدین جوان به او مراجعه می‌كند و در خلال بحثی می‌پرسد: «چرا دیگر شاعران بزرگی چون مولانا و حافظ و بیدل و... در زبان فارسی نداریم؟» پیرزن ساده بخارایی پاسخ می‌دهد: «این شاعران ولایت داشتند و اگر شاعری اهل ولایت باشد بدون‌شك به آن جایگاه رفیع و درجه تاثیرگذاری خواهد رسید.»