آلبوم عکس تاریخی کاخ گلستان از اسفند سال گذشته در آلبومخانه این کاخ گم شده و خبر این مفقودی اکنون رسانه ای شده است
زنان گمشده ناصرالدین شاه
خبر كوتاه است و تلخ. یكی از آلبوم‌های عكس قاجاری كه شامل یكصد قطعه عكس كوچك از زنان ناصرالدین شاه بوده كه شاه خودش عكاسی از آنها را به‌عهده داشته، اسفند سال گذشته در آلبومخانه سلطنتی كاخ گلستان كه پس از آلبومخانه سلطنتی بریتانیا دومین آلبومخانه تاریخی جهان است، گم شد. مسؤولان مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ‌موزه گلستان اما تازه متوجه این موضوع شده و آن را رسانه‌ای کرده‌اند. اما چطور چنین چیزی ممكن است؟ آفرین امامی، مدیر كاخ‌موزه جهانی گلستان در این باره به میراث آریا گفت: «اواخر اسفند سال گذشته امین‌اموال آلبومخانه كاخ گلستان در آخرین انبارگردانی خود متوجه شد كه یك آلبوم ناصری حاوی یكصد قطعه عكس كوچك در قفسه نیست، این موضوع را به من اعلام كرد، بلافاصله برای پیشگیری از موضوعات سوء‌بعدی، اقدامات حقوقی انجام شد. با واحدهای ذی‌صلاح وزارتخانه، پلیس اینترپل و قوه قضاییه نیز در این زمینه مكاتباتی انجام دادیم حتی مشخصات و تصاویر اثر نیز برای پلیس اینترپل ارسال شد.»
او افزود: «این آلبوم در مخزن آلبومخانه كاخ گلستان نگهداری می‌شد و تاكنون برای نمایش در هیچ نمایشگاهی، از این مخزن خارج نشده‌است. با بررسی یگان حفاظت میراث‌فرهنگی مشخص شد هیچ‌گونه نشانه‌ای مبنی بر سرقت اثر وجود ندارد.»
به گفته امامی برای بررسی موضوع، كمیته‌ای متشكل از اعضای اداره‌كل موزه‌ها، نماینده مدیریت كاخ گلستان، یگان حفاظت میراث‌فرهنگی و نماینده ذی‌حسابی و اداره‌كل امور مالی وزارتخانه به‌منظور انبارگردانی رسمی تشكیل شد. او گفت: «این انبارگردانی آغاز شده و با توجه به این‌كه حجم آثار زیاد است انجام این كار زمان‌بر است و نمی‌توان درباره مفقود شدن اثر تا پایان انجام آن نظر قطعی اعلام كرد.»
محمدرضا كارگر، مدیركل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در این باره به جام‌جم می‌گوید: «اگر تصاویر به پلیس اینترپل ارسال شده فقط برای پیشگیری است، چرا كه هنوز محرز نشده این آلبوم به سرقت رفته‌است. در حال حاضر هیات بررسی در حال انجام انبارگردانی هستند تا نتیجه قطعی را اعلام كنند.»
او در ادامه اضافه می‌كند: «این انبارگردانی فقط بررسی اموال نیست، بلكه حتی مكاتبات امین اموال هم بررسی می‌شود. برای نمونه شیء آیا برای نمایشگاه، مرمت یا عكاسی ارسال شده یا نه یا هویت دانشجو‌ها یا پژوهشگرانی كه به آن دسترسی داشته‌اند بررسی می‌شود؟»
مدیركل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تاكید می‌كند اگر این اثر بر‌اساس بازبینی مجدد برای آخرین بار رویت نشود صد‌در‌صد مقصر امین اموال است. هیات تخلفات رای صادر می‌كند. جبران مالی، خلعیت از امین اموالی، اخراج و حتی زندان در انتظار امین اموال است.
حكمرانی بلامنازعه امنای اموال
در موزه‌های كشور این گم شدن نخستین بار نبوده و اگر شرایط نگهداری و صلاحیت امنای اموال تغییر نكند، بی‌شك آخرین بار نیز نخواهد بود. در موزه‌ها آن چیزی كه به نمایش درمی‌آید فقط بخش كوچكی از گنجینه آن موزه است و بخش اعظم اشیا در مخازن با شرایط ویژه حفاظتی نگهداری می‌شود. در كشورهای پیشرفته، مسؤولان مخازن، پژوهشگر و حتی استاد دانشگاهند كه هر سال تعداد زیادی مقاله و حتی كتاب از مجموعه‌ای كه در اختیار دارند، منتشر می‌كنند و حتی خیلی از مخازن به صورت گروهی اداره می‌شود تا مسؤولیت تقسیم شود. برای نمونه موزه‌داران و امنای اموال موزه اشمولین آكسفورد همگی استادان دانشگاه هستند یا در موزه ویكتوریا و آلبرت لندن موزه‌دار و امین اموال به صورت مشترك آثار موزه‌ای را حفاظت می‌كنند. برای درك بیشتر مسؤولیتی كه امنای اموال در خارج از كشور دارند شاید تماشای مستند «رازهای موزه» بد نباشد.
در ایران اما این‌طور نیست یك نفر به نام «امین اموال» مسؤول مخزن است كه اغلب همچون یك كارمند عادی بدون آن‌كه به آنچه در اختیارش است، اشراف داشته باشد فقط انبارداری می‌كند و از تحقیق و چاپ مقاله خبری نیست. حتی در بسیاری از موارد از پژوهش و تحقیق پژوهشگران آزاد ایرانی جلوگیری می‌كنند و آن‌قدر پژوهشگر را سر می‌دوانند كه عطای تحقیق را به لقایش می‌بخشند. وضع پژوهشگران خارجی كمی بهتر است، چراكه ممكن است پای سفر خارجی به بهانه بورس مطالعاتی در میان باشد. گرچه در سال‌های اخیر نسل جدید امنای اموال از فارغ‌التحصیلان مركز آموزش میراث فرهنگی هستند و در پنج دوره با مجوز استخدامی مربوطه به استخدام رسمی درآمدند.
لزوم بازنگری در عملکرد اداره اموال وزارت میراث فرهنگی
باری، امین اموال همان‌طور كه از نامش پیداست، امانتدار اموال ملی است. علاوه بر همكاری با پژوهشگران، قاعدتا باید هر شش ماه یك‌بار به صورت رسمی و با حضور چند ناظر انبارگردانی كنند تا وجود اشیا و سلامت آنها احراز شود. اما از آنجا كه امنای اموال در ظاهر كارمند موزه‌ها و در اصل زیر نظر اداره اموال كه از زیرمجموعه‌های ذی‌حسابی و اداره كل امور مالی به‌شمار می‌رود؛ هستند، كمتر تن به چنین كاری می‌دهند، چون هم سخت است و هم دردسرهای آنان را بیشتر می‌كند.
الهام صالحی، رئیس اموال و اوراق بهادار ذی‌حسابی وزارت میراث فرهنگی كه اتفاقا علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی هم خوب هوایش را دارد، باید پاسخ دهد چرا انبارگردانی رسمی در موزه‌های كشور به‌طور منظم و با وجود ناظران بی‌طرف انجام نمی‌شود؟ كه تاكنون سكوت كرده‌است.
در مورد كاخ گلستان، امین اموال آلبومخانه كاخ گلستان در صورت پیدا نشدن آلبوم ناصری، مسؤول مستقیم گم‌شدن آن به شمار می‌رود، چرا كه آلبوم به او سپرده شده بوده و كسی غیر از او به آن دسترسی نداشته حتی مدیر كاخ!
ضعف قانونی در برخورد با متخلفان وجود دارد و عملا هیچ عقوبت سنگینی آنها را تهدید نمی‌كند. چیزی كه بیش از همیشه باید مدنظر گرفته شود، تغییر و بازنگری در استخدام امنای اموال و بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی است. به‌طور حتم شرط كارمند رسمی بودن، انتخاب امنای اموال را سخت‌تر می‌كند، اما باید یك‌بار برای همیشه تكلیف امنای اموال مشخص شود، چراكه آنها مسؤول مستقیم تخریب یا گم شدن اموال ملی هستند كه به‌طور موقت در اختیار دارند.
به گفته امامی برای بررسی موضوع، كمیته‌ای متشكل از اعضای اداره‌كل موزه‌ها، نماینده مدیریت كاخ گلستان، یگان حفاظت میراث‌فرهنگی و نماینده ذی‌حسابی و اداره‌كل امور مالی وزارتخانه به‌منظور انبارگردانی رسمی تشكیل شد. او گفت: «این انبارگردانی آغاز شده و با توجه به این‌كه حجم آثار زیاد است انجام این كار زمان‌بر است و نمی‌توان درباره مفقود شدن اثر تا پایان انجام آن نظر قطعی اعلام كرد.»
محمدرضا كارگر، مدیركل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در این باره به جام‌جم می‌گوید: «اگر تصاویر به پلیس اینترپل ارسال شده فقط برای پیشگیری است، چرا كه هنوز محرز نشده این آلبوم به سرقت رفته‌است. در حال حاضر هیات بررسی در حال انجام انبارگردانی هستند تا نتیجه قطعی را اعلام كنند.»
او در ادامه اضافه می‌كند: «این انبارگردانی فقط بررسی اموال نیست، بلكه حتی مكاتبات امین اموال هم بررسی می‌شود. برای نمونه شیء آیا برای نمایشگاه، مرمت یا عكاسی ارسال شده یا نه یا هویت دانشجو‌ها یا پژوهشگرانی كه به آن دسترسی داشته‌اند بررسی می‌شود؟»
مدیركل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تاكید می‌كند اگر این اثر بر‌اساس بازبینی مجدد برای آخرین بار رویت نشود صد‌در‌صد مقصر امین اموال است. هیات تخلفات رای صادر می‌كند. جبران مالی، خلعیت از امین اموالی، اخراج و حتی زندان در انتظار امین اموال است.
حكمرانی بلامنازعه امنای اموال
در موزه‌های كشور این گم شدن نخستین بار نبوده و اگر شرایط نگهداری و صلاحیت امنای اموال تغییر نكند، بی‌شك آخرین بار نیز نخواهد بود. در موزه‌ها آن چیزی كه به نمایش درمی‌آید فقط بخش كوچكی از گنجینه آن موزه است و بخش اعظم اشیا در مخازن با شرایط ویژه حفاظتی نگهداری می‌شود. در كشورهای پیشرفته، مسؤولان مخازن، پژوهشگر و حتی استاد دانشگاهند كه هر سال تعداد زیادی مقاله و حتی كتاب از مجموعه‌ای كه در اختیار دارند، منتشر می‌كنند و حتی خیلی از مخازن به صورت گروهی اداره می‌شود تا مسؤولیت تقسیم شود. برای نمونه موزه‌داران و امنای اموال موزه اشمولین آكسفورد همگی استادان دانشگاه هستند یا در موزه ویكتوریا و آلبرت لندن موزه‌دار و امین اموال به صورت مشترك آثار موزه‌ای را حفاظت می‌كنند. برای درك بیشتر مسؤولیتی كه امنای اموال در خارج از كشور دارند شاید تماشای مستند «رازهای موزه» بد نباشد.
در ایران اما این‌طور نیست یك نفر به نام «امین اموال» مسؤول مخزن است كه اغلب همچون یك كارمند عادی بدون آن‌كه به آنچه در اختیارش است، اشراف داشته باشد فقط انبارداری می‌كند و از تحقیق و چاپ مقاله خبری نیست. حتی در بسیاری از موارد از پژوهش و تحقیق پژوهشگران آزاد ایرانی جلوگیری می‌كنند و آن‌قدر پژوهشگر را سر می‌دوانند كه عطای تحقیق را به لقایش می‌بخشند. وضع پژوهشگران خارجی كمی بهتر است، چراكه ممكن است پای سفر خارجی به بهانه بورس مطالعاتی در میان باشد. گرچه در سال‌های اخیر نسل جدید امنای اموال از فارغ‌التحصیلان مركز آموزش میراث فرهنگی هستند و در پنج دوره با مجوز استخدامی مربوطه به استخدام رسمی درآمدند.
لزوم بازنگری در عملکرد اداره اموال وزارت میراث فرهنگی
باری، امین اموال همان‌طور كه از نامش پیداست، امانتدار اموال ملی است. علاوه بر همكاری با پژوهشگران، قاعدتا باید هر شش ماه یك‌بار به صورت رسمی و با حضور چند ناظر انبارگردانی كنند تا وجود اشیا و سلامت آنها احراز شود. اما از آنجا كه امنای اموال در ظاهر كارمند موزه‌ها و در اصل زیر نظر اداره اموال كه از زیرمجموعه‌های ذی‌حسابی و اداره كل امور مالی به‌شمار می‌رود؛ هستند، كمتر تن به چنین كاری می‌دهند، چون هم سخت است و هم دردسرهای آنان را بیشتر می‌كند.
الهام صالحی، رئیس اموال و اوراق بهادار ذی‌حسابی وزارت میراث فرهنگی كه اتفاقا علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی هم خوب هوایش را دارد، باید پاسخ دهد چرا انبارگردانی رسمی در موزه‌های كشور به‌طور منظم و با وجود ناظران بی‌طرف انجام نمی‌شود؟ كه تاكنون سكوت كرده‌است.
در مورد كاخ گلستان، امین اموال آلبومخانه كاخ گلستان در صورت پیدا نشدن آلبوم ناصری، مسؤول مستقیم گم‌شدن آن به شمار می‌رود، چرا كه آلبوم به او سپرده شده بوده و كسی غیر از او به آن دسترسی نداشته حتی مدیر كاخ!
ضعف قانونی در برخورد با متخلفان وجود دارد و عملا هیچ عقوبت سنگینی آنها را تهدید نمی‌كند. چیزی كه بیش از همیشه باید مدنظر گرفته شود، تغییر و بازنگری در استخدام امنای اموال و بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی است. به‌طور حتم شرط كارمند رسمی بودن، انتخاب امنای اموال را سخت‌تر می‌كند، اما باید یك‌بار برای همیشه تكلیف امنای اموال مشخص شود، چراكه آنها مسؤول مستقیم تخریب یا گم شدن اموال ملی هستند كه به‌طور موقت در اختیار دارند.
