همه آنچه باید بدانیم تا یک طبیعت گردی گروهی لذتبخش و ایمن داشته باشیم
مطمئن سفر کنیم
20 تیرماه بود كه خبر گم شدن سها رضانژاد، كوهنورد 27 ساله‌ای كه به همراه یك گروه طبیعت‌گردی به ارتفاعات جهان‌نما در شهرستان كردكوی استان گلستان رفته بود، تیتر یك صفحات حوادث روزنامه‌های كشور شد. یك ماه بعد خبر آمد معین شریفی، جوان ۳۶ساله اهل كردكوی در گوشه دیگری از این عرصه جنگلی مفقود شده و تلاش برای یافتن ردی از وی به نتیجه نرسید. گم شدن سها و معین در كوهستان‌های جنگلی شمال به سرنوشت تلخی گره خورد، اما این دو نفر تنها كسانی نبودند و نیستند كه در تورهای كوهنوردی و جنگل‌گردی، خبر گم‌شدن‌شان رسانه‌ای می‌شود. كافی است عبارت گم‌شدن در كوهستان را در اینترنت جست‌وجو كنید تا متوجه شوید گم‌شدن حتی با وجود همراهی با تورهای گردشگری امری شایع است. مردم معمولا با شنیدن چنین اخباری واكنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. گروه اول همه تقصیرات را گردن آژانس و تورلیدرها می‌اندازند. گروه دوم بخشی از تقصیر را متوجه فرد مفقودشده و بخشی را متوجه تورلیدر و آژانس می‌دانند. عده‌ای كلا فرد گمشده را مقصر دانسته و درنهایت تعداد معدودی هم بدون نظر و قضاوت از كنار ماجرا عبور می‌كنند. من اما معتقدم از آنجا كه ما هیچ گونه اطلاعاتی در مورد ماجرا نداریم، در جایگاه قضاوت هم نیستیم و تنها می‌توانیم تلاش كنیم كه در انتخاب مقصدهای سفر و تورهای‌مان دقت بیشتری كنیم. برای انتخاب بهتر هم باید در خصوص تورهای گردشگری و ایرانگردی اطلاعات بیشتری به دست بیاوریم.
گام اول
زمانی كه تصمیم به خرید تور ایرانگردی می‌كنیم، در مرحله اول یا مقصد را خودمان انتخاب كردیم و می‌دانیم كجا می‌خواهیم برویم، یا هیچ هدف و مقصدی نداریم و به دنبال مقصدی جدید و جذاب مشابه علایق و سلایق‌مان هستیم. در این مورد آژانس‌ها به ما كمك می‌كنند كه مقصد را انتخاب كنیم. اصولا هم در این هنگام یك سری اطلاعات اولیه درباره مقصد به ما می‌دهند. اما مهم این است كه پیش از ثبت نام در یك تور اطلاعاتی درباره نوع گردشگری‌هایی كه برگزار می‌كند، سطح كیفیت و خدمات یا مجوزدار بودن و نبودنش را به دست بیاوریم.
انواع تورهای ایرانگردی
تورهای ایرانگردی شامل چند دسته هستند: دسته اول تورهای شهرگردی است؛ مثل تورهای یزد، اصفهان یا شیراز كه در این نوع تورها، آژانس مسافر را به این شهر برده و اغلب در یك هتل یا اقامتگاه متناسب با هزینه تور مستقر می‌كند و چند گشت هم برای بازدید از جاذبه‌های شهر برگزار می‌كند.
دسته دوم روستاگردی است؛ مثل تورهای ابیانه. در این دسته اقامت مسافر در خانه‌های روستایی یا اقامتگاه بومگردی انجام می‌شود و اغلب گشت‌های مربوط به تور، صرفا در محیط روستا و طبیعت پیرامونش است.
دسته سوم تورهای تاریخی و فرهنگی را شامل می‌شود كه این نوع تور با تور شهرگردی همپوشانی زیادی دارد. در این دسته از تورها آژانس، مسافران را به دیدن جاذبه‌های باستانی و آثار تاریخی فرهنگی مثل تخت جمشید یا موزه‌ها می‌برد. این تورها می‌تواند در شهر خود مسافر انجام شودغ مثلا تورهای یك روزه تهرانگردی و بازدید از موزه‌های تهران. دسته چهارم تورهای طبیعت‌گردی است كه در طبیعت اجرا می‌شود و خود شامل چند زیرمجموعه می‌شود. براساس این‌كه كجای طبیعت می‌روید، نوع تور متفاوت است. مثلا تور كویر، جنگل‌نوردی، غارنوردی، كوهنوردی، رودخانه‌نوردی، پیمایش در دامنه كوه و.... تورهایی مثل تور كویر مرنجاب، تور جنگل لفور و حتی تور فتح دماوند هم در این دسته قرار می‌گیرند.
این تورها می‌توانند همپوشانی هم داشته باشند؛ مثلا در یك تور ثبت‌نام كنید كه هم شهرگردی و هم طبیعت‌گردی داشته باشد. این تورها اغلب در آژانس‌های ایرانگردی فروخته شده و به صورت گروهی اجرا می‌شود.
آژانس‌هایی كه تورهای طبیعت گردی برگزار می‌كنند
در ایران آژانس‌های مسافرتی و گردشگری ای داریم كه تورهای طبیعت‌گردی برگزار می‌كنند.
گروه اول آژانس‌هایی هستند كه مجوز بند (ب) دارند و هر توری را می‌توانند اجرا كنند و بین كلی پكیج مسافرتی، چند تور طبیعت‌گردی هم دارند. طبیعت‌گردی‌هایی كه این گروه از آژانس‌ها دارند خیلی سبك و در واقع درجه سختی‌اش یك است؛ مثلا تور كویر مرنجاب كاشان. تورهای طبیعت‌گردی این آژانس‌ها اغلب تركیبی (شهرگردی و طبیعت گردی همزمان) است. برای مثال تور كویر كاشان برگزار می‌كنند، كه در این تور تنها ۵ الی ۶ ساعت مسافر را به كویر مرنجاب می‌برند و بقیه تور شهرگردی كاشان اجرا می‌شود ( تورهای جنگل كه اغلب در سایت‌های تخفیف می‌بینید جزو همین گروه تورهاست، یك طبیعت گردی سبك). این آژانس‌ها اصولا تخصصی در زمینه برگزاری تور طبیعت ندارند.
آژانس‌های گروه دوم هم مثل دسته قبلی، مجوز بند (ب) دارند، اما این گروه از آژانس‌ها به صورت كاملا تخصصی و حرفه‌ای تورهای طبیعت‌گردی را اجرا می‌كنند. این آژانس‌ها حتی تورهای خارجی كه در بین پکیج‌هایشان قرار می‌دهند تورهای طبیعت‌گردی تخصصی است و اغلب جزو تورهای به‌شدت گران و حرفه‌ای محسوب می‌شود. برای مثال این آژانس‌ها تور اورست یا تور پیمایش در دامنه كوه‌های هیمالیا یا تور كوهنوردی كوه‌های آرارات را اجرا می‌كنند.
با تورهای گروه اول سفر کنیم یا دوم؟
آژانس‌های گروه اول چون تعدادشان زیاد بوده و اغلب مسافران بازار هدف‌شان است، طبیعت به صورت حرفه‌ای اهمیتی برایشان ندارد. در واقع مسافر هم صرفا برای فرار از یكنواختی كه در زندگی داشته به سراغ این تورها می‌رود و تمایلی ندارد هزینه زیادی برای تور خرج كند. لذا تورهای طبیعت‌گردی این آژانس‌ها خیلی حرفه‌ای برگزار نمی‌شود و كیفیت بالایی هم ندارد. درعوض قیمت تورها بسیار پایین است و زمان اجرای تور هم مناسب است. برای مثال تور كویر كاراكال یزد به صورت 5/1 روزه اجرا می‌شود. این تور اغلب از ساعت یك نیمه شب پنجشنبه شروع می‌شود و بعد از یك شب اقامت، عصر جمعه مسافران به مبدا بر می‌گردند.
آژانس‌های گروه دوم به‌شدت به كیفیت تورهای خود اهمیت می‌دهند. اگر سایت این آژانس‌ها را نگاه كنید به صورت كامل توضیح داده شده كه تور انتخاب شده درجه سختی‌اش چند است، پیاده‌روی‌اش چطور است (سبك یا سنگین)، چه وسایلی نیاز است به همراه داشته باشید. حتی در پكیج ذكرشده كه چه كسانی نمی‌توانند در این تورها شركت كنند.
مثلا یكبار كه داشتم این تورها را چك می‌كردم، تور اورست را بررسی كردم. دقیقا ذكر كرده بود افرادی می‌توانند این پكیج را ثبت‌نام كنند كه حداقل دو كوهنوردی بالای 4000 متر را تجربه كرده باشند. در شرط خرید تور كوهنوردی كوه‌های آرارات هم ذكر شده بود حتما باید یك تجربه كوهنوردی بالای 4000 متر داشته باشید. در ذكر شرایط و الزامات ثبت‌نام در یك تور غارنوردی هم نوشته شده بود كه مسافر حتما باید هدلامپ داشته و با گره‌ها به صورت كامل
راهنماهای تور هم درجه‌بندی دارند
تورلیدرها (راهنمایان تور) هم درست مانند آژانس‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ تور لیدرهای فرهنگی و تور لیدرهای طبیعت. تور لیدرهای فرهنگی می‌توانند هر توری را اجرا كنند (طبیعت هم جزو این تورها می‌تواند باشد)، اما تورلیدرهای طبیعت كاملا تخصصی برای تورهای طبیعت‌گردی آماده می‌شوند.
آژانس‌های مسافرتی معمولا تورلیدرهای خود را براساس كیفیت تور انتخاب می‌كنند.
آژانس‌های گروه اول اغلب سراغ تورلیدرهای كم‌سابقه‌تر و فرهنگی می‌روند كه نیازی به تخصص خاصی ندارند. (منظور از تخصص، تخصص‌های مربوط به تورهای طبیعت‌گردی است مثلا برای تور كویر كاراكال نیازی نیست شما گره‌ها را بلد باشید، یا لازم نیست بدانید برای هم‌هوایی در كوه چه كار باید بكنید)
اما آژانس‌های گروه دوم اصولا با تورلیدرهای با تجربه‌تر و متخصص‌تر كار می‌كنند. اگر این تور لیدرها، تورلیدر طبیعت هم نباشند، حتما تجربه كافی برای اجرای تور این آژانس‌ها را دارند. مثلا این آژانس‌ها برای تور فتح دماوند حتما یك تورلیدر طبیعت یا یك تورلیدر فرهنگی كه حتما یك بار خودش دماوند را فتح كرده، به كار می‌گیرند.
سها با چه توری سفر كرده بود؟
داستان سها رضانژاد وقتی اولین بار مطرح شد، تصورم این بود كه احتمالا با یكی از تورهای آژانس‌های گروه اول سفر كرده و احتمالا تورلیدر یا آژانس اهمیتی به كیفیت نداده‌اند كه این حادثه رخ داده است، اما بعد كه وكیل خانواده سها موضوع را مطرح كرد و هر بار اطلاعات جدیدی ارائه شد و البته بعد از این‌كه ارتفاعات جهان‌نما را بررسی كردم، فهمیدم احتمال بسیار كمی وجود دارد كه آژانس‌های گروه اول برای این منطقه تور برگزار كرده باشند. جالب است بدانید آژانس‌های گروه دوم در تورهای طبیعت‌شان همیشه دو تورلیدر می‌گذارند و اصولا یك تا دو نفر هم به عنوان كمك در كنارشان هست، اما در تورهای گروه اول ما فقط یك یا نهایتا دو نفر مسوول می‌بینیم. (طبیعی هم هست چون تور سبك و ارزانقیمت است)
توری كه سها با آن به ارتفاعات جنگلی كردكوی گلستان سفر كرده بود، به نظر ماجراجویانه می‌آمد و دو تورلیدر و چهار همراه وجود داشته است. دوستان سها می‌گویند صبح او را دیده‌اند كه با مسواك از چادر خارج شده و بعد از ۴۵دقیقه الی یك ساعت بعد نگران‌شده و شروع به گشتن كرده‌اند، اما جسد سها متاسفانه بعد از یك ماه در فاصله چند صدمتری از چادرها توسط یك كوهنورد محلی پیدا شد.
این‌كه برای سها چه اتفاقی افتاده یا این‌كه پیداكردن سها چرا اینقدر طول كشیده، این‌كه تورلیدر چقدر مسوولیت‌پذیر بوده و چقدر از خطرات بقیه را آگاه كرده، این‌كه آژانس مجوز داشته یا نه،... ما درباره‌اش اطلاعاتی نداریم، اما سوالی كه برای من به عنوان یك كارشناس گردشگری و تورلیدر مطرح است این كه من اگر تورلیدر بودم و می‌دیدم كه فردی از گروه با مسواك در حال خارج‌شدن از كمپ است، چه كاری انجام می‌دادم؟ و دیگر این‌كه به جز این‌كه بگویم سها مراقب باشد، چه كار می‌توانستم بكنم؟ آیا می‌توانستم او را برای مسواك‌زدن همراهی كنم؟ آیا در این شرایط حریم‌خصوصی مسافر خدشه‌دار نمی‌شد؟ و...
زمانی كه تصمیم به خرید تور ایرانگردی می‌كنیم، در مرحله اول یا مقصد را خودمان انتخاب كردیم و می‌دانیم كجا می‌خواهیم برویم، یا هیچ هدف و مقصدی نداریم و به دنبال مقصدی جدید و جذاب مشابه علایق و سلایق‌مان هستیم. در این مورد آژانس‌ها به ما كمك می‌كنند كه مقصد را انتخاب كنیم. اصولا هم در این هنگام یك سری اطلاعات اولیه درباره مقصد به ما می‌دهند. اما مهم این است كه پیش از ثبت نام در یك تور اطلاعاتی درباره نوع گردشگری‌هایی كه برگزار می‌كند، سطح كیفیت و خدمات یا مجوزدار بودن و نبودنش را به دست بیاوریم.
انواع تورهای ایرانگردی
تورهای ایرانگردی شامل چند دسته هستند: دسته اول تورهای شهرگردی است؛ مثل تورهای یزد، اصفهان یا شیراز كه در این نوع تورها، آژانس مسافر را به این شهر برده و اغلب در یك هتل یا اقامتگاه متناسب با هزینه تور مستقر می‌كند و چند گشت هم برای بازدید از جاذبه‌های شهر برگزار می‌كند.
دسته دوم روستاگردی است؛ مثل تورهای ابیانه. در این دسته اقامت مسافر در خانه‌های روستایی یا اقامتگاه بومگردی انجام می‌شود و اغلب گشت‌های مربوط به تور، صرفا در محیط روستا و طبیعت پیرامونش است.
دسته سوم تورهای تاریخی و فرهنگی را شامل می‌شود كه این نوع تور با تور شهرگردی همپوشانی زیادی دارد. در این دسته از تورها آژانس، مسافران را به دیدن جاذبه‌های باستانی و آثار تاریخی فرهنگی مثل تخت جمشید یا موزه‌ها می‌برد. این تورها می‌تواند در شهر خود مسافر انجام شودغ مثلا تورهای یك روزه تهرانگردی و بازدید از موزه‌های تهران. دسته چهارم تورهای طبیعت‌گردی است كه در طبیعت اجرا می‌شود و خود شامل چند زیرمجموعه می‌شود. براساس این‌كه كجای طبیعت می‌روید، نوع تور متفاوت است. مثلا تور كویر، جنگل‌نوردی، غارنوردی، كوهنوردی، رودخانه‌نوردی، پیمایش در دامنه كوه و.... تورهایی مثل تور كویر مرنجاب، تور جنگل لفور و حتی تور فتح دماوند هم در این دسته قرار می‌گیرند.
این تورها می‌توانند همپوشانی هم داشته باشند؛ مثلا در یك تور ثبت‌نام كنید كه هم شهرگردی و هم طبیعت‌گردی داشته باشد. این تورها اغلب در آژانس‌های ایرانگردی فروخته شده و به صورت گروهی اجرا می‌شود.
آژانس‌هایی كه تورهای طبیعت گردی برگزار می‌كنند
در ایران آژانس‌های مسافرتی و گردشگری ای داریم كه تورهای طبیعت‌گردی برگزار می‌كنند.
گروه اول آژانس‌هایی هستند كه مجوز بند (ب) دارند و هر توری را می‌توانند اجرا كنند و بین كلی پكیج مسافرتی، چند تور طبیعت‌گردی هم دارند. طبیعت‌گردی‌هایی كه این گروه از آژانس‌ها دارند خیلی سبك و در واقع درجه سختی‌اش یك است؛ مثلا تور كویر مرنجاب كاشان. تورهای طبیعت‌گردی این آژانس‌ها اغلب تركیبی (شهرگردی و طبیعت گردی همزمان) است. برای مثال تور كویر كاشان برگزار می‌كنند، كه در این تور تنها ۵ الی ۶ ساعت مسافر را به كویر مرنجاب می‌برند و بقیه تور شهرگردی كاشان اجرا می‌شود ( تورهای جنگل كه اغلب در سایت‌های تخفیف می‌بینید جزو همین گروه تورهاست، یك طبیعت گردی سبك). این آژانس‌ها اصولا تخصصی در زمینه برگزاری تور طبیعت ندارند.
آژانس‌های گروه دوم هم مثل دسته قبلی، مجوز بند (ب) دارند، اما این گروه از آژانس‌ها به صورت كاملا تخصصی و حرفه‌ای تورهای طبیعت‌گردی را اجرا می‌كنند. این آژانس‌ها حتی تورهای خارجی كه در بین پکیج‌هایشان قرار می‌دهند تورهای طبیعت‌گردی تخصصی است و اغلب جزو تورهای به‌شدت گران و حرفه‌ای محسوب می‌شود. برای مثال این آژانس‌ها تور اورست یا تور پیمایش در دامنه كوه‌های هیمالیا یا تور كوهنوردی كوه‌های آرارات را اجرا می‌كنند.
با تورهای گروه اول سفر کنیم یا دوم؟
آژانس‌های گروه اول چون تعدادشان زیاد بوده و اغلب مسافران بازار هدف‌شان است، طبیعت به صورت حرفه‌ای اهمیتی برایشان ندارد. در واقع مسافر هم صرفا برای فرار از یكنواختی كه در زندگی داشته به سراغ این تورها می‌رود و تمایلی ندارد هزینه زیادی برای تور خرج كند. لذا تورهای طبیعت‌گردی این آژانس‌ها خیلی حرفه‌ای برگزار نمی‌شود و كیفیت بالایی هم ندارد. درعوض قیمت تورها بسیار پایین است و زمان اجرای تور هم مناسب است. برای مثال تور كویر كاراكال یزد به صورت 5/1 روزه اجرا می‌شود. این تور اغلب از ساعت یك نیمه شب پنجشنبه شروع می‌شود و بعد از یك شب اقامت، عصر جمعه مسافران به مبدا بر می‌گردند.
آژانس‌های گروه دوم به‌شدت به كیفیت تورهای خود اهمیت می‌دهند. اگر سایت این آژانس‌ها را نگاه كنید به صورت كامل توضیح داده شده كه تور انتخاب شده درجه سختی‌اش چند است، پیاده‌روی‌اش چطور است (سبك یا سنگین)، چه وسایلی نیاز است به همراه داشته باشید. حتی در پكیج ذكرشده كه چه كسانی نمی‌توانند در این تورها شركت كنند.
مثلا یكبار كه داشتم این تورها را چك می‌كردم، تور اورست را بررسی كردم. دقیقا ذكر كرده بود افرادی می‌توانند این پكیج را ثبت‌نام كنند كه حداقل دو كوهنوردی بالای 4000 متر را تجربه كرده باشند. در شرط خرید تور كوهنوردی كوه‌های آرارات هم ذكر شده بود حتما باید یك تجربه كوهنوردی بالای 4000 متر داشته باشید. در ذكر شرایط و الزامات ثبت‌نام در یك تور غارنوردی هم نوشته شده بود كه مسافر حتما باید هدلامپ داشته و با گره‌ها به صورت كامل
آشنا باشد.
راهنماهای تور هم درجه‌بندی دارند
تورلیدرها (راهنمایان تور) هم درست مانند آژانس‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ تور لیدرهای فرهنگی و تور لیدرهای طبیعت. تور لیدرهای فرهنگی می‌توانند هر توری را اجرا كنند (طبیعت هم جزو این تورها می‌تواند باشد)، اما تورلیدرهای طبیعت كاملا تخصصی برای تورهای طبیعت‌گردی آماده می‌شوند.
آژانس‌های مسافرتی معمولا تورلیدرهای خود را براساس كیفیت تور انتخاب می‌كنند.
آژانس‌های گروه اول اغلب سراغ تورلیدرهای كم‌سابقه‌تر و فرهنگی می‌روند كه نیازی به تخصص خاصی ندارند. (منظور از تخصص، تخصص‌های مربوط به تورهای طبیعت‌گردی است مثلا برای تور كویر كاراكال نیازی نیست شما گره‌ها را بلد باشید، یا لازم نیست بدانید برای هم‌هوایی در كوه چه كار باید بكنید)
اما آژانس‌های گروه دوم اصولا با تورلیدرهای با تجربه‌تر و متخصص‌تر كار می‌كنند. اگر این تور لیدرها، تورلیدر طبیعت هم نباشند، حتما تجربه كافی برای اجرای تور این آژانس‌ها را دارند. مثلا این آژانس‌ها برای تور فتح دماوند حتما یك تورلیدر طبیعت یا یك تورلیدر فرهنگی كه حتما یك بار خودش دماوند را فتح كرده، به كار می‌گیرند.
سها با چه توری سفر كرده بود؟
داستان سها رضانژاد وقتی اولین بار مطرح شد، تصورم این بود كه احتمالا با یكی از تورهای آژانس‌های گروه اول سفر كرده و احتمالا تورلیدر یا آژانس اهمیتی به كیفیت نداده‌اند كه این حادثه رخ داده است، اما بعد كه وكیل خانواده سها موضوع را مطرح كرد و هر بار اطلاعات جدیدی ارائه شد و البته بعد از این‌كه ارتفاعات جهان‌نما را بررسی كردم، فهمیدم احتمال بسیار كمی وجود دارد كه آژانس‌های گروه اول برای این منطقه تور برگزار كرده باشند. جالب است بدانید آژانس‌های گروه دوم در تورهای طبیعت‌شان همیشه دو تورلیدر می‌گذارند و اصولا یك تا دو نفر هم به عنوان كمك در كنارشان هست، اما در تورهای گروه اول ما فقط یك یا نهایتا دو نفر مسوول می‌بینیم. (طبیعی هم هست چون تور سبك و ارزانقیمت است)
توری كه سها با آن به ارتفاعات جنگلی كردكوی گلستان سفر كرده بود، به نظر ماجراجویانه می‌آمد و دو تورلیدر و چهار همراه وجود داشته است. دوستان سها می‌گویند صبح او را دیده‌اند كه با مسواك از چادر خارج شده و بعد از ۴۵دقیقه الی یك ساعت بعد نگران‌شده و شروع به گشتن كرده‌اند، اما جسد سها متاسفانه بعد از یك ماه در فاصله چند صدمتری از چادرها توسط یك كوهنورد محلی پیدا شد.
این‌كه برای سها چه اتفاقی افتاده یا این‌كه پیداكردن سها چرا اینقدر طول كشیده، این‌كه تورلیدر چقدر مسوولیت‌پذیر بوده و چقدر از خطرات بقیه را آگاه كرده، این‌كه آژانس مجوز داشته یا نه،... ما درباره‌اش اطلاعاتی نداریم، اما سوالی كه برای من به عنوان یك كارشناس گردشگری و تورلیدر مطرح است این كه من اگر تورلیدر بودم و می‌دیدم كه فردی از گروه با مسواك در حال خارج‌شدن از كمپ است، چه كاری انجام می‌دادم؟ و دیگر این‌كه به جز این‌كه بگویم سها مراقب باشد، چه كار می‌توانستم بكنم؟ آیا می‌توانستم او را برای مسواك‌زدن همراهی كنم؟ آیا در این شرایط حریم‌خصوصی مسافر خدشه‌دار نمی‌شد؟ و...
ضمیمه نوجوانه
تیتر خبرها
