یک سال پس از آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد هنوز مرمت این بنای ملی به‌جایی نرسیده است
چه خبر از پشت پرده؟
از شامگاه 26 تیرماه 98 که شعله‌های آتش ناغافل زبانه کشیدند و از دیوارهای طبقه دوم ساختمان ثبت ملی شده میدان حسن‌آباد با آن معماری خاص و به یادماندنی اش بالا رفتند و دو گنبد از هشت گنبد قدیمی و ارزشمند این بنا را طعمه خودشان کردند، بیشتر از یک سال و دوماه می گذرد؛ از جارو جنجال‌های شروع عملیات مرمت بنا هم درست 11 ماه می‌گذرد و هنوز خبری از پایان عملیات بازسازی نیست! اتفاقی که باعث شد زهرا نژاد بهرام یکی از اعضای هیأت رئیسه شورای شهر تهران در دویست و سی و هفتمین جلسه شورا، به شهردار تهران تذکر بدهد و از این رهاشدگی حسن‌آباد گلایه کند؛ گلایه ای به‌جا از مبه‌هم بودن سرنوشت یکی از بناهای تاریخی و مهم پایتخت؛ بنایی که هنوز کلنگ مرمتش به زمین نخورده و آن‌طور که مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران به جام جم می گوید هنوز طرح مرمت این جداره تاریخی از سوی سازمان زیباسازی به میراث فرهنگی استان تهران ارائه نشده و بدون طرح و تایید آن، کار مرمت آغاز نخواهد شد! این درحالی است که برزین ضرغامی مدیرعامل سازمان زیباسازی تهران که متولی انجام مرمت جداره تاریخی بنا به عنوان یک منظر شهری شده، دست روی عوامل دیگری برای این تاخیر می‌گذارد؛ از کرونا گرفته تا اتفاق نظر نداشتن شهرداری و میراث روی طرح ارائه شده و در نتیجه بنری که از همان روزهای اول حادثه مقابل ساختمان نصب شد تا زشتی چهره آتش‌سوزی را بپوشاند، همچنان سرجای خودش پابرجاست و از ساخت و ساز و مرمت پشت آن خبری نیست.
اگر بنا به تحقق وعده‌ها و قول و قرارهای از پیش اعلام شده بود، حالا باید چندماهی از پایان طرح مرمت و بازسازی میدان حسن‌آباد می گذشت؛ نشان به نشان خبری که روابط عمومی سازمان زیباسازی شهر تهران پانزدهم آبان ماه سال گذشته منتشر کرد و از قول مهدی جاهد، مالک و مجری طرح مرمت و بازسازی میدان حسن‌آباد نوشت که کار مرمت این میدان که از ۳۰ مهر آغاز شده، اوایل سال آینده به اتمام می رسد.
برای این میدان و ساختمان‌های گنبدی اش که در سال 1309 یعنی 90 سال پیش به بهره برداری رسیدند و در فروردین ماه 1377 به عنوان یکی از آثار ملی کشورمان ثبت شدند، اما هنوز اتفاق خاصی نیفتاده ؛ هنوز زمان به وقت فردای حادثه آتش‌سوزی درجا می زند؛ دیگر خبری از شعله‌های آتش نیست و در مقابل، نشانی هم از تحقق وعده‌های مرمت و بازسازی سریع بنا به چشم نمی خورد! بنای میدان حسن‌آباد با همه کبکبه و دبدبه تاریخی اش 14 ماه است که به حال خود رها شده است.
ما دلیل این اتفاق را از مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران می پرسیم و او از ارائه نشدن طرح مرمت بنا می گوید و ادامه می‌دهد :« ما جلسات زیادی را با سازمان زیباسازی شهرداری تهران درباره مرمت ضلع شمال غربی میدان حسن‌آباد که در حادثه آتش‌سوزی سال گذشته به شدت آسیب دید، برگزار کردیم، مالک خصوصی بنا، طرحی را ارائه کرد که این طرح با نامه ای از طرف شهرداری برای دبیرخانه میراث فرهنگی استان تهران ارسال شد اما بعد از بررسی طرح ما متوجه شدیم که این طرح فقط مربوط به ساخت و ساز در بخش‌های پشتی این ساختمان تاریخی است و طرح مرمت جداره تاریخی در آن لحاظ نشده است. » ادیب زاده در توضیح بیشتر می گوید:« ساخت و ساز در بخش پشتی بنا، امتیازی بوده که به مالک داده شده که مرمت قسمت‌های داخلی این بنای تاریخی را هرچه زودتر انجام بدهد. اما نکته اینجاست که ما نمی توانیم اول به امتیاز و طرح تشویقی بپردازیم و بعد به طرح اصلی! اولویت برای میراث فرهنگی مرمت خود بنای تاریخی است نه ساخت و سازهای حاشیه‌ای‌اش که یک مجتمع فرهنگی - گردشگری است! در آخرین جلسه‌ای هم که با مالک و سازمان زیباسازی برگزار کردیم این موضوع عنوان شد که اولویت میراث، مرمت بنای جلویی است و اگر هم قرار باشد شهرداری طرحی را به میراث فرهنگی ارائه کند باید حتما به مرمت بنای قدیمی توجه کرده باشد و ما مجوزی بابت ساخت بخش جدید در جوار این بنای تاریخی به صورت جداگانه نخواهیم داد!» معاون میراث استان تهران با اشاره به این موضوع و با توجه به آغاز فصل سرما و بارندگی نسبت به تسریع عملیات مرمت بنای میدان حسن‌آباد هشدار هم می‌دهد و می‌گوید: «کار مرمت بنا باید هرچه سریع تر آغاز شود.»
منتظر تایید میراث فرهنگی هستیم
در این طرف ماجرا، در سازمان زیباسازی تهران جایی حوالی میدان هفت تیر و خیابان مفتح جنوبی، برزین ضرغامی، مدیرعامل این سازمان نگاه متفاوت‌تری به دلایل عقب افتادگی کار مرمت بنای میدان حسن‌آباد دارد. ضرغامی هم البته تایید می‌کند که هنوز کار مرمت بنا آغاز نشده و در همین رابطه به ما می گوید : «طرح مرمت بنا در رفت و برگشت بین شهرداری و میراث فرهنگی است و به محض این‌که به نتیجه برسیم کار شروع می‌شود.» ضرغامی ادامه می‌دهد :« بعد از پایان آتش‌سوزی بنا دو کار در این ساختمان انجام شد، یکی آواربرداری و دوم سبک‌سازی و آماده‌سازی فضای داخلی بنا برای مرمت و بازسازی. همه این مقدمات انجام شده و ان‌شاا... کار مرمت هم به زودی آغاز می‌شود. مالک بنا از همان زمان دنبال شروع این کار بود اما به دلایل مختلف مثل کرونا و اتفاقات بعد از آن، تاخیرهای ناخواسته ای درکار مرمت به وجود آمد. »
او در توضیح بیشتر می گوید :« بنای میدان حسن‌آباد دو‌بخش دارد؛ بخش اصلی آن مالک خصوصی دارد و خود مالک متولی بازسازی و مرمتش است، منتهی چون یک طرح میراثی هم است،قاعدتا باید مجوزهای لازم را از میراث فرهنگی داشته باشد. در این زمینه جلساتی با مالک برگزار شد و مالک پذیرفت که کاربری این بنا را به سمت حوزه‌های گردشگری و فرهنگی ببرد . در نهایت طرح تهیه شده از طرف شهرداری به میراث ارائه شد و قرار بر این بود که بعد از مشخص شدن و تایید طرح، سازمان زیباسازی کار مرمت جداره تاریخی بنا را آغاز کند و از آنجایی که نمی شود جداره را جدای از بنای اصلی مرمت کرد، قاعدتا باید اول طرح اصلی مشخص و تایید شود و بعد کار مرمت آغاز شود.»
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران البته بین صحبت‌هایش توپ مرمت را کلا به زمین میراث هم می اندازد و می گوید :کلا مرمت این بنا، یک کار تاریخی و میراثی است و با این‌که شهرداری به آن ورود کرده اما می‌توانسته برعهده وزارت میراث فرهنگی باشد!
مالک امتیاز می‌گیرد و مرمت می‌کند
تهران است و تعداد زیادی بنای ارزشمند تاریخی که مالک خصوصی دارند؛ حادثه در کمین همه این بناهااست و حالا سرنوشت ساختمان ثبت ملی شده میدان حسن‌آباد این نگرانی را بین میراث‌دوستان کشورمان به‌وجود آورده که بعد از حادثه چه نهادی متولی احیا، مرمت و بازسازی این بناهاست. مهدی شیخ الاسلام، کارشناس میراث فرهنگی ای است که درباره وظیفه میراث فرهنگی در مرمت بناهای این چنینی به ما می گوید:«در موارد مشابه بحث‌های کنترلی و کارشناسی مرمت برعهده میراث فرهنگی است، در این پرونده هم مالک مکلف شد که طرح احیای این بنا را تهیه کند، البته این طرح می‌بایست به تایید میراث فرهنگی برسد اما در مجموع در تمام این موارد میراث فرهنگی نقش یک اهرم کنترلی را دارد و در تامین هزینه‌ها هم تا اندازه ای که سطوح بالاتر وزارتخانه تایید کند، دخیل است.» شیخ‌الاسلام در توضیح بیشتر می‌گوید:« این بنا مالک خصوصی دارد. بالای 70درصد پلاکی که سوخته متعلق به شخصی به نام جاهد است و شهرداری نمی تواند و اجازه ندارد که در ملک مردم هزینه کند. به همین دلیل تصمیم بر این گرفته شد که داخل بنا توسط خود مالک بازسازی شود و مرمت نمای آن به‌عنوان یکی از عناصر شهری، توسط سازمان زیباسازی انجام شود و در کنار این به مالک برای انجام مرمت داخل بنا، امتیاز‌های تشویقی داده شود.»
