سوهان قم دیگر شیرین نیست
« اسفند، شهر تقریبا تعطیل و خیابان‌ها خلوت شد، پرنده هم پر نمی‌زد. من اما برای تولید ایام عید کلی خرید کرده بودم، کارگاه سوهان‌پزی‌ام کلی پخت برای نوروز آماده کرده بود. چک‌های زیادی کشیده بودم، طبق روال همیشه مغازه را باز کردم اما متوجه شدم که مغازه‌های اطراف یکی‌یکی کرکره‌ها را پایین می‌کشند. گویا قضیه جدی بود. به‌ناچار من هم در حجره را بستم و رفتم خانه.» این صحبت‌های محمد است. سوهان‌پز قمی که از نوجوانی کار می‌کرده تا الان که 38 ساله شده. مغازه و کارگاهش چند ماهی به خاطر کرونا تعطیل شد و حالا هم نصف و نیمه باز است و بی‌رونق. از 15 چکی که برای تولید نوروزش کشیده بود، به زحمت توانسته فقط هفت مورد را پاس کند و بقیه برگشت خورده است. حال و روز محمد این روزها گریبان بسیاری از سوهان‌پزهای قمی را گرفته؛ حجره‌دارانی که کارگاه‌های آنها پیش از شیوع کرونا گاه به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت داشت تا پاسخگوی نیاز مشتری‌های خود از سراسر کشور باشند اما حالا... .
تکلیف کارگران‌مان چه می‌شود؟
حاج‌رضا که سال‌هاست در میدان آستانه مغازه‌دار است و کام زائران حضرت معصومه(س) را با سوهان و سوغات قم شیرین کرده هم به ما می‌گوید: « خدا روزی‌رسان است اما بازار خراب است و نمی‌دانم تکلیف نان کارگران بیکار شده من چیست؟ برای عید کلی سوهان، نخودچی کشمش، زعفران، باسلوق و... سفارش دادیم، همه‌اش روی دستمان باد کرده. سوهان‌ها را بعد از عید که مغازه‌ها را باز کردیم مفت دادیم خلق‌ا... که حداقل خراب نشوند. من از این که طلبکار پولش را طلب کند نفرت دارم؛ همیشه زودتر از موعد پول طلبکارهایم را داده بودم که کرونا باعث شد آبروی چند ساله‌ام برود و طلبکار به من زنگ بزند که پولش را بدهم». حسن هم حجره سوهان‌فروشی دارد. می‌گوید همه نگران کرونا گرفتن هستند، اما ما هم نگران کرونا هستیم و هم نگران کاسبی‌ای که نابود شد و سرمایه‌ای که از دست دادیم.
سوهان‌ها فاسد و دور ریخته شد
در 6-5 ماه گذشته، بیش از 10 هزار نفر فعال بخش سوهان قم، سخت‌ترین روزهای کاری‌شان را پشت‌سر گذاشته و می‌گذرانند. حجم بالای تولیدات سوهان که برای عید و نیمه‌شعبان آماده کرده بودند، فروش نرفت و روی دست‌شان ماند. نه از زائر و مسافر ایرانی خبری بود، نه از زائران عرب، هندی و پاکستانی. در این وانفسا اکثر سوهان‌پزی‌ها مجبور به کم کردن تعداد کارگران خود شدند و تعداد زیادی هم کارگاه‌های سوهان خود را به‌دلیل ورشکستگی جمع کردند. بسیاری از سوهان‌فروشی‌ها هم از پس اجاره و پاس کردن چک‌ها برنیامده و قید کاسبی و سوهان‌فروشی را زدند. حسن می‌گوید: «هیچ صنفی به اندازه ما از کرونا ضربه نخورده و ضرر نکرده است. سال‌هاست که در این شغل کار می‌کنم، اما هیچ‌وقت چنین چیزی را تجربه نکرده بودم. مغازه‌های میدان آستانه را با وجود اجاره‌های بالا، نمی‌شد به‌راحتی اجاره کرد. یعنی اصلا خالی نمی‌شدند، اما الان بروید نگاه کنید چند تا از این مغازه‌ها خالی شده است. برای عید نوروز به‌طور سنتی از دو ماه قبل تدارک می‌بینیم؛ از تهیه مواد اولیه بگیر تا خرید برخی محصولات و پر کردن قفسه‌های مغازه. در ایام عید 24 ساعته در مغازه هستیم. کارگرها تا سقف کارگاه‌ها، سوهان پخت شده می‌چینند تا دستمان خالی نباشد. اما یهو کرونای لعنتی بساط‌مان را به‌هم ریخت و نانمان را آجر کرد. فکرش را بکنید با این همه سوهان که داشت فاسد می‌شد، چکار باید می‌کردیم؟ قم خالی از مسافر شده بود. حتی در نیمه‌شعبان می‌خواستیم سوهان‌ها را میان همشهری‌هایمان به رایگان پخش کنیم، کسی قبول نمی‌کرد، از کرونا می‌ترسیدند. چاره‌ای نداشتیم. سوهان‌ها فاسد شدند و ریختیم دور.»
قم بدون زائر یعنی ورشکستگی
حاج مصطفی از قدیمی‌های صنف است، تقریبا جوان به‌نظر می‌رسد اما از کودکی در این صنف بوده، پدر و پدربزرگش نیز سوهانی بوده‌اند، او می‌گوید: « سوهان قم ورشکسته شد. دنبال چه می‌گردید؟ وقتی مسافر نباشد ما هم کاسبی نمی‌کنیم. وقتی مسافر نیاید یعنی هیچ. نیامدن زائر به قم تأثیر مستقیم به کار ما دارد. کرونا صنف و صنعت ما را تعطیل کرد و کسی هم نیست به داد ما برسد. کل سوهان‌فروشی‌های قم بیچاره شدند. بروید مغازه‌های جاده اراک، میدان آستانه، جمکران، 72 تن و آزادگان و... را ببینید. همه تعطیل شده‌اند، فقط به‌دلیل نیامدن زائر... چقدر شکوه و گلایه کنیم و کسی نشنود؟ قبل از کرونا هم غصه گرانی مواد اولیه مثل روغن، شکر و... را داشتیم و تلاش کردیم تا عید مغازه‌هایمان برای زائر و مسافر خالی نباشد... .
سکوت مرگبار
تا پیش از کرونا معنی سوهان داغ را باید در خیابان نواب به سمت آزادگان جست‌وجو می‌کردی، آنجا پر بود از سوهان‌فروشی‌هایی که سوهان داغ می‌فروختند. کاسبی‌شان رونق داشت. اگر مسافری برای خرید آب‌معدنی داخل می‌شد، کامش با سوهان داغ، شیرین می‌شد. حالا اما در این منطقه نه خبری از سوهان داغ است و نه چراغ مغازه‌ای روشن. در میدان آستانه حداقل مغازه‌ها باز بودند و مغازه‌داران با سرگرمی، بازی، شطرنج، منچ و... دلخوشی برای خودشان ایجاد کرده بودند اما در این طرف شهر همه مغازه‌ها تعطیل شده، انگار خاک مرده پاشیده‌اند. وقتی از علیرضا صاحب مغازه سوپرمارکتی پرسیدم که همسایه‌های سوهان‌فروشتان کجا هستند؟ گفت: بیشتر از هفت ماه است که نیستند چون کاسبی نمی‌کردند. مشتری‌های اینها فقط مسافران بودند. با این اوضاع کرونا هم که مسافری به قم نمی‌آید که کاسبی آنها برقرار باشد.
تازه داشتیم به سپید شدن شرایط امیدوار می‌شدیم که دوباره قرمز شد و بحث کرونا دوباره داغ و نگرانی‌ها روبه‌فزونی. شناسنامه اقتصاد قم، سوهان شیرین بود؛ سوهانی که کام مجاوران و زائران حضرت معصومه(س) را شیرین می‌کرد، اما الان کام خودش بدجور تلخ شده است.
