درباره نظام رتبه‌بندی فیلم‌ها و سریال‌ها
خشت اول
هفته گذشته درباره مفهوم انتخاب خواندید، این‌که انتخاب آگاهانه می‌تواند مسیر را برای ما روشن‌تر کند تا چرایی استفاده یا عدم استفاده از یک رسانه را بهتر درک کنیم. درک مفهوم انتخاب در مبحث رسانه باعث می‌شود ما برای رژیم رسانه‌ای خود تصمیم بگیریم و این مسیر انتخاب از سمت ما آغاز شود و نه از سمت رسانه. اما پیش از انتخاب، نخست باید از نظام رده‌بندی سنی و لزوم وجود آن بدانیم، ما امروز با حضور رسانه‌ها در دنیای کوچکی زندگی می‌کنیم، تولیدات رسانه‌ای از هر کجای دنیا در دسترس ما و فرزندانمان است، دانستن نظام رتبه‌بندی سنی در دنیا، دانستن یک زبان مشترک در استفاده از محتوای رسانه‌ای است. هر کشور و فرهنگ و خانواده نظام ارزشی خاص خود را دارند. در مواجهه با سیستم رتبه‌بندی پیشنهاد شده از سمت موسسات و کشورهای مختلف، باید آگاهانه و با دانستن دلیل و مبدا فرهنگی آن رتبه‌بندی، انتخاب مناسب را انجام داد و سپس از فیلتر نظام ارزشی خود آن را عبور داد. ما می‌توانیم انتخاب کنیم از نظام رتبه‌بندی مختلفی که در دنیا وجود دارد استفاده کنیم یا نکنیم، اما شناخت این دسته‌بندی‌ها و علتشان به ما دید گسترده‌تری نسبت به محتوای مصرفی می‌دهد.
زهرا صالحی‌نیا کارشناس سواد رسانه
تاریخچه رتبه‌بندی سنی
نظام رتبه‌بندی سنی ابتدا در دهه70 میلادی در آمریکا توسط انجمن فیلم آمریکا با نام اختصاری(MPAA) به شیوه کنونی پایه‌گذاری شد، پیش از این تاریخ نیز لزوم وجود نظام رتبه‌بندی و بررسی فیلم‌ها پیش از اکران و همچنین دسته‌بندی محتوای فیلم‌ها مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفته و رتبه‌بندی‌هایی نیز انجام شده بود. در دهه40 میلادی فهرستی از فیلم‌های مناسب کودکان منتشر شد. از دلایل رشد و تکمیل نظام رتبه‌بندی می‌توان به میزان تولیدات و همچنین پیشرفت و تاثیر فیلم و سریال و نقشی که در زندگی افراد داشت، اشاره کرد. طی این سال‌ها نظام رتبه‌بندی از سمت انجمن تصاویر متحرک آمریکا(MPAA) تعریف و تکمیل شد، البته الزام اجرایی برای این رتبه‌بندی وجود ندارد اما در بسیاری از سینماهای آمریکا و دنیا، بدون درج رتبه‌بندی ابتدای فیلم اجازه اکران داده نمی‌شود و استفاده از این نظام رتبه‌بندی در زمان اکران و پس از آن در انتخاب افراد تاثیر پررنگی دارد. ابتدای فیلم‌های سینمایی صفحه‌ای درج می‌شود که رتبه‌بندی فیلم را مشخص می‌کند، دانستن علت قرار گرفتن یک فیلم در یک رده‌بندی سنی و محتوایی به ما این کمک را می‌کند که انتخاب درستی برای فرزندمان در سنین مختلف داشته باشیم و حتی پیش از دیدن فیلمی که برای خود یا خانواده برگزیده‌ایم از محتوای کلی آن مطلع شویم. برای رتبه‌بندی فیلم‌ها چند فاکتور اصلی در نظر گرفته می‌شود. این فاکتورها عبارتند از: استفاده از کلمات رکیک و نامناسب، نمایش خشونت(از خشونت کلامی تا فیزیکی)، مواد مخدر و دارویی(حضور و حتی نام بردن از موادمخدر تا فروش و نمایش مصرف)، صحنه‌های مبتذل و محتوای جنسی و برهنگی.
5دسته‌بندی برای فیلم‌های سینمایی
درجهG: عمومی است، حاوی صحنه‌های غیراخلاقی، خشونت و استعمال موادمخدر نیست، انیمیشن‌های کودکان برخی فیلم‌های کمدی، درام یا فیلم‌های مستند که دربردارنده مسائل غیراخلاقی و مضر برای کودکان نیستند، در این دسته قرار می‌گیرند.
درجه PG: نیازمند راهنمایی والدین هستند. در واقع محتوای این فیلم‌ها به گونه‌ای است که والدین باید تصمیم بگیرند تماشای این فیلم‌ها برای کودکانشان مناسب است یا خیر. انجمن نخست توصیه می‌کند والدین فیلم‌ها را تماشا کنند سپس درباره آنها تصمیم بگیرند، فیلم‌های این دسته فارغ از صحنه‌های استعمال موادمخدر است، اما ممکن است کمی خشونت داشته باشد.
درجهPG-13: مختص فیلم‌هایی است که تماشای آنها برای کودکان زیر ۱۳سال نیازمند راهنمایی والدین است. در واقع به والدین تذکر می‌دهد ممکن است برای کودکان زیر ۱۳سال صحنه‌های نامناسب داشته باشد. در این فیلم‌ها ممکن است مصرف موادمخدر هم وجود داشته باشد.
درجهR: درجه R محدود شده است و صحنه‌های فیلم‌های این درجه براساس تصمیم‌گیری انجمن مختص بزرگسالان است و برای نوجوانان زیر ۱۷سال مناسب نیست. تماشای این فیلم‌ها باید همراه با والدین صورت بگیرد و توصیه شده است والدین ابتدا خود فیلم‌های این درجه را ببینند سپس با کودکان به تماشای آن بنشینند.
درجه NC-17: فیلم‌هایی که در این محدوده قرار می‌گیرند برای زیر ۱۷سال مناسب نیستند و نباید به تماشای آنها بنشینند چون ممکن است در بردارنده صحنه‌هایی نامناسب باشند.
رتبه‌بندی در ایران
از تاریخ اردیبهشت1398 رده‌بندی سنی از سمت سازمان سینمایی منتشر و به سینماها ابلاغ شد، اگرچه آموزش و اطلاع‌رسانی در این باره به صورت گسترده صورت نگرفت و لزوم اجرایی نیز در سالن‌های سینما برای این رتبه‌بندی وجود ندارد، ممکن است فیلمی این رده‌بندی سنی را درج نکند و در سالن سینما اکران شود یا درج کند و اکران شود و افرادی خارج از رده‌بندی سنی به تماشای فیلم بنشینند.
گروه9+: این فیلم دارای الفاظ یا صحنه‌های نامناسب برای کودکان است و تماشای آن برای کودکان زیر ۹سال توصیه نمی‌شود.
گروه 12+: این فیلم دارای صحنه‌های نسبتا خشونت‌آمیز یا دلهره‌آور یا استعمال دخانیات یا الفاظ نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۲سال توصیه نمی‌شود.
گروه 15+: این فیلم دارای صحنه‌های خشونت‌آمیز، ترسناک یا استعمال موادمخدر یا روابط خلاف عرف جامعه یا زبان تند و نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۵سال توصیه نمی‌شود.
گروه18+: این فیلم دارای صحنه‌های افراطی از خشونت یا صحنه‌های استعمال موادمخدر یا صحنه‌های منافعی عفت یا الفاظ و حرکات نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۸سال ممنوع است.
برنامه‌های تلویزیونی
در رتبه‌بندی برنامه‌های تلویزیونی نیز سیستم درجه‌بندی وجود دارد که محتوای آن براساس وجود الفاظ رکیک و کلمات نامناسب، وجود گفت‌وگوها و پیشنهادات جنسی و هرآنچه به مساله جنسی اشاره دارد، نمایش یا حضور خشونت یا خشونت فانتزی و موادمخدر و برهنگی دسته‌بندی می‌شود، جزئی‌تر کردن دسته‌بندی در برنامه‌های تلویزیونی به علت همه‌گیری و در دسترس بودن آن است، دو عنصر در رتبه‌بندی محتوای تلویزیونی بررسی می‌شود یکی رده‌بندی از نظر سنی و دیگری بررسی و معرفی کلی محتوای ارائه شده:
TV-Y: برای تمامی کودکان
TV-Y7: کودکان هفت سال به بالا
TV-Y7-FV: برای کودکان هفت سال به بالا طراحی شده و شامل خشونت فانتزی است.
TV-G: با نظارت و تصمیم والدین، در این دسته‌بندی ممکن است خشونت وجود داشته باشد.
TV-PG: تصمیم‌گیری درباره دیدن این برنامه‌ها از سمت والدین است. در این دسته‌بندی ممکن است کلمات رکیک، گفت‌وگوی جنسی، موقعیت جنسی و خشونت وجود داشته باشد.
TV-14: والدین برای زیر 14سال این محتوا را مناسب نمی‌بینند، در این دسته فاکتورهای نامناسب بودن محتوا برای کودکان وجود دارد.
TV-MA: برای زیر 17سال نامناسب است و شامل صحنه‌های جنسی، خشونت و کلمات رکیک است.
نظام رتبه‌بندی سنی ابتدا در دهه70 میلادی در آمریکا توسط انجمن فیلم آمریکا با نام اختصاری(MPAA) به شیوه کنونی پایه‌گذاری شد، پیش از این تاریخ نیز لزوم وجود نظام رتبه‌بندی و بررسی فیلم‌ها پیش از اکران و همچنین دسته‌بندی محتوای فیلم‌ها مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفته و رتبه‌بندی‌هایی نیز انجام شده بود. در دهه40 میلادی فهرستی از فیلم‌های مناسب کودکان منتشر شد. از دلایل رشد و تکمیل نظام رتبه‌بندی می‌توان به میزان تولیدات و همچنین پیشرفت و تاثیر فیلم و سریال و نقشی که در زندگی افراد داشت، اشاره کرد. طی این سال‌ها نظام رتبه‌بندی از سمت انجمن تصاویر متحرک آمریکا(MPAA) تعریف و تکمیل شد، البته الزام اجرایی برای این رتبه‌بندی وجود ندارد اما در بسیاری از سینماهای آمریکا و دنیا، بدون درج رتبه‌بندی ابتدای فیلم اجازه اکران داده نمی‌شود و استفاده از این نظام رتبه‌بندی در زمان اکران و پس از آن در انتخاب افراد تاثیر پررنگی دارد. ابتدای فیلم‌های سینمایی صفحه‌ای درج می‌شود که رتبه‌بندی فیلم را مشخص می‌کند، دانستن علت قرار گرفتن یک فیلم در یک رده‌بندی سنی و محتوایی به ما این کمک را می‌کند که انتخاب درستی برای فرزندمان در سنین مختلف داشته باشیم و حتی پیش از دیدن فیلمی که برای خود یا خانواده برگزیده‌ایم از محتوای کلی آن مطلع شویم. برای رتبه‌بندی فیلم‌ها چند فاکتور اصلی در نظر گرفته می‌شود. این فاکتورها عبارتند از: استفاده از کلمات رکیک و نامناسب، نمایش خشونت(از خشونت کلامی تا فیزیکی)، مواد مخدر و دارویی(حضور و حتی نام بردن از موادمخدر تا فروش و نمایش مصرف)، صحنه‌های مبتذل و محتوای جنسی و برهنگی.
5دسته‌بندی برای فیلم‌های سینمایی
درجهG: عمومی است، حاوی صحنه‌های غیراخلاقی، خشونت و استعمال موادمخدر نیست، انیمیشن‌های کودکان برخی فیلم‌های کمدی، درام یا فیلم‌های مستند که دربردارنده مسائل غیراخلاقی و مضر برای کودکان نیستند، در این دسته قرار می‌گیرند.
درجه PG: نیازمند راهنمایی والدین هستند. در واقع محتوای این فیلم‌ها به گونه‌ای است که والدین باید تصمیم بگیرند تماشای این فیلم‌ها برای کودکانشان مناسب است یا خیر. انجمن نخست توصیه می‌کند والدین فیلم‌ها را تماشا کنند سپس درباره آنها تصمیم بگیرند، فیلم‌های این دسته فارغ از صحنه‌های استعمال موادمخدر است، اما ممکن است کمی خشونت داشته باشد.
درجهPG-13: مختص فیلم‌هایی است که تماشای آنها برای کودکان زیر ۱۳سال نیازمند راهنمایی والدین است. در واقع به والدین تذکر می‌دهد ممکن است برای کودکان زیر ۱۳سال صحنه‌های نامناسب داشته باشد. در این فیلم‌ها ممکن است مصرف موادمخدر هم وجود داشته باشد.
درجهR: درجه R محدود شده است و صحنه‌های فیلم‌های این درجه براساس تصمیم‌گیری انجمن مختص بزرگسالان است و برای نوجوانان زیر ۱۷سال مناسب نیست. تماشای این فیلم‌ها باید همراه با والدین صورت بگیرد و توصیه شده است والدین ابتدا خود فیلم‌های این درجه را ببینند سپس با کودکان به تماشای آن بنشینند.
درجه NC-17: فیلم‌هایی که در این محدوده قرار می‌گیرند برای زیر ۱۷سال مناسب نیستند و نباید به تماشای آنها بنشینند چون ممکن است در بردارنده صحنه‌هایی نامناسب باشند.
رتبه‌بندی در ایران
از تاریخ اردیبهشت1398 رده‌بندی سنی از سمت سازمان سینمایی منتشر و به سینماها ابلاغ شد، اگرچه آموزش و اطلاع‌رسانی در این باره به صورت گسترده صورت نگرفت و لزوم اجرایی نیز در سالن‌های سینما برای این رتبه‌بندی وجود ندارد، ممکن است فیلمی این رده‌بندی سنی را درج نکند و در سالن سینما اکران شود یا درج کند و اکران شود و افرادی خارج از رده‌بندی سنی به تماشای فیلم بنشینند.
گروه9+: این فیلم دارای الفاظ یا صحنه‌های نامناسب برای کودکان است و تماشای آن برای کودکان زیر ۹سال توصیه نمی‌شود.
گروه 12+: این فیلم دارای صحنه‌های نسبتا خشونت‌آمیز یا دلهره‌آور یا استعمال دخانیات یا الفاظ نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۲سال توصیه نمی‌شود.
گروه 15+: این فیلم دارای صحنه‌های خشونت‌آمیز، ترسناک یا استعمال موادمخدر یا روابط خلاف عرف جامعه یا زبان تند و نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۵سال توصیه نمی‌شود.
گروه18+: این فیلم دارای صحنه‌های افراطی از خشونت یا صحنه‌های استعمال موادمخدر یا صحنه‌های منافعی عفت یا الفاظ و حرکات نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۸سال ممنوع است.
برنامه‌های تلویزیونی
در رتبه‌بندی برنامه‌های تلویزیونی نیز سیستم درجه‌بندی وجود دارد که محتوای آن براساس وجود الفاظ رکیک و کلمات نامناسب، وجود گفت‌وگوها و پیشنهادات جنسی و هرآنچه به مساله جنسی اشاره دارد، نمایش یا حضور خشونت یا خشونت فانتزی و موادمخدر و برهنگی دسته‌بندی می‌شود، جزئی‌تر کردن دسته‌بندی در برنامه‌های تلویزیونی به علت همه‌گیری و در دسترس بودن آن است، دو عنصر در رتبه‌بندی محتوای تلویزیونی بررسی می‌شود یکی رده‌بندی از نظر سنی و دیگری بررسی و معرفی کلی محتوای ارائه شده:
TV-Y: برای تمامی کودکان
TV-Y7: کودکان هفت سال به بالا
TV-Y7-FV: برای کودکان هفت سال به بالا طراحی شده و شامل خشونت فانتزی است.
TV-G: با نظارت و تصمیم والدین، در این دسته‌بندی ممکن است خشونت وجود داشته باشد.
TV-PG: تصمیم‌گیری درباره دیدن این برنامه‌ها از سمت والدین است. در این دسته‌بندی ممکن است کلمات رکیک، گفت‌وگوی جنسی، موقعیت جنسی و خشونت وجود داشته باشد.
TV-14: والدین برای زیر 14سال این محتوا را مناسب نمی‌بینند، در این دسته فاکتورهای نامناسب بودن محتوا برای کودکان وجود دارد.
TV-MA: برای زیر 17سال نامناسب است و شامل صحنه‌های جنسی، خشونت و کلمات رکیک است.
