معرفی چند کتاب که می‌تواند در تربیت فرزند به ما کمک کند
مروری بر کتاب‌های تربیت فرزند
بارها دیده شده وقتی حرف از تربیت کودک می‌شود حتی آنهایی که تجربه یک ساعت تنها ماندن با یک کودک در زندگی‌شان نداشته‌اند هم برای موضوعات مرتبط با کودک و تربیت او راهکار پیشنهاد می‌دهند. البته این‌که ما در همه زمینه‌ها چنین خصلتی داریم احتمالا یک فرهنگ جمعی است، ولی در برخی موارد متخصص‌تر از برخی موضوعات هستیم برای مثال احتمالا اگر موضوع مورد گفت‌وگو راه و ساختمان باشد خیلی حرفی برای گفتن نداشته باشیم و اگر بحث خیلی به درازا کشیده شود سریع سعی می‌کنیم مسیر حرف را عوض کنیم تا مبادا از فیض اظهارنظرهای ما دیگران بی‌بهره بمانند؛ البته می‌دانیم که گفت‌وگو در حوزه راه و ساختمان هم از مباحثی است که احتمال طرح شدن آن از نوادر است، ولی در مواردی مانند سلامت و پزشکی یا همین تربیت کودک، افراد تلاش می‌کنند خوش بدرخشند و کم نیاورند. اگر از این دسته افراد گذر کنیم که البته خصلتش در همه ما هست و شاید باید روی نسل‌های جدیدتر کار کنیم تا بدون علم وارد معرکه اظهارنظر نشوند، ولی تربیت کودک از آن حوزه‌هایی است که نمی‌شود مانند تجویزهای خانجونی برای درمان بیماری‌ها که اغلب نبات‌داغ و عرق بیدمشک برای هر دردی است، با آن روبه‌رو شد. مطالعه و خواندن برای تربیت دقیق و البته اثربخش را نباید ساده انگاشت و بهتر است بگوییم باید جدی گرفت. هرچند گروه بزرگی هستند که وقتی درباره کتاب‌های تربیت کودک با آنها حرف زده می‌شود جواب آماده‌ای در آستین دارند و همیشه هم تکرارش می‌کنند که «مگر پدر و مادرهای قدیمی برای تربیت بچه‌هایشان کتاب خواندند که حالا مد شده کتاب می‌خوانند، وا... اونا موفق‌تر هم بودند!» که البته می‌توان درباره خیلی از موضوعات این پاسخ حاضر و آماده را پرتاب کرد و به ماجرا فیصله داد. بالاخره قدیم برای کشاورزی، دامداری، پخت و پز و حتی درمان دردهایشان مطالعه نمی‌کردند و روزگارشان را سپری کردند و مشکلی هم در ظاهر نداشتند، ولی امروز که حتی افراد برای درصد آب پوست‌شان هم مطالعه می‌کنند و از فرد با تجربه مشاوره می‌گیرند، نمی‌شود بدون مطالعه، کسب تجربه و آشنایی حداقلی پا به دنیای کودکان گذاشت وگرنه می‌توان صاحب فرزند شد و او را بزرگ کرد و مراحل رشدش را پشت‌سر گذاشت بدون این‌که یک خط از تجربه دیگران بهره برد، ولی خواندن تجارب و مشاوره‌های دیگران ضرری هم ندارد. در هر صورت توجه به تربیت فرزند که پاره جگر مادر و پدر است از دیرباز مورد توجه بوده و قصه‌های بسیار درباره آن خوانده و شنیده‌ایم و نافرمانی‌ها و فرمانبرداری‌های کودکان نقل محافل و مجالس بوده و در ادبیات هم این بازتاب داشته است. سعدی، شاعر صاحب سخن نیز در شعری که در باب اهمیت توجه به تربیت فرزند سروده، دارد: «هر آن کس که فرزند را غم نخورد/ دگر کس غمش خورد و بدنام کرد» از این‌رو می‌بینیم که مقوله توجه به رشد و تربیت حرف تازه‌ای نیست. شاید در این روزگار نوع مواجهه با این مقوله مقداری علمی‌تر شده باشد که این نیز طبیعت این موقعیت از تاریخ است و همه‌چیز با رویکرد علمی طرح و نقد می‌شود وگرنه توجه به تربیت فرزند همیشه مورد توجه انسان بوده و این را در مرور تاریخ به‌خصوص در سایه ادبیات می‌توان مشاهده کرد. در این گزارش می‌خواهیم درباره کتاب‌هایی حرف بزنیم که به طرق مختلف سعی کرده‌اند تجربیات تربیت فرزند یا روش‌هایی برای روبه‌رو شدن با کودک را با مخاطب به اشتراک بگذارند. کتاب‌هایی که برخی از آنها به قدری مشهورند که نیازی به معرفی ندارند، ولی در این گزارش سعی شده با نام بردن از آنها بار دیگر باب خواندن و تعمق در متن را برای رویارو شدن با موجودی تازه پا به جهان گذاشته، باز شود.
گفته‌اند تا شش سالگی کودک به سه چیز بیش از هرچیز نیاز دارد، اسباب‌بازی، همبازی و زمین‌بازی و خب این نشان می‌دهد بازی چه مقوله مهم و استراتژیکی در امر تربیت است. حجت‌الاسلام محسن عباسی ولدی که بالاتر مجموعه کتابی از او معرفی شد در «بازی بازوی تربیت» سعی کرده برای سنین مختلف کودکی بازیی‌های را به صورت تفکیک شده و متناسب با سن و موقعیت کودک کنار هم جمع‌آوری کند تا والدین هم در این زمینه دست خالی و منفعل نباشند.
عباسی ولدی در این کتاب 140 بازی برای کودکان در سنین مختلف به تفکیک سن آموزش داده تا والدین با بازی‌های مختلف آشنایی کافی داشته باشند. این کتاب در دو بخش «مرحله شکل‌گیری توانمندی‌ها» و «دوره کامل شدن توانمندی‌ها» حاوی 140 بازی از دوران نوزادی تا دوران نوجوانی است؛ بازی‌هایی که در فرهنگ بومی کشورمان رواج داشته، اما آرام‌آرام به دست فراموشی سپرده شده یا در دست فراموشی هستند.
باغبان باشیم نه نجار!
«علیه تربیت فرزند» عنوان اثری است که طی یکی دو سال اخیر حسابی پرسر و صدا بود و توانست توجه بخش زیادی از بازار مخاطبان این کتاب‌ها را به خود جلب کند. کتابی که نگاه‌ها را به مقوله تربیت فرزند تغییر داد و توانست فضای تازه‌ای را برابر دید والدین باز کند.
تصور اغلب ما از تربیت فرزندمان این است: فراهم‌کردن محیطی امن؛ برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند برای زمان‌های کار و فراغت؛ نظارت دقیق بر اعمال و روابطش و هدایت او تا رسیدن به اهدافی عالی. هدف والدین امروزی این است که فرزندشان را به شکلی خاص و دلخواه «بسازند» تا در بزرگسالی فردی موفق شود. اما آلیسون گوپنیک، از روان‌شناسان پیشرو معاصر، در این کتاب از غیرعلمی‌بودن و همچنین زیانبار بودن این نگاه به فرزندپروری سخن می‌گوید. او نشان می‌دهد که چرا هرگز نباید دنبال ساختن و شکل‌دادن به فرزندان‌مان باشیم: کودکان طوری خلق شده‌اند که نامنضبط و بازیگوش و پیش‌بینی‌ناپذیر و خیال‌پرداز باشند؛ آنها طوری خلق شده‌اند که هم بسیار متفاوت از والدینشان و هم بسیار متفاوت از یکدیگر باشند. گوپنیک همچنین توضیح می‌دهد که چطور از فرزندان‌مان طوری مراقبت کنیم که بیاموزند در جهانی پیش‌بینی‌ناپذیر افرادی انعطاف‌پذیر، خلاق و مقاوم باشند. در واقع او به نوعی باغبان را در برابر نجار قرار می‌دهد و والدین را به‌جای نجار بودن که کارش ساختن است به باغبان بودن که در واقع نوعی رفتار مراقبتی دارد و زمینه رشد را برای فرزندش فراهم می‌کند، سوق می‌دهد. این کتاب توانست در مدت کوتاهی به یکی از پرفروش‌های این موضوع و البته بازار کتاب تبدیل شود.
پرفروش کاربردی
«فرزند از ما جدا نیست، او خود ماست، اما در اندازه‌ای کوچک‌تر» این جمله را به‌عنوان یک جمله انگیزشی جذاب و موفق درباره مجموعه هفت جلدی «من دیگر ما» می‌توان بارها تکرار کرد. مجموعه‌ای که از سوی افراد مختلفی در زمینه تربیت توصیه شده و یکی از آثار پرفروش در این زمینه محسوب می‌شود. امروزه، دو رویکرد اصلی به بحث تربیت وجود دارد. رویکرد اول، محور اصلی مباحث را به پاسخگویی به مشکلات روزمره تربیتی اختصاص می‌دهد. مدیریت مباحث در این رویکرد، به دست سؤالاتی است که مردم، درباره مسائل تربیتی می‌پرسند. رویکرد دوم، مباحث تربیتی را به صورت قاعده‌مند، مطرح می‌کند. این رویکرد، معتقد است اگر والدین، قواعد تربیت فرزند را یاد بگیرند، بسیاری از مشکلات تربیتی با استفاده از همین قواعد، حل خواهد شد. اما این کتاب، رویکرد سومی را در پیش گرفته است؛ رویکردی که آموزش قواعد تربیت را اصل می‌داند؛ اما با ذکر مثال‌ها و داستان‌واره‌های متعدد، تلاش می‌کند شیوه اجرای این قواعد را در مسائل تربیت روزمره، آموزش دهد. حجت‌الاسلام محسن عباسی ولدی، مؤلف این مجموعه در این کتاب‌ها تلاش کرده با تکیه بر مبانی دینی، مهارت‌های تربیت فرزند در دنیای امروز را با قلمی ساده و روان به پدران و مادران آموزش دهد. مؤلف تلاش کرده به اغلب دلمشغولی‌های والدین در این موضوع (همان تربیت فرزند) پاسخ دهد. موضوعات پرکاربرد، روزمره و جدید در موضوع تربیت فرزند در عناوین هفتگانه این کتاب کنار هم قرار گرفته تا پاسخی باشد به پرسش‌های مرسوم والدین در این ماجرا.
مشکلات پیش روی تربیت در دنیای امروز، نقش محبت در تربیت فرزند، نقش آزادی در تربیت کودک، نقش بازی در تربیت کودک، نقش تلویزیون در تربیت کودک و نقش بازی‌های رایانه‌ای در تربیت فرزند عناوین اصلی جلدهای هفتگانه این مجموعه است که مؤلف در جلد شش و هفت سراغ موضوع بازی‌های رایانه‌ای و تاثیری که در تربیت فرزند دارد رفته است. آقای ولدی تلاش کرده سراغ رفتارهایی برود که از نظر برخی تاثیر چندانی در تربیت ندارد. با مطالعه کتاب‌های این مجموعه می‌توانید به نقش رفتار والدین در رفتار کودک پی ببرید. برای مثال نویسنده کوشش کرده به جایگاه محبت و دلایل اثر نکردن آن در فرزندان بپردازد و اثری مجرب در این موضوع برای مخاطب فراهم کند. در جلدهای مختلف این مجموعه مؤلف در سایه عنوان اصلی سعی کرده به موضوعات و چالش‌های موجود و حواشی آن مساله به دقت بپردازد و سؤال‌های احتمالی را پاسخ دهد. این کتاب بنا دارد به صورت کاربردی به موضوعات هر جلد بپردازد از این‌رو می‌بینیم که مثال‌های مطرح شده در کتاب کاملا ملموس است و دور از ذهن نیست. هفت جلد بودن این مجموعه یکی از نقاط قوت آن است، زیرا مطالعه یک کتاب سبک و البته کم‌حجم راحت‌تر از خواندن و در دست داشتن یک کتاب سنگین است علاوه بر این مباحث در این کتاب به گونه‌ای طرح شده که در فرصت‌های نه خیلی زیاد می‌توان کار را به انتها رساند.
تربیت پای منبر
مرحوم آیت‌ا... آقامجتبی تهرانی را همه به استاد اخلاق شهر تهران می‌شناسند. او در اغلب امور اخلاقی سخنرانی‌های بسیاری کرده و نکاتی را برای مخاطبان خود گوشزد کرده بود. مجموعه «ادب الهی» عنوان مجموعه‌ای پنج‌جلدی است که در سال‌های پایانی حیات با برکت این عالم ربانی از سوی ایشان طرح شد و محوریت آن تربیت بود که تربیت نفس و سایر زوایای تربیت در این کتاب مطرح شده است. یکی از مجلدات این مجموعه به تربیت فرزند اختصاص دارد که در آن نکاتی در باب تربیت فرزند مطرح شده است. تربیت فرزند در محیط‌های خانوادگی، آموزشی، رفاقتی و شغلی محورهایی است که حول‌محور تربیت فرزند بیان شده و راه‌هایی برای رسیدن به تربیت مطلوب در این بیانات طرح شده است.
این کتاب با توجه به این‌که پیاده‌سازی شده سخنرانی‌های مرحوم تهرانی است، اما از انسجام خوبی بهره‌مند است و مخاطب در مواجهه با آن نکات مطرح شده را به صورت یک کل واحد و بدون افتادگی دریافت می‌کند. در این کتاب با ارجاع به آیات و روایات زمینه‌های تربیت فرزند و اهمیت توجه به این مقوله گوشزد و تاکید شده است.
سیمای تربیت در قرآن
دغدغه تربیت دینی یکی از دغدغه‌های جدی اغلب پدران و مادران است. انتشارات تلاوت آرامش یکی از ناشرانی است که در این زمینه فعالیت دارد و آثار مختلفی را نیز منتشر کرده است. «نسل نور» از جمله آثاری است که در این حوزه می‌توان نام برد. نعیمه اسلاملو در این کتاب سعی کرده با نگاهی به آیات و احادیث منقول از معصومین(ع) خطوط مسیری برای تربیت دینی از تولد تا جوانی را ترسیم کند تا با استفاده از آنها والدین بتوانند به نتیجه‌ای که در ذهن دارند دست پیدا کنند. مؤلف در این کتاب کوشش کرده سیمای تربیت دینی از منظر قرآن کریم را نیز به نمایش بگذارد.
پیچیده ولی کامل
انتشارات «صابرین» یکی از ناشران تخصصی حوزه تربیت کودک و به‌طور کلی امور کودکی است. «راهنمای کامل تربیت کودک» یکی از عناوین این ناشر با طرح جلدهای آشناست که در آن بر مبنای تربیت کامل نکاتی را طرح کرده است. وقتی حرف از تربیت کامل می‌شود چه هدفی مراد است؟ در این اثر گفته شده که تربیت کامل یعنی تربیت با برنامه. انجام این کار بر؛ کنش نه واکنش، دانش نه شانس، فکر کردن نه عصبانیت، عقل سلیم نه بی‌منطقی، استوار است. درست همان‌طور که «ازدواج کامل» به این معنا نیست که همسران، انسان‌هایی کامل هستند، منظور از تربیت کامل نیز این نیست که پدر یا مادر می‌تواند (حتی با تلاش زیاد) «کامل» باشد. تربیت کامل «روندی» است که طی آن، والدین با تمام نقاط قوت و ضعف خود به‌عنوان یک انسان، نهایت تلاش خود را در تربیت فرزندانی توانا، مسؤول و شاد، به‌کار می‌گیرند.
در واقع مؤلف در این کتاب تلاش کرده مانند یک فرهنگ‌نامه ایده‌هایی را کنار هم قرار دهد و به مخاطب خود الهام دهد تا برای بسیاری از مسائل رفتاری یا انضباطی که در خانواده به‌وجود می‌آید، پاسخ‌های مناسبی پیدا کند.
پرورش فرزند، کاری پیچیده است. در برخی موارد، پدر یا مادر می‌تواند از کمک یا ایده‌ای جدید استفاده کند. این کتاب، سرشار از ایده‌های مختلفی است که به شما در مورد مسائل روزمره ارتباط‌تان با فرزند خود کمک می‌کند. محتوای این کتاب، راه‌حل‌هایی کاربردی و منطقی است که زندگی شما را راحت‌تر می‌کند. در مورد هر مشکل یا مساله‌ای که در زندگی جاری خود با آن روبه‌رو می‌شوید، می‌توانید نظراتی را در آن پیدا کنید.
