چطور درباره رسانه مصرفی از فرزندمان سوال کنیم؟
در ستایش علامت سوال
در والدگری لحظات بی‌شماری پیش می‌آید که شما با فرزندتان در هر رده سنی، در حال پرسش و پاسخ هستید. درواقع فکر می‌کنید در حال پرسش و پاسخید ولی در واقعیت گاهی پیش می‌آید که شما بدون آن‌که بخواهید در نقش یک بازجو قرار می‌گیرید و این حس را فرزندتان از سوالات بی‌شمار شما دریافت می‌کند. او می‌فهمد هدف گفت‌وگو نیست، هدف رسیدن به پاسخ و بعد قضاوتی درباره اوست. همه در هر سن و سالی از قضاوت و پیشداوری بیزارند، حتی کودکان؛ بنابراین اهمیت سوال درست اینجا مشخص می‌شود. یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در سوادرسانه طرح سوال درست در جای درست است، سوالی که مخاطب را برای فکر کردن، تحلیل و پاسخ جامع و کامل و صادقانه مشتاق کند. نمونه سوالاتی را که در ادامه بررسی می‌شود با ادبیات خودتان و با توجه به سن فرزندتان، میزان تحلیل و درکی که از شرایط اقتصادی، سازوکار رسانه و ساخت آثار دارد، بپرسید. محتوای رسانه‌ای مورد گفت‌وگو می‌تواند آگهی، نمایش، وب سایت، فیلم، آهنگ، مارک و ... باشد.
زهرا صالحی‌نیا کارشناس سواد رسانه
چه چیز این محتوای رسانه‌ای برای تو جالب است و باعث شده آن را دنبال کنی؟
این سوال مخصوصا درباره آگهی‌های تبلیغاتی در کودکی قابل بررسی است، ممکن است کودک در سنین پایین نیاز به حمایت از طرف والدین داشته‌باشد که به چرایی علاقه‌اش پی ببرد. مثلا آهنگ و شعر و ریتم آگهی را دوست دارد، یا از حضور کودکان در آگهی خوشحال می‌شود، یا از دیدن خوراکی لذت می‌برد. در پاسخ به این سوالات اگر متوجه خودداری از سمت فرزندتان شدید و دلیلی برای این خودداری پیدا نکردید، شما برای پاسخ پیشقدم شوید، مثلا من از شعر این تبلیغ خوشم می‌آید/ این خانه‌ای را که در تبلیغ نشان داده ،دوست دارم و....
فکر می‌کنی چه کسی این محتوای رسانه‌ای را تماشا و دنبال می‌کند؟ مثلا چه جنسیتی، چه‌سنی، چه نژادی، چه علایقی؟
سوال درباره مخاطب اثر باعث می‌شود فرزند شما به درک آگاهانه‌ای از علاقه‌های خود و حتی اطرافیان و گروه‌هایی که می‌شناسد یا فکر می‌کند می‌شناسد، برسد. مثلا وقتی مخاطب یک اثر را از نظر جنسیتی طبقه‌بندی می‌کند، می‌توان متوجه شد فرزندتان به صورت غریزی یا از محرک‌های محیطی به دسته‌بندی نسبت به جنسیت رسیده، البته این نتیجه‌گیری در دسته خوب و بد قرار نمی‌گیرد بلکه می‌تواند برای شما این آگاهی را به همراه داشته‌باشد که فضای ذهنی و تحلیلی فرزندتان نسبت به محتوای رسانه‌ای مورد استفاده‌اش به چه صورت است.
به نظرت افراد دیگر (با ذکر مثال‌هایی از اقوام و دوستان و حتی شخصیت‌های کتاب یا کارتون) چه نظر و برداشتی از این محتوای رسانه‌ای دارند؟
این سوال هدفی نزدیک به سوال قبلی دارد با این تفاوت که فرزند شما ابتدا تحلیل خود را از اثر پیدا می‌کند سپس به دنبال تحلیل افراد دیگر می‌رود؛ به طور مثال: به نظرت مامان‌بزرگ نظرش درباره این تبلیغ پنیر چیه؟ فرزندتان با شناختی که از مادربزرگش دارد تلاش می‌کند پاسخی بدهد، مثلا من دیدم مامان بزرگ پنیر شور دوست داره، این پنیر شور نیست. روزی می‌رسد که فرزندتان نیاز به این تحلیل و تفکیک نظر افراد دارد. تشخیص دلایل تصمیم و انتخاب آنها باعث می‌شود کودک در آینده به درک بهتر و عمیق‌تری از دنیا برسد، فهم این‌که چرا افرادی از دیدن یک مستند یا فیلم سینمایی یا خبر واحد خوشحال می‌شوند و گروهی عصبانی با در نظر گرفتن مدل تفکر و منافع و نگاهی است که هر کدام از این گروه ها به یک اتفاق واحد دارند. این درک لزوما به همدلی منجر نمی‌شود اما سدهای گفت وگو و تبادل نظر و فهم یکدیگر را برمی‌دارد.
آیا آنچه در رسانه‌ها شاهدش هستی را تجربه کرده‌ای یا به تجربه‌های تو از زندگی نزدیک است؟
این سوال می‌تواند سطح ساده‌ای داشته‌باشد از پیدا کردن نقاط اشتراک و آشنای نمایش داده‌شده در یک انیمیشن کودک تا بررسی تفاوت‌های اساسی در یک تبلیغ یا فیلم سینمایی، اهمیت این سوال درک بهتر سبک زندگی و ارزش‌های خود و آنچه در رسانه به آنها اشاره می‌شود، است. در اتمسفر این سوال شما می‌توانید به صورت نامحسوسی به حس یا برداشت کلی فرزندتان نسبت به تفاوت و شباهت‌هایی که در رسانه و خود می‌بیند، پی ببرید. مثلا حس حسرت یا کنجکاوی، هر کدام از نیازی در کودک می‌آید، در مثال حسرت پررنگ‌کردن ارزش‌های اصیل و موارد ارزشمندی که در خانواده و سبک زندگی خود دارید و اشاره به تفاوت‌های افراد می‌تواند به فرزندتان در گذشتن از این حس کمک کند. درک تفاوت‌های آنچه در رسانه است و آنچه در واقعیت است، می‌تواند دید شفافی به فرزندتان بدهد و او را در مقابل پیام‌های رسانه محافظت کند و پیش از پذیرش هر‌پیامی به خاطر آورد که لزوما رسانه همواره بازتابی از حقیقت نیست.
اگر در محصول رسانه‌ای خشونت یا مدلی از خشونت و هیجان بود، از فرزندتان بپرسید اگر این اتفاق در زندگی واقعی می‌افتاد، به نظرش افراد درگیر چه حسی خواهند داشت؟ نتیجه واقعی خشونت چه خواهد بود؟ چه اتفاقی برای افراد درگیر خواهد افتاد؟
نمایش مکرر خشونت ممکن است این دیدگاه را در کودک شکل دهد که این هم روشی برای حل مسأله است، دعوت به درک احساسات دیگران و تقویت همدلی و همچنین بررسی عواقب این انتخاب می‌تواند به کودک کمک کند تا بهتر به درک مسأله خشونت برسد، رسانه از خشونت و هیجان جاری در آن برای جلب توجه مخاطب در تمام سطوح استفاده می‌کند، مراقبت در این زمینه در گام اول با حذف یا سانسور صحنه‌های خشن برای کودک امکان‌پذیر است اما واکسینه کردن کودک برای موقعیت‌های آینده ضروری است.
عادت می‌کنیم
مهم‌ترین عادت سواد رسانه‌ای که می‌توانیم در فرزندانمان پرورش دهیم سوال پرسیدن در مورد رسانه‌هاست. می‌توانید ابتدا با پرسیدن سوالاتی در مورد رسانه‌های مصرفی‌شان شروع کنید و با گذشت زمان آنها را تشویق کنید خودشان شروع به طرح سوال کنند. در مسیر طرح سوالات بهتر، شنونده خوبی بودن تاثیری بسزا دارد، حتما بسیار شنیده‌اید که «مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد» دقیقا این توجه به پاسخ‌های فرزندتان تاثیر عمیقی روی روابط و جواب‌های او می‌گذارد، خیلی وقت‌ها ما در انتهای یک گفت‌وگو به این فکر می‌کنیم کاش فرد مقابل این سوال را از من می‌پرسید یا این مسیر گفت‌وگو را آغاز می‌کرد تا من هم بهتر نظراتم را می‌گفتم و زمینه‌های بیشتری برای گفت‌وگو و حتی اشتراک نظر پیدا می‌کردم. خوب شنیدن به پیدا کردن سوالات درست منجر می‌شود، اگر دقیق و با درک بشنویم و از قضاوت نیاز و احساس پشت هر پاسخ پرهیز کنیم، می‌توانیم مسیر بهتری برای گفت‌وگو طراحی کنیم. حضور ذهن داشتن، تمرین و اشتیاق می‌تواند ما را در گفت‌وگو و پرسش و پاسخ فعال با فرزندمان یاری کند.
این سوال مخصوصا درباره آگهی‌های تبلیغاتی در کودکی قابل بررسی است، ممکن است کودک در سنین پایین نیاز به حمایت از طرف والدین داشته‌باشد که به چرایی علاقه‌اش پی ببرد. مثلا آهنگ و شعر و ریتم آگهی را دوست دارد، یا از حضور کودکان در آگهی خوشحال می‌شود، یا از دیدن خوراکی لذت می‌برد. در پاسخ به این سوالات اگر متوجه خودداری از سمت فرزندتان شدید و دلیلی برای این خودداری پیدا نکردید، شما برای پاسخ پیشقدم شوید، مثلا من از شعر این تبلیغ خوشم می‌آید/ این خانه‌ای را که در تبلیغ نشان داده ،دوست دارم و....
فکر می‌کنی چه کسی این محتوای رسانه‌ای را تماشا و دنبال می‌کند؟ مثلا چه جنسیتی، چه‌سنی، چه نژادی، چه علایقی؟
سوال درباره مخاطب اثر باعث می‌شود فرزند شما به درک آگاهانه‌ای از علاقه‌های خود و حتی اطرافیان و گروه‌هایی که می‌شناسد یا فکر می‌کند می‌شناسد، برسد. مثلا وقتی مخاطب یک اثر را از نظر جنسیتی طبقه‌بندی می‌کند، می‌توان متوجه شد فرزندتان به صورت غریزی یا از محرک‌های محیطی به دسته‌بندی نسبت به جنسیت رسیده، البته این نتیجه‌گیری در دسته خوب و بد قرار نمی‌گیرد بلکه می‌تواند برای شما این آگاهی را به همراه داشته‌باشد که فضای ذهنی و تحلیلی فرزندتان نسبت به محتوای رسانه‌ای مورد استفاده‌اش به چه صورت است.
به نظرت افراد دیگر (با ذکر مثال‌هایی از اقوام و دوستان و حتی شخصیت‌های کتاب یا کارتون) چه نظر و برداشتی از این محتوای رسانه‌ای دارند؟
این سوال هدفی نزدیک به سوال قبلی دارد با این تفاوت که فرزند شما ابتدا تحلیل خود را از اثر پیدا می‌کند سپس به دنبال تحلیل افراد دیگر می‌رود؛ به طور مثال: به نظرت مامان‌بزرگ نظرش درباره این تبلیغ پنیر چیه؟ فرزندتان با شناختی که از مادربزرگش دارد تلاش می‌کند پاسخی بدهد، مثلا من دیدم مامان بزرگ پنیر شور دوست داره، این پنیر شور نیست. روزی می‌رسد که فرزندتان نیاز به این تحلیل و تفکیک نظر افراد دارد. تشخیص دلایل تصمیم و انتخاب آنها باعث می‌شود کودک در آینده به درک بهتر و عمیق‌تری از دنیا برسد، فهم این‌که چرا افرادی از دیدن یک مستند یا فیلم سینمایی یا خبر واحد خوشحال می‌شوند و گروهی عصبانی با در نظر گرفتن مدل تفکر و منافع و نگاهی است که هر کدام از این گروه ها به یک اتفاق واحد دارند. این درک لزوما به همدلی منجر نمی‌شود اما سدهای گفت وگو و تبادل نظر و فهم یکدیگر را برمی‌دارد.
آیا آنچه در رسانه‌ها شاهدش هستی را تجربه کرده‌ای یا به تجربه‌های تو از زندگی نزدیک است؟
این سوال می‌تواند سطح ساده‌ای داشته‌باشد از پیدا کردن نقاط اشتراک و آشنای نمایش داده‌شده در یک انیمیشن کودک تا بررسی تفاوت‌های اساسی در یک تبلیغ یا فیلم سینمایی، اهمیت این سوال درک بهتر سبک زندگی و ارزش‌های خود و آنچه در رسانه به آنها اشاره می‌شود، است. در اتمسفر این سوال شما می‌توانید به صورت نامحسوسی به حس یا برداشت کلی فرزندتان نسبت به تفاوت و شباهت‌هایی که در رسانه و خود می‌بیند، پی ببرید. مثلا حس حسرت یا کنجکاوی، هر کدام از نیازی در کودک می‌آید، در مثال حسرت پررنگ‌کردن ارزش‌های اصیل و موارد ارزشمندی که در خانواده و سبک زندگی خود دارید و اشاره به تفاوت‌های افراد می‌تواند به فرزندتان در گذشتن از این حس کمک کند. درک تفاوت‌های آنچه در رسانه است و آنچه در واقعیت است، می‌تواند دید شفافی به فرزندتان بدهد و او را در مقابل پیام‌های رسانه محافظت کند و پیش از پذیرش هر‌پیامی به خاطر آورد که لزوما رسانه همواره بازتابی از حقیقت نیست.
اگر در محصول رسانه‌ای خشونت یا مدلی از خشونت و هیجان بود، از فرزندتان بپرسید اگر این اتفاق در زندگی واقعی می‌افتاد، به نظرش افراد درگیر چه حسی خواهند داشت؟ نتیجه واقعی خشونت چه خواهد بود؟ چه اتفاقی برای افراد درگیر خواهد افتاد؟
نمایش مکرر خشونت ممکن است این دیدگاه را در کودک شکل دهد که این هم روشی برای حل مسأله است، دعوت به درک احساسات دیگران و تقویت همدلی و همچنین بررسی عواقب این انتخاب می‌تواند به کودک کمک کند تا بهتر به درک مسأله خشونت برسد، رسانه از خشونت و هیجان جاری در آن برای جلب توجه مخاطب در تمام سطوح استفاده می‌کند، مراقبت در این زمینه در گام اول با حذف یا سانسور صحنه‌های خشن برای کودک امکان‌پذیر است اما واکسینه کردن کودک برای موقعیت‌های آینده ضروری است.
عادت می‌کنیم
مهم‌ترین عادت سواد رسانه‌ای که می‌توانیم در فرزندانمان پرورش دهیم سوال پرسیدن در مورد رسانه‌هاست. می‌توانید ابتدا با پرسیدن سوالاتی در مورد رسانه‌های مصرفی‌شان شروع کنید و با گذشت زمان آنها را تشویق کنید خودشان شروع به طرح سوال کنند. در مسیر طرح سوالات بهتر، شنونده خوبی بودن تاثیری بسزا دارد، حتما بسیار شنیده‌اید که «مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد» دقیقا این توجه به پاسخ‌های فرزندتان تاثیر عمیقی روی روابط و جواب‌های او می‌گذارد، خیلی وقت‌ها ما در انتهای یک گفت‌وگو به این فکر می‌کنیم کاش فرد مقابل این سوال را از من می‌پرسید یا این مسیر گفت‌وگو را آغاز می‌کرد تا من هم بهتر نظراتم را می‌گفتم و زمینه‌های بیشتری برای گفت‌وگو و حتی اشتراک نظر پیدا می‌کردم. خوب شنیدن به پیدا کردن سوالات درست منجر می‌شود، اگر دقیق و با درک بشنویم و از قضاوت نیاز و احساس پشت هر پاسخ پرهیز کنیم، می‌توانیم مسیر بهتری برای گفت‌وگو طراحی کنیم. حضور ذهن داشتن، تمرین و اشتیاق می‌تواند ما را در گفت‌وگو و پرسش و پاسخ فعال با فرزندمان یاری کند.
