گزارشی از حواشی یک عملیات عمرانی دردسرساز در حریم قلعه تاریخی نفر اختیارآبادکرمان
نهادهای ناهماهنگ
هیچ‌کس نفهمید آن لوله‌های قطور کی روی زمین سبز شدند اما میراث‌دوستان کرمانی چشم باز کردند و دیدند در فاصله 80 ـ 70 متری قلعه نفر اختیارآباد در 5 کیلومتری شهر کرمان و در مجاورت باغ زیبای فتح‌آباد، در حریم قلعه‌ای ارزشمند که در تاریخ 24 اسفند 1383 در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده، لوله‌هایی قطور پشت سرهم روی زمین قطار شده‌اند؛ شواهد نشان می‌داد که این لوله‌ها قرار است در دل زمین کار گذاشته شود و همین‌جا بود که زنگ خطر برای حیات قلعه نفر اختیارآباد به‌صدا در آمد. خبر خیلی سریع به گوش یگان حفاظت میراث فرهنگی کرمان هم رسید و نتیجه‌اش فعلا توقف هرگونه عملیات عمرانی در حریم و حاشیه این قلعه تاریخی است. این را فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان به ما می‌گوید و تاکید می‌کند برای حفاظت از قلعه بچه‌های میراث فرهنگی تمام‌قد ایستاده‌اند.
گوشه و کنار استان کرمان، پهناورترین استان کشورمان پر است از آثاری که از گذشته‌های دور به‌جا مانده‌اند، آن‌طور که آمارها می‌گویند در این استان 7000 اثر تاریخی شناخته شده، 700 اثر ثبت ملی شده و هفت اثر ثبت جهانی شده وجود دارد. قلعه تاریخی
نفر اختیارآباد یکی از این آثار تاریخی است که به گفته امید ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان، در نزدیکی روستایی به همین نام در کرمان قرار گرفته است. ابراهیمی در توضیح بیشتر می‌گوید: «این قلعه به قلعه نفر اختیارآباد معروف است از نظر قدمت به دو دوره صفویه و قاجار برمی‌گردد؛ چراکه بخشی از قلعه در دوره صفویه ساخته شده و بقیه آن در دوره قاجار توسعه پیدا کرد. »
این فعال میراث فرهنگی تاکید می‌کند که قلعه نفر اختیارآباد جزو قلعه‌های سکونت‌پذیر کشور بوده و یک‌جور زندگی خان‌نشینی در آن جریان داشته، یک قلعه کوچک‌تر و محوری‌تر در محوطه داخلی بوده و یک قلعه بزرگ‌تر دورتادور آن.
ابراهیمی می‌گوید: «از نظر معماری قلعه نفر اختیارآباد بسیار ارزشمند است و تزئینات گچبری بسیار زیبا و ارزشمندی در آن دیده می‌شود. داخلش هم همه المان‌ها و نشانه‌های قلعه‌های قدیمی موجود است؛ از اصطبل‌های اسب گرفته تا انبار و فضایی برای گردهمایی و گفتمان به‌علاوه یک قسمت ویژه حاکم‌نشین و 4 برج دیدبانی.»
محبوبیت و امنیت این قلعه در گذر زمان باعث تجمع جمعیت در اطراف آن و خانه‌سازی و به‌وجود آمدن باغ فتح‌آباد در فاصله کمتر از 100 متری قلعه شده است.
ماجرای تعرض به حریم این اثر تاریخی اما همین‌جا مورد اشاره این فعال میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و ابراهیمی می‌گوید: «بین قلعه و باغ یک حمام تاریخی وجود دارد که مورد استفاده ساکنان هردوی این آثار بوده، این حمام معماری جالبی دارد و به‌دلیل شرایط آبرسانی و گرم‌نگهداشتن فضا، زیر زمین ساخته شده و متاسفانه لوله‌هایی که به نظر می‌رسد لوله آب یا فاضلاب باشند، دقیقا در فاصله بسیار کمی با این حمام و در حریم قلعه روی زمین قرار گرفته‌اند، البته هنوز کانال‌کشی نشده، اما قاعدتا این حجم از لوله بی‌دلیل به این مکان منتقل نشده‌اند و ضروری است هرچه سریع‌تر به این موضوع رسیدگی شود، چراکه قاعدتا اگر بولدوزرها و لودرها بخواهند در این منطقه برای کارگذاری لوله‌های به این عظمت خاکبرداری کنند، لرزش‌های به‌وجود آمده نه‌تنها به قلعه که به باغ هم آسیب خواهد زد.»
چرا از میراث استعلام نمی‌گیرند
این فعال میراث فرهنگی در ادامه می‌گوید: «ما با یک معضل بزرگ در کرمان روبه‌رو هستیم؛ اکثر ادارات و سازمان‌ها برای کارهای عمرانی از میراث فرهنگی استعلام نمی‌گیرند و اول کارشان را انجام می‌دهند و بعد می‌گویند که مثلا ما خبر نداشتیم در حریم یک اثر تاریخی است یا حتی خود بنا اگر تخریب شده یک بنای تاریخی است که این مشکل را در تخریب خانه‌های تاریخی کرمان بسیار دیده‌ایم.»
او در ادامه با گلایه از هماهنگی‌نکردن نهادها و ارگان‌ها با میراث فرهنگی در این استان می‌گوید: «استان ما وسیع‌ترین استان کشور بوده و تعدد بناهای تاریخی هم در کرمان زیاد است، میراث فرهنگی کرمان هم واقعا این همه نیرو ندارد که به همه این بناها هر روز سرکشی کند، دلخوری و گلایه ما میراث‌دوستان از نهادها و ارگان‌هایی است که این قبیل عملیات‌های عمرانی را بدون استعلام از میراث فرهنگی انجام می‌دهند و همین موضوع بزرگ‌ترین آسیب را به آثار تاریخی ما می‌زند.»
مصوبه‌ای که نادیده گرفته می‌شود
عجیب باشد یا نه این بار نیز همه‌چیز به نادیده گرفتن یک مصوبه قانونی برمی‌گردد؛ مصوبه هیات وزیران به تاریخ 9 مهر 1382 که با هدف حفاظت از میراث فرهنگی کشور تصویب شده است. براساس این مصوبه و به منظور پرهیز از تاخیر در اجرای طرح‌های عمرانی و بروز اختلاف و پیگرد قضایی به لحاظ قوانین ناظر به جلوگیری از میراث فرهنگی کشور، مصوب شده که همه دستگاه‌های اجرایی قبل از آغاز عملیات اجرایی طرح‌های عمرانی، ضوابط حفاظتی آثار تاریخی ـ فرهنگی موجود، اجرای طرح را از سازمان میراث فرهنگی کشور استعلام و بر اساس آن اقدام کنند.
براساس این مصوبه اخذ استعلام پیش از انجام مطالعات فرهنگی ـ تاریخی و پروژه‌های عمرانی از میراث فرهنگی ضروری است و هرگونه عملیات اجرایی باید با ارائه طرح توجیهی و فنی صورت گیرد، چراکه در صورت نگرفتن اخذ مجوز برای اجرای پروژه‌های عمرانی برخورد قاطع قانونی با مرتکبان انجام می‌شود و متجاوزان مسؤول خسارات وارده به بناها و محوطه‌های تاریخی خواهند بود.
اما یک نگاه به خبرهایی که از گوشه و کنار کشورمان با محوریت آثار تاریخی و ساخت و ساز در حاشیه و حریمش می‌رسد، نشان می‌دهد یا هنوز خیلی‌ها در ادارات و نهادهای مختلف از این قانون بی‌خبرند یا چشم‌شان را روی قانونی به این واضحی بسته‌اند و بی‌توجه به آن کارشان را انجام می‌دهند.
موضوعی که بارها و در موارد مشابه مورد گلایه مسؤولان میراث فرهنگی کشورمان هم قرار گرفته است.
اجازه تعرض به حریم این قلعه را نمی‌دهیم
این بار نیز فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان به ما می‌گوید: «ما به محض اطلاع از این موضوع، بچه‌های یگان حفاظت میراث را به منطقه اختیارآباد فرستادیم، کار فعلا به صورت کامل تعطیل شده؛ البته کندوکاوی هم در زمین صورت نگرفته و فقط لوله‌ها را به محل انتقال داده‌اند که در فاصله 80 ـ70 متری قلعه اختیارآباد است.»
مدیر میراث کرمان اما اطلاعاتی از این‌که به‌طور مشخص کدام نهاد مسؤول این عملیات عمرانی در حریم قلعه اختیارآباد بوده به ما نمی‌دهد و می‌گوید: «هنوز اطلاع دقیقی از این موضوع نداریم و تا جایی که اطلاع داریم کار یکی از شرکت‌های پیمانکاری آب و فاضلاب بوده، اما کار هر ارگان و نهادی که باشد ما محکم ایستاده‌ایم و اجازه تعرض به حریم این اثر ثبت ملی شده را نمی‌دهیم.»
نفر اختیارآباد یکی از این آثار تاریخی است که به گفته امید ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان، در نزدیکی روستایی به همین نام در کرمان قرار گرفته است. ابراهیمی در توضیح بیشتر می‌گوید: «این قلعه به قلعه نفر اختیارآباد معروف است از نظر قدمت به دو دوره صفویه و قاجار برمی‌گردد؛ چراکه بخشی از قلعه در دوره صفویه ساخته شده و بقیه آن در دوره قاجار توسعه پیدا کرد. »
این فعال میراث فرهنگی تاکید می‌کند که قلعه نفر اختیارآباد جزو قلعه‌های سکونت‌پذیر کشور بوده و یک‌جور زندگی خان‌نشینی در آن جریان داشته، یک قلعه کوچک‌تر و محوری‌تر در محوطه داخلی بوده و یک قلعه بزرگ‌تر دورتادور آن.
ابراهیمی می‌گوید: «از نظر معماری قلعه نفر اختیارآباد بسیار ارزشمند است و تزئینات گچبری بسیار زیبا و ارزشمندی در آن دیده می‌شود. داخلش هم همه المان‌ها و نشانه‌های قلعه‌های قدیمی موجود است؛ از اصطبل‌های اسب گرفته تا انبار و فضایی برای گردهمایی و گفتمان به‌علاوه یک قسمت ویژه حاکم‌نشین و 4 برج دیدبانی.»
محبوبیت و امنیت این قلعه در گذر زمان باعث تجمع جمعیت در اطراف آن و خانه‌سازی و به‌وجود آمدن باغ فتح‌آباد در فاصله کمتر از 100 متری قلعه شده است.
ماجرای تعرض به حریم این اثر تاریخی اما همین‌جا مورد اشاره این فعال میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و ابراهیمی می‌گوید: «بین قلعه و باغ یک حمام تاریخی وجود دارد که مورد استفاده ساکنان هردوی این آثار بوده، این حمام معماری جالبی دارد و به‌دلیل شرایط آبرسانی و گرم‌نگهداشتن فضا، زیر زمین ساخته شده و متاسفانه لوله‌هایی که به نظر می‌رسد لوله آب یا فاضلاب باشند، دقیقا در فاصله بسیار کمی با این حمام و در حریم قلعه روی زمین قرار گرفته‌اند، البته هنوز کانال‌کشی نشده، اما قاعدتا این حجم از لوله بی‌دلیل به این مکان منتقل نشده‌اند و ضروری است هرچه سریع‌تر به این موضوع رسیدگی شود، چراکه قاعدتا اگر بولدوزرها و لودرها بخواهند در این منطقه برای کارگذاری لوله‌های به این عظمت خاکبرداری کنند، لرزش‌های به‌وجود آمده نه‌تنها به قلعه که به باغ هم آسیب خواهد زد.»
چرا از میراث استعلام نمی‌گیرند
این فعال میراث فرهنگی در ادامه می‌گوید: «ما با یک معضل بزرگ در کرمان روبه‌رو هستیم؛ اکثر ادارات و سازمان‌ها برای کارهای عمرانی از میراث فرهنگی استعلام نمی‌گیرند و اول کارشان را انجام می‌دهند و بعد می‌گویند که مثلا ما خبر نداشتیم در حریم یک اثر تاریخی است یا حتی خود بنا اگر تخریب شده یک بنای تاریخی است که این مشکل را در تخریب خانه‌های تاریخی کرمان بسیار دیده‌ایم.»
او در ادامه با گلایه از هماهنگی‌نکردن نهادها و ارگان‌ها با میراث فرهنگی در این استان می‌گوید: «استان ما وسیع‌ترین استان کشور بوده و تعدد بناهای تاریخی هم در کرمان زیاد است، میراث فرهنگی کرمان هم واقعا این همه نیرو ندارد که به همه این بناها هر روز سرکشی کند، دلخوری و گلایه ما میراث‌دوستان از نهادها و ارگان‌هایی است که این قبیل عملیات‌های عمرانی را بدون استعلام از میراث فرهنگی انجام می‌دهند و همین موضوع بزرگ‌ترین آسیب را به آثار تاریخی ما می‌زند.»
مصوبه‌ای که نادیده گرفته می‌شود
عجیب باشد یا نه این بار نیز همه‌چیز به نادیده گرفتن یک مصوبه قانونی برمی‌گردد؛ مصوبه هیات وزیران به تاریخ 9 مهر 1382 که با هدف حفاظت از میراث فرهنگی کشور تصویب شده است. براساس این مصوبه و به منظور پرهیز از تاخیر در اجرای طرح‌های عمرانی و بروز اختلاف و پیگرد قضایی به لحاظ قوانین ناظر به جلوگیری از میراث فرهنگی کشور، مصوب شده که همه دستگاه‌های اجرایی قبل از آغاز عملیات اجرایی طرح‌های عمرانی، ضوابط حفاظتی آثار تاریخی ـ فرهنگی موجود، اجرای طرح را از سازمان میراث فرهنگی کشور استعلام و بر اساس آن اقدام کنند.
براساس این مصوبه اخذ استعلام پیش از انجام مطالعات فرهنگی ـ تاریخی و پروژه‌های عمرانی از میراث فرهنگی ضروری است و هرگونه عملیات اجرایی باید با ارائه طرح توجیهی و فنی صورت گیرد، چراکه در صورت نگرفتن اخذ مجوز برای اجرای پروژه‌های عمرانی برخورد قاطع قانونی با مرتکبان انجام می‌شود و متجاوزان مسؤول خسارات وارده به بناها و محوطه‌های تاریخی خواهند بود.
اما یک نگاه به خبرهایی که از گوشه و کنار کشورمان با محوریت آثار تاریخی و ساخت و ساز در حاشیه و حریمش می‌رسد، نشان می‌دهد یا هنوز خیلی‌ها در ادارات و نهادهای مختلف از این قانون بی‌خبرند یا چشم‌شان را روی قانونی به این واضحی بسته‌اند و بی‌توجه به آن کارشان را انجام می‌دهند.
موضوعی که بارها و در موارد مشابه مورد گلایه مسؤولان میراث فرهنگی کشورمان هم قرار گرفته است.
اجازه تعرض به حریم این قلعه را نمی‌دهیم
این بار نیز فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان به ما می‌گوید: «ما به محض اطلاع از این موضوع، بچه‌های یگان حفاظت میراث را به منطقه اختیارآباد فرستادیم، کار فعلا به صورت کامل تعطیل شده؛ البته کندوکاوی هم در زمین صورت نگرفته و فقط لوله‌ها را به محل انتقال داده‌اند که در فاصله 80 ـ70 متری قلعه اختیارآباد است.»
مدیر میراث کرمان اما اطلاعاتی از این‌که به‌طور مشخص کدام نهاد مسؤول این عملیات عمرانی در حریم قلعه اختیارآباد بوده به ما نمی‌دهد و می‌گوید: «هنوز اطلاع دقیقی از این موضوع نداریم و تا جایی که اطلاع داریم کار یکی از شرکت‌های پیمانکاری آب و فاضلاب بوده، اما کار هر ارگان و نهادی که باشد ما محکم ایستاده‌ایم و اجازه تعرض به حریم این اثر ثبت ملی شده را نمی‌دهیم.»
