نوعدوستی، سدی علیه خودخواهی
معصومه تختی روانشناس و مشاورخانواده
یکی از گرایشهای فطری انسان که بهطور طبیعی در وجود او به ودیعه گذاشتهشده، حس نوعدوستی است.از منظر روانشناسی یکی از شاخصهای سنجش سلامت روان افراد این است که شخص تا چه اندازه به سرنوشت همنوعان خود علاقهمنداست یا تا چه اندازه با بشریت احساس یگانگی میکند و برای رشد و توسعه اجتماع و رفاه و آسایش دیگران میکوشد.
این دیدگاه انسانگرایانه البته با آموزههای دینی ما نیز همخوانی دارد. در دین اسلام رسیدگی به امور همنوعان از اهمیت ویژهای برخوردار است و از برترین عبادتها محسوب میشود. از پیامبر اکرم (ص) نقلشده هرکس حاجت برادر مؤمنش را برآورده سازد، مثل این است که یک عمرعبادت خداوند را کرده است.
امروزه ضرورت پرورش حس نوعدوستی درجامعه بیشازپیش احساس میشود. نوعدوستی انسان را از خودمحوری و خودخواهی دور میکند، موجب گسترش الفت و رأفت در جامعه میشود، از منازعات و خصومتها میکاهد و از رشد پرخاشگری و رفتارهای مبتنی بر خشونت جلوگیری میکند، همچنین موجب توزیع عادلانه ثروت و قدرت در جامعه میشود. با نگاهی دقیق به جامعه هر جا شاهد ظلم و تعدی، مشاجرات خانوادگی، پرخاشگری، بیتوجهی به حقوق شهروندی، انواع بداخلاقی و کلاهبرداری، کمکاری و کمفروشی، آسیب به منابع طبیعی و محیطزیست هستیم خلأ این حس ارزشمند انسانی مشهود است.
خوشبختانه همه فضیلتهای اخلاقی و بیشتر صفات انسانی علاوه بر سرشتی بودن، اکتسابی نیز هستند به این معنی که میتوان از طریق آموزش در نهادینه ساختن و پرورش آن اقدام کرد. بنابراین حس نوعدوستی را نیز میتوانیم در خود و اطرافیانمان پرورش دهیم.
برای این کار لازم است در سه بعد احساسی، شناختی و رفتاری تلاش کنیم. بعد احساسی، زمانی پرورش مییابد که بتوانیم خودمان را جای دیگری قرار دهیم تا مشکل وی را درک کنیم و بتوانیم با وی مهربانانه و مشفقانه رفتار کنیم.
برای پرورش بعد شناختی نیز باید باور داشتهباشیم بنیآدم اعضای یک پیکرند و قبول کنیم برای داشتن دنیای بهتر همه مسؤولند. برای پرورش بعد رفتاری نیز توجه به هرگونه رفتار مسؤولانهای که در جهت توجه به نیازهای همنوعان یا توجه به منافع بشریت باشد، باید مدنظر باشد. البته برای تربیت این بعد ارزشمند از شخصیت انسان بیتردید به تلاشی سیستمی نیازمندیم که از درون خانوادهها آغاز میشود اما محدود به خانواده نمیماند. در درون خانواده اگر منافع جمعی را در اولویت قرار دهیم، اگر به نیازهای یکدیگر حساس باشیم و به تفاوتهای هم احترام بگذاریم، در برابر تندیها خویشتنداری کنیم و رنج و درد طرف مقابل را درک کنیم درواقع در مسیر پرورش حس نوعدوستی حرکت کردهایم.