رئیس هیات‌مدیره بنیاد بركت در گفت‌وگو با جام‌جم مطرح كرد
اشتغال‌زایی نباید به بیراهه برود
فراهم آوردن یك میلیون و ۲۰۰ هزار طرح اشتغال‌زایی در مناطق روستایی كشور در دهه آینده و به‌عبارت بهتر، ایجاد شغل برای چهار میلیون ایرانی، عدد و تحول بزرگی است. رئیس هیأت مدیره بنیاد بركت وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) اما تحقق این وعده را با طرح‌های اشتغال‌زایی این بنیاد كاملا عملی و در دسترس می‌داند. به باور محمود عسكری‌آزاد، اشتغال، پایه توسعه كشور است و تمركز بنیاد بركت بر مقوله اشتغال‌زایی را باید برای رسیدن به این هدف، ارزیابی كرد.او طرح‌های چهارگانه ایجاد اشتغال بنیاد بركت را حاصل سال‌ها كار مطالعاتی گروهی از كارشناسان و صاحب‌نظران زبده عنوان کرده و تأكید می‌کند كه با جامه عمل پوشاندن به این طرح‌ها، می‌توان معضل بیكاری در كشور را تا حدود زیادی ریشه‌كن كرد.
چرا بنیاد بركت به‌عنوان یكی از زیرمجموعه‌های ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) عمده فعالیت‌هایش را روی موضوع اشتغال‌زایی متمركز كرده است؟
در بخش اشتغال كشور، سه مشكل عمده و اساسی وجود دارد. در وهله اول، تعداد شاغلان نسبت به جمعیت در قیاس با كشورهای دیگر بسیار پایین است كه باعث شده نیروهای مولد ما كم باشند. ما اگر قرار باشد نیروی كارمان را به‌نسبت جمعیت به سطح آسیا و اقیانوسیه برسانیم، باید 13 میلیون نفر به نیروی كارمان اضافه كنیم تا تعداد شاغلان كشور از 24 میلیون به 37میلیون نفر برسد. از سوی دیگر، نرخ بیكاری در كشور 12درصد است كه نشان می‌دهد سه میلیون بیكار داریم.
البته نرخ بیكاری رسمی با آمارهای غیررسمی تفاوت‌هایی دارد.
بله، میزان بیكاری‌مان در قیاس جهانی بالاست. نرخ جهانی بیكاری 4 درصد است، در حالی كه اگر بخواهیم به همان نرخ رسمی 12 درصد هم استناد كنیم، این رقم در كشور ما بسیار بیشتر از متوسط جهانی است.
اشكال دوم، بهره‌وری پایین نیروی كار است. براساس گزارش سازمان بین‌المللی كار، در كشور ما، بهره‌وری به نسبت كشورهای گروه اول كه بالاترین نرخ بهره‌وری را دارند، معادل یك پنجم است، یعنی نیروی كار این كشورها، پنج برابر نیروی كار ما بهره‌وری دارد. مشكل سوم، اجبار به مهاجرت برای دسترسی به فرصت‌های شغلی است. معمولا این مهاجرت به شكل سلسله‌وار از روستاها به شهرهای كوچك، از شهرهای كوچك به شهرهای بزرگ و از شهرهای بزرگ به كلانشهرها اتفاق می‌افتد كه نارسایی‌های متعددی از جمله حاشیه‌نشینی، معضلات اجتماعی، ناامنی و ده‌ها مشكل دیگر را در پی دارد. بنیاد بركت با توجه به این تحلیل‌ها و عنایت به رهنمود‌ها و تأكیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر محرومیت‌زدایی و توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم و روستایی، سیاست توسعه اشتغال و برطرف کردن سه چالش فوق را مبنا و هدف فعالیت‌هایش قرار داده است.
با همه اقدامات و فعالیت‌های دامنه‌دار در زمینه اشتغال‌زایی، همچنان بنیاد بركت بیشتر با خدمات عمرانی و زیربنایی‌اش در جامعه شناخته می‌شود.
اصولا در كشور ما به مسائل سخت‌افزاری اهمیت بیشتری داده می‌شود تا فعالیت‌های نرم‌افزاری و بسیاری از مقامات و مسؤولان ما در افتتاحیه‌ها و كلنگ‌زنی‌ها در معرض دید عموم قرار می‌گیرند. مردم هم بیشتر این مسائل را می‌بینند و رسانه‌ها نیز، چنین رویكردی را در پیش می‌گیرند.
حتی نمایندگان مجلس، استانداران و فرمانداران هم در دیدار با مسؤولان ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) بیشتر به دنبال مطالباتی در حوزه عمرانی و زیربنایی هستند. آیا اهمیت فرآیند اشتغال‌زایی به‌خوبی درك نشده یا مسؤولان به دنبال اموری هستند كه در بازه زمانی كمتری در جامعه نمود داشته باشد؟
هر دو. به هر حال مقامات استانی و محلی دوست دارند پروژه‌های عمرانی و زیربنایی در زمان تصدی مسؤولیت خودشان كلنگ‌زنی و افتتاح شود تا به نوعی در رزومه كاری آنها ماندگار بماند. البته در كشور ما از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز چنین رویه‌ای حاكم بوده و همه مسؤولان مایل‌اند خود را با طرح‌های عمرانی مطرح كنند. از سوی دیگر، در كشور ما به فرآیند اشتغال‌زایی نگاه علمی و منطقی نمی‌شود. تصور بر این بوده كه اشتغال‌زایی یعنی فقط پول و تزریق نقدینگی و اعطای وام. به‌هر حال، هیچ‌گاه نگاه منطقی و علمی به فرآیند ایجاد اشتغال نبوده است.
به‌طور اجمال در خصوص طرح‌هایی كه برای اشتغال‌زایی در بنیاد بركت تبیین و پیش‌بینی شده است توضیح می دهید؟
مدلی كه ما در روستاها و مناطق محروم كار می‌كنیم، با روش‌های معمولی كه در شهرها برای توسعه سرمایه‌گذاری اشتغال انجام می‌شود، متفاوت است. وقتی برای اشتغال‌زایی به روستاها ورود می‌كنیم ابتدا با انسان‌هایی مواجه می‌شویم كه اگر هم بخواهند فعالیتی كنند، كسب‌وكاری بلد نیستند. در عین حال، منابع مالی ندارند و سرمایه‌شان را هم تجمیع نكرده‌اند. در نهایت، اگر هم تولیدی داشته باشند بازاری برای فروش آن پیدا نمی‌كنند. همه این معضلات مشهود، سبب‌ساز ایجاد طرح «آسمان» (آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی) شده است. طرحی كه برای احیای سرمایه‌های انسانی اجتماعی است. با اجرای طرح آسمان، جوامع محلی احساس می‌كنند می‌توانند فعالیت داشته باشند و حتی خودشان ایجاد شغل كنند. به عنوان مثال از زمانی‌كه طرح آسمان در جزیره هرمز اجرایی شده است، بیشتر از 10 درصد جمعیت 4000نفری این جزیره مشغول كار شده‌اند. كار خاص فیزیكی هم در هرمز انجام نشده، مگر این‌كه سرمایه‌های انسانی اجتماعی احیا شده است.
برای تكمیل فرآیند اشتغال‌زایی، طرح دوم یعنی «سحاب» (سرمایه‌گذاری حمایتی اشتغال‌زایی بركت) پیش‌بینی شده است. در قالب این طرح، افراد آموزش می‌بینند كه با توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای، چه فعالیت‌هایی داشته باشند و سپس از آنها حمایت می‌شود.
در طرح دیگر كه «مهتاب» (مدل هادی تلاش اقتصادی بركت) نام دارد به متقاضیان آموزش داده می‌شود چه مشاغلی را برای فعالیت انتخاب كنند. ما در بنیاد بركت برای همه كسب‌وكارهای خرد و خانگی روستایی استانداردهای حرفه‌ای تبیین كرده‌ایم. در حال حاضر، 16 حرفه در سطح روستاها انجام می‌دهیم كه شش حرفه شامل پرورش دام سبك، تولید انرژی خورشیدی، زنبورداری، فرش‌بافی، پرورش دام سنگین و بوقلمون، استانداردسازی شده و بقیه نیز در دستور كار است.
طرح چهارم هم «آفتاب» (آیین‌نامه فقرزدایی و توان‌افزایی بركت) است و به پشتیبانی و پایدارسازی طرح‌های اشتغال‌زایی ایجادشده می‌پردازد. طرح آفتاب در اصل پشتیبان مشاغل شكل‌گرفته در طرح‌های قبلی است. این چهار طرح در هم تجمیع شده و مدل توسعه اشتغال پایدار را تشكیل می‌دهند.
در گذشته شاهد بوده‌ایم سازمان‌ها و نهادهایی به اشكال مختلف مثل تزریق نقدینگی یا اعطای وام اقدام به ایجاد فرصت‌های شغلی كرده‌اند كه بعضا نیمه‌كاره رها شده و به نتیجه مطلوب نرسیده است. بنیاد بركت برای پرهیز از این نارسایی‌ها چه تمهیدات و راهكارهایی اندیشیده است؟
نه نتها در گذشته كه در حال حاضر هم این اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، مجلس اجازه برداشت 5/1 میلیارد دلاری از صندوق ذخیره ارزی را برای ایجاد اشتغال به دولت داده است، چرا كه فكر می‌كنند اشتغال با پول فراهم می‌شود. البته برای ایجاد اشتغال نیاز به پول و نقدینگی است، اما پول فقط یكی از عوامل به‌شمار می‌رود. . چهار طرحی كه توضیح دادم، نزدیك به 48 گام دارد كه فقط یك گام آن بحث مالی است. باید همه متغیرهای مؤثر را در تحقق اهداف درنظر گرفت. بر این باوریم كه اگر الگوهای در دست اجرای ما - كه خوشبختانه پایلوت شده و به نتایج خوبی هم رسیده - توسعه یابد، بخش اعظم معضل بیكاری در مناطق محروم و روستایی حل خواهد شد.
چرا با وجود تمام فعالیت‌ها و اقدامات بنیاد بركت و نهادهای این چنینی همچنان شاهد روند مهاجرت به شهرها و خالی‌شدن روستاها از سكنه هستیم؟
بنیاد بركت وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در حد توان خود فعالیت دارد، اما كشور ما بسیار پهناور است. طرح‌های ما در حال حاضر در 18 استان، 77 شهر و 2742 روستا اجرا می‌شود، در حالی‌كه 39 هزار روستای بالای 20 خانوار در كشور داریم. برای تحت پوشش قرار دادن همه كشور مجموعه حاكمیت باید وارد میدان شود.
چرا همچنان شاهد كاستی‌ها و معضلاتی در مناطق محروم و روستایی كشور هستیم، آن‌هم با وجود نهادهای متعددی كه در این حوزه فعالیت دارند؟
به این دلیل كه نگاه كلی تا امروز برای توسعه مناطق روستایی، بر مبنای فیزیكی و زیرساخت‌ها بوده است. بسیاری از دستگاه‌ها آب و برق و گاز به روستاها برده و مدرسه و مسجد ساخته‌اند، ولی یك دستگاه را نمی‌شناسید كه خود را مسؤول اصلاح ساختار اشتغال روستاها معرفی کند. هر چند وزارت كار خود را متولی اشتغال معرفی می‌كند، اما واقعا نفوذ و ابزارش را ندارد. به لحاظ قانونی هم وظیفه ذاتی خاصی ندارد. اگر همه دستگاه‌های اجرایی به میدان بیایند ظرف شش تا هفت سال مشكل اشتغال را در مناطق روستایی می‌توان حل كرد.
بنیاد بركت چه برنامه‌ها و چشم‌اندازهایی برای اشتغال‌زایی هر چه بیشتر در كشور دارد؟
پیش‌بینی‌مان برای ده سال آینده ایجاد یك میلیون و 200 هزار طرح اشتغال‌زایی در مناطق روستایی است. فكر می‌كنیم با این تعداد طرح، چهار میلیون نفر را در كشور كه در حال حاضر دچار مشكل معیشتی هستند، از محرومیت خارج خواهیم كرد. برای سال آینده تعداد شهرها و روستاهای تحت پوشش را به ترتیب از 77 شهر و 2742 روستا به 120 شهر و
5000 روستا خواهیم رساند .
در بخش اشتغال كشور، سه مشكل عمده و اساسی وجود دارد. در وهله اول، تعداد شاغلان نسبت به جمعیت در قیاس با كشورهای دیگر بسیار پایین است كه باعث شده نیروهای مولد ما كم باشند. ما اگر قرار باشد نیروی كارمان را به‌نسبت جمعیت به سطح آسیا و اقیانوسیه برسانیم، باید 13 میلیون نفر به نیروی كارمان اضافه كنیم تا تعداد شاغلان كشور از 24 میلیون به 37میلیون نفر برسد. از سوی دیگر، نرخ بیكاری در كشور 12درصد است كه نشان می‌دهد سه میلیون بیكار داریم.
البته نرخ بیكاری رسمی با آمارهای غیررسمی تفاوت‌هایی دارد.
بله، میزان بیكاری‌مان در قیاس جهانی بالاست. نرخ جهانی بیكاری 4 درصد است، در حالی كه اگر بخواهیم به همان نرخ رسمی 12 درصد هم استناد كنیم، این رقم در كشور ما بسیار بیشتر از متوسط جهانی است.
اشكال دوم، بهره‌وری پایین نیروی كار است. براساس گزارش سازمان بین‌المللی كار، در كشور ما، بهره‌وری به نسبت كشورهای گروه اول كه بالاترین نرخ بهره‌وری را دارند، معادل یك پنجم است، یعنی نیروی كار این كشورها، پنج برابر نیروی كار ما بهره‌وری دارد. مشكل سوم، اجبار به مهاجرت برای دسترسی به فرصت‌های شغلی است. معمولا این مهاجرت به شكل سلسله‌وار از روستاها به شهرهای كوچك، از شهرهای كوچك به شهرهای بزرگ و از شهرهای بزرگ به كلانشهرها اتفاق می‌افتد كه نارسایی‌های متعددی از جمله حاشیه‌نشینی، معضلات اجتماعی، ناامنی و ده‌ها مشكل دیگر را در پی دارد. بنیاد بركت با توجه به این تحلیل‌ها و عنایت به رهنمود‌ها و تأكیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر محرومیت‌زدایی و توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم و روستایی، سیاست توسعه اشتغال و برطرف کردن سه چالش فوق را مبنا و هدف فعالیت‌هایش قرار داده است.
با همه اقدامات و فعالیت‌های دامنه‌دار در زمینه اشتغال‌زایی، همچنان بنیاد بركت بیشتر با خدمات عمرانی و زیربنایی‌اش در جامعه شناخته می‌شود.
اصولا در كشور ما به مسائل سخت‌افزاری اهمیت بیشتری داده می‌شود تا فعالیت‌های نرم‌افزاری و بسیاری از مقامات و مسؤولان ما در افتتاحیه‌ها و كلنگ‌زنی‌ها در معرض دید عموم قرار می‌گیرند. مردم هم بیشتر این مسائل را می‌بینند و رسانه‌ها نیز، چنین رویكردی را در پیش می‌گیرند.
حتی نمایندگان مجلس، استانداران و فرمانداران هم در دیدار با مسؤولان ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) بیشتر به دنبال مطالباتی در حوزه عمرانی و زیربنایی هستند. آیا اهمیت فرآیند اشتغال‌زایی به‌خوبی درك نشده یا مسؤولان به دنبال اموری هستند كه در بازه زمانی كمتری در جامعه نمود داشته باشد؟
هر دو. به هر حال مقامات استانی و محلی دوست دارند پروژه‌های عمرانی و زیربنایی در زمان تصدی مسؤولیت خودشان كلنگ‌زنی و افتتاح شود تا به نوعی در رزومه كاری آنها ماندگار بماند. البته در كشور ما از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز چنین رویه‌ای حاكم بوده و همه مسؤولان مایل‌اند خود را با طرح‌های عمرانی مطرح كنند. از سوی دیگر، در كشور ما به فرآیند اشتغال‌زایی نگاه علمی و منطقی نمی‌شود. تصور بر این بوده كه اشتغال‌زایی یعنی فقط پول و تزریق نقدینگی و اعطای وام. به‌هر حال، هیچ‌گاه نگاه منطقی و علمی به فرآیند ایجاد اشتغال نبوده است.
به‌طور اجمال در خصوص طرح‌هایی كه برای اشتغال‌زایی در بنیاد بركت تبیین و پیش‌بینی شده است توضیح می دهید؟
مدلی كه ما در روستاها و مناطق محروم كار می‌كنیم، با روش‌های معمولی كه در شهرها برای توسعه سرمایه‌گذاری اشتغال انجام می‌شود، متفاوت است. وقتی برای اشتغال‌زایی به روستاها ورود می‌كنیم ابتدا با انسان‌هایی مواجه می‌شویم كه اگر هم بخواهند فعالیتی كنند، كسب‌وكاری بلد نیستند. در عین حال، منابع مالی ندارند و سرمایه‌شان را هم تجمیع نكرده‌اند. در نهایت، اگر هم تولیدی داشته باشند بازاری برای فروش آن پیدا نمی‌كنند. همه این معضلات مشهود، سبب‌ساز ایجاد طرح «آسمان» (آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی) شده است. طرحی كه برای احیای سرمایه‌های انسانی اجتماعی است. با اجرای طرح آسمان، جوامع محلی احساس می‌كنند می‌توانند فعالیت داشته باشند و حتی خودشان ایجاد شغل كنند. به عنوان مثال از زمانی‌كه طرح آسمان در جزیره هرمز اجرایی شده است، بیشتر از 10 درصد جمعیت 4000نفری این جزیره مشغول كار شده‌اند. كار خاص فیزیكی هم در هرمز انجام نشده، مگر این‌كه سرمایه‌های انسانی اجتماعی احیا شده است.
برای تكمیل فرآیند اشتغال‌زایی، طرح دوم یعنی «سحاب» (سرمایه‌گذاری حمایتی اشتغال‌زایی بركت) پیش‌بینی شده است. در قالب این طرح، افراد آموزش می‌بینند كه با توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای، چه فعالیت‌هایی داشته باشند و سپس از آنها حمایت می‌شود.
در طرح دیگر كه «مهتاب» (مدل هادی تلاش اقتصادی بركت) نام دارد به متقاضیان آموزش داده می‌شود چه مشاغلی را برای فعالیت انتخاب كنند. ما در بنیاد بركت برای همه كسب‌وكارهای خرد و خانگی روستایی استانداردهای حرفه‌ای تبیین كرده‌ایم. در حال حاضر، 16 حرفه در سطح روستاها انجام می‌دهیم كه شش حرفه شامل پرورش دام سبك، تولید انرژی خورشیدی، زنبورداری، فرش‌بافی، پرورش دام سنگین و بوقلمون، استانداردسازی شده و بقیه نیز در دستور كار است.
طرح چهارم هم «آفتاب» (آیین‌نامه فقرزدایی و توان‌افزایی بركت) است و به پشتیبانی و پایدارسازی طرح‌های اشتغال‌زایی ایجادشده می‌پردازد. طرح آفتاب در اصل پشتیبان مشاغل شكل‌گرفته در طرح‌های قبلی است. این چهار طرح در هم تجمیع شده و مدل توسعه اشتغال پایدار را تشكیل می‌دهند.
در گذشته شاهد بوده‌ایم سازمان‌ها و نهادهایی به اشكال مختلف مثل تزریق نقدینگی یا اعطای وام اقدام به ایجاد فرصت‌های شغلی كرده‌اند كه بعضا نیمه‌كاره رها شده و به نتیجه مطلوب نرسیده است. بنیاد بركت برای پرهیز از این نارسایی‌ها چه تمهیدات و راهكارهایی اندیشیده است؟
نه نتها در گذشته كه در حال حاضر هم این اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، مجلس اجازه برداشت 5/1 میلیارد دلاری از صندوق ذخیره ارزی را برای ایجاد اشتغال به دولت داده است، چرا كه فكر می‌كنند اشتغال با پول فراهم می‌شود. البته برای ایجاد اشتغال نیاز به پول و نقدینگی است، اما پول فقط یكی از عوامل به‌شمار می‌رود. . چهار طرحی كه توضیح دادم، نزدیك به 48 گام دارد كه فقط یك گام آن بحث مالی است. باید همه متغیرهای مؤثر را در تحقق اهداف درنظر گرفت. بر این باوریم كه اگر الگوهای در دست اجرای ما - كه خوشبختانه پایلوت شده و به نتایج خوبی هم رسیده - توسعه یابد، بخش اعظم معضل بیكاری در مناطق محروم و روستایی حل خواهد شد.
چرا با وجود تمام فعالیت‌ها و اقدامات بنیاد بركت و نهادهای این چنینی همچنان شاهد روند مهاجرت به شهرها و خالی‌شدن روستاها از سكنه هستیم؟
بنیاد بركت وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) در حد توان خود فعالیت دارد، اما كشور ما بسیار پهناور است. طرح‌های ما در حال حاضر در 18 استان، 77 شهر و 2742 روستا اجرا می‌شود، در حالی‌كه 39 هزار روستای بالای 20 خانوار در كشور داریم. برای تحت پوشش قرار دادن همه كشور مجموعه حاكمیت باید وارد میدان شود.
چرا همچنان شاهد كاستی‌ها و معضلاتی در مناطق محروم و روستایی كشور هستیم، آن‌هم با وجود نهادهای متعددی كه در این حوزه فعالیت دارند؟
به این دلیل كه نگاه كلی تا امروز برای توسعه مناطق روستایی، بر مبنای فیزیكی و زیرساخت‌ها بوده است. بسیاری از دستگاه‌ها آب و برق و گاز به روستاها برده و مدرسه و مسجد ساخته‌اند، ولی یك دستگاه را نمی‌شناسید كه خود را مسؤول اصلاح ساختار اشتغال روستاها معرفی کند. هر چند وزارت كار خود را متولی اشتغال معرفی می‌كند، اما واقعا نفوذ و ابزارش را ندارد. به لحاظ قانونی هم وظیفه ذاتی خاصی ندارد. اگر همه دستگاه‌های اجرایی به میدان بیایند ظرف شش تا هفت سال مشكل اشتغال را در مناطق روستایی می‌توان حل كرد.
بنیاد بركت چه برنامه‌ها و چشم‌اندازهایی برای اشتغال‌زایی هر چه بیشتر در كشور دارد؟
پیش‌بینی‌مان برای ده سال آینده ایجاد یك میلیون و 200 هزار طرح اشتغال‌زایی در مناطق روستایی است. فكر می‌كنیم با این تعداد طرح، چهار میلیون نفر را در كشور كه در حال حاضر دچار مشكل معیشتی هستند، از محرومیت خارج خواهیم كرد. برای سال آینده تعداد شهرها و روستاهای تحت پوشش را به ترتیب از 77 شهر و 2742 روستا به 120 شهر و
5000 روستا خواهیم رساند .
ضمیمه چار دیواری
