بررسی اراده جدی ایران و پاکستان برای حل مسأله امنیت شرق کشور
فرصت قلع و قمع تروریست‌های شرق
مقامات عالیرتبه ایران و پاكستان در حالی امروز در تهران با یكدیگر مذاكره می‌كنند كه بحث فعالیت گروه‌های تروریستی در مرزهای دو كشور همواره یكی از مسائل چالش‌برانگیز در روابط تهران و اسلام‌آباد بوده است و طبیعتا یكی از محورهای مذاكرات تهران، بررسی راهكارهای این معضل مزمن است. با این‌حال در گذشته با وجود تذكرهای فراوان از سوی ایران، عزم‌جدی در میان مقامات پاكستان در این زمینه دیده نشده است اما اكنون با توجه به این‌كه آتش این ترورها دامن خود پاكستانی‌ها را نیز گرفته است به نظر می‌رسد اسلام‌آباد با رویكردی متفاوت به حل این معضل بنگرد و از همین‌رو سفر عمران‌خان به تهران می‌تواند نقطه عطفی برای همكاری دو كشور در مقابله با گروهك‌های تروریستی در مرزهای مشترك باشد.
تلاش برای ایجاد اختلاف میان تهران و اسلام‌آباد
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روابط دو كشور ایران و پاكستان در كنار اشتراكات گوناگون سیاسی، فرهنگی، مذهبی و... مبتنی بر احترام متقابل بوده است اما اقدامات گروهك‌های تروریستی در مناطق جنوب شرقی ایران و برخی سهل‌انگاری‌های دولت پاكستان در مقابله با این گروهك‌ها كه در خاك این كشور حضور دارند در مقاطعی این روابط را با كدورت‌هایی همراه كرده است.
البته نگاهی به این اقدامات تروریستی و بررسی زمان وقوع آنها نشان می‌دهد تروریست‌ها و حامیانشان، همگرایی دولت‌های ایران و پاكستان را هدف گرفته‌اند و تلاش دارند مانع تداوم روابط دوستانه دو كشور شوند اما این موضوع نافی این موضوع نیست كه دولت پاكستان در برخورد با تروریست‌ها به وظایف خود عمل كند و طرح این امر مهم در مذاكرات با عمران‌خان، نخست‌وزیر پاكستان كه امروز در تهران به سر می‌برد یكی از اولویت‌های مقامات جمهوری اسلامی ایران است.
گرچه در گذشته نیز همواره مقامات ایرانی، ضرورت مقابله پاكستان با تروریست‌ها را به مقامات این كشور گوشزد كرده‌اند اما با توجه به خسارت‌های جانی و مالی كه ملت پاكستان در ایام اخیر از سوی تروریست‌ها متحمل شده‌اند به نظر می‌رسد عزم مقامات پاكستان برای حل این معضل، بیش از هر زمان دیگری باشد.
در این زمینه می‌توان به نامه اخیر وزارت خارجه پاكستان به ایران كه خواستار همكاری بیشتر برای مبارزه با تروریسم در بلوچستان شده اشاره كرد. در حادثه اخیر كه مورد اشاره وزارت خارجه پاكستان قرار گرفته، 15 الی 20 شبه‌نظامی با استفاده از لباس نیروهای مرزی پاكستان تعدادی اتوبوس را در ایالت بلوچستان متوقف کردند و مسافران را به رگبار بستند. شبه‌نظامیان علاوه بر مسافران عادی 14 نفر از نیروهای امنیتی پاكستان را بعد از شناسایی، كشتند.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه كشورمان در پیام توییتری در واكنش به این اقدام تروریستی نوشت: همزمان با اولین سفر عمران خان به ایران كه سفری تاریخی است، حمله تروریستی اخیر در پاكستان را به شدت محكوم می‌كنیم. تروریست‌ها، افراطیون و پشتیبانان آنها از روابط نزدیك كشورهای مسلمان وحشت‌زده‌اند. ایران در كنار مردم و دولت پاكستان ایستاده است.
امیدی تازه در جهت حل مشكلات امنیتی
هربار و پس از هر حادثه تروریستی بارها مقام‌های امنیتی كشورمان هشدارهایی به پاكستانی‌ها برای جدی گرفتن امنیت مرزهای مشترك داده‌اند اما به نظر می‌رسد تا كنون این كشور به دلیل مشكلات امنیتی بسیار در داخل و مرزهایش، در تامین امنیت مرزها با مشكل مواجه بوده است.
با توجه به اهمیت سفر عمران‌خان به تهران به نظر می‌رسد برخلاف رویه‌های گذشته، این بار گام‌های جدی‌تری برای حل مشكلات امنیتی میان دو كشور برداشته شود چرا كه عمران‌خان از طرف هوادارانش به‌عنوان فردی شناخته می‌شود كه در حال ایجاد اصلاحاتی در ساختارهای پاكستان است و از ابتدای به قدرت رسیدنش اصلاحات متعددی را انجام داده است؛ وی با بركناری، انتصاب و تغییر وزراء به نوعی كابینه خود را از نو ساخت. همچنین در حال تعمیق و گسترش روابط خود با كشورهای دیگر از جمله ایران است. از سوی دیگر نامه وزرات خارجه این كشور به ایران در راستای اقدام عملی علیه تروریست‌ها را نیز می‌توان چراغ سبزی از سوی پاكستان برای همكاری بیشتر در جهت مبارزه با تروریسم در دوران نخست‌وزیری عمران‌خان، سیاستمدار میانه‌رو دانست. وی در رابطه با سفر خود نسبت به تعمیق و گسترش روابط با تهران ضمن اظهار امیدواری اعلام كرده ایران برای پاكستان از اهمیت بالایی برخوردار است.
همین رویكردهای متفاوت و امیدواری‌ها به حل معضل دیرینه تروریسم در مرزهای مشترك ایران و پاكستان باعث شده تا خانواده شهدای ترور در جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای سرگشاده به عمران‌خان، خواستار توجه و اهتمام پاكستان به مرزهای جنوب غربی خود برای جلوگیری از ورود تروریست‌ها به خاك جمهوری اسلامی ایران شوند.
حمایت‌های عربستان از تروریست‌ها
ردپای عربستان در حوادث تروریستی در مرزهای ایران و پاكستان آن‌قدر واضح است كه برای اثبات آن خیلی نیاز به سند و مدرك نیست. تروریست‌های این منطقه هم به لحاظ اعتقادی و هم به لحاظ مالی و نظامی از سوی سعودی‌ها پشتیبانی می‌شوند. پاكستان یكی از مراكز تجمع آموزشی وهابیت و جریان تندروهای مذهبی است و رویه دانش‌آموختگان این مراكز آموزشی تقابل با جریان شیعی در منطقه است. نكته قابل تامل این كه اگرچه پاكستان خود از جمله كشورهایی است كه از تحركات و اقدامات تروریستی رنج می‌برد اما در برخی موارد دست برخی از گروه‌های خرابكار و ستیزه‌جو را برای اقدامات ایذایی در شرق و غرب مرزهای خود باز گذاشته است.
روشن و آشكار است كه بسیاری از گروه‌های خرابكار و تروریستی شبه‌مذهبی عمدتا از سوی كشورهایی مثل عربستان و امارات تامین مالی می‌شوند. بر اساس گزارشی كه از سوی وزارت اطلاعات و سپاه، ارائه شده مسجل است كه حمله تروریستی اواخر سال قبل به اتوبوس نیروهای سپاه با حمایت اطلاعاتی عربستان و امارات انجام شده و مواد منفجره استفاده شده در این حادثه از خاك پاكستان وارد شده بود. در چنین شرایطی است كه برخی تشكل‌های تروریست ضد انقلاب كه با توجه به اشراف اطلاعاتی و امنیتی نسبت به عملكرد آنها امكان فعالیت‌های آزادانه در ایران را ندارند، زمینه تجمع و فعالیت خود در پاكستان را مناسب تشخیص دادند و با توجه به مساعدت‌های دستگاه‌های اطلاعاتی این كشور در آن سوی مرزهای شرقی ایران امكان حضور پیدا كرده‌اند.
به‌واسطه همین مواجهه سهل‌گیرانه دولت پاكستان با این گروه‌های تروریست، برخی از این گروه‌ها امكان انجام اقدامات خرابكارانه و تروریستی خود را در مناطق شرق ایران پیدا كرده‌اند.
دلایل بی‌توجهی پاكستان به مرزهای مشترك با ایران
پیر محمد ملازهی
كارشناس مسائل شبه قاره
تنش در مرزهای ایران با پاكستان چندان به نفع اسلام‌آباد نیست اما در عین حال واقعیت این است كه این كشور چندان كنترل جدی بر ایالت بلوچستان خود ندارد. مناطقی وجود دارد كه حضور نظامی و امنیتی پاكستانی‌ها بسیار ضعیف است لذا این احتمال می‌رود گروه‌ها از این خلآ استفاده كنند و در جاهایی متمركز باشند كه برای پاكستانی‌ها اهمیت ندارد. علیرغم این‌كه مرزهای دو كشور ایران و پاكستان طولانی است اما در عمل نیروهای پاكستانی چندانی در این مناطق حضور ندارند چرا كه اساسا مرز ایران در اولویت پاكستان قرار ندارد. این كشور مرز ایران را امن‌ترین مرز برای خود تصور می‌كند این در حالی است كه دو مرز افغانستان و خط مرزی كشمیر و هند برایشان دارای اهمیت بوده و نیروهای اصلی پاكستان در این دو مرز قرار دارند.
همچنین پاكستان به صورت جدی به مرز ایران فكر نمی‌كند و معتقد است ایران می‌بایست هزینه تامین امنیت این منطقه را بپردازد.
نكته دیگر این است كه سیاست منطقه‌ای این كشور را نخست‌وزیر تعیین نمی‌كند و موضوع مرزها در اختیار بخش نظامی پاكستان است و تصمیم نهایی در این‌باره را نیروهای نظامی اتخاذ می‌كنند. البته شرایط كنونی مقداری با گذشته تفاوت دارد و این‌گونه نیست كه دولت هیچ نقشی در این زمینه نداشته باشد. از این زاویه شاید اگر مذاكرات جدی در سفر عمران خان صورت بگیرد بتوان نسبت به حل موانع امنیتی دو‌كشور امیدواری بیشتری داشت.
اما این موضوع را نباید از نظر دور داشت كه انجام اقداماتی مانند دیوار كشی در مرزهای دو‌كشور، با توجه به واقعیات محیطی نمی‌تواند اقدام مناسبی در جهت كنترل مرزها محسوب شود و به سختی می‌توان به‌واسطه چنین اقدامی انتظار ایجاد مرزی كاملا امن را داشت.
ایران و پاكستان چه كنند؟
نوذر شفیعی
كارشناس مسائل شبه قاره
در مقاطعی مرزهای ایران و پاكستان مرز صلح و دوستی بود. البته در حال حاضر نیز این‌گونه قلمداد می‌شود اما در گذشته این مرزهای صلح، گرم‌تر و صمیمانه‌تر بود. در مقطعی كه پاكستان با هند درگیر می‌شد این كشور نیرویی در مرز با ایران نداشت و همه نیروهایش به سمت مرزهای شرقی با هند جهت‌دهی شده بود چرا كه از سوی مرزهای ایران احساس ناامنی نداشت و دو كشور احساس می‌كردند مرزهایشان، مرزهای صلح و دوستی است، اما طی سال‌های اخیر، رشد رادیكالیسم در پاكستان و تاثیرپذیری بعضی از نخبگان این كشور از كشورهای خارجی و رشد جریان‌های فكری رادیكال از خارج به داخل این كشور موجب سوءاستفاده‌هایی از این مرزهای صلح شده و فضای امنی برای سوءاستفاده تفكرات رادیكال شكل گرفته است.
همچنین در مقاطعی به دلیل نفوذ بیگانگان در برخی از اعضای هیات حاكمه پاكستان ارتباطی بین نیروهای سركش در مرزهای دو كشور و دستگاه هیات حاكمه بوجود آمده است. بنابراین با توجه به این‌كه تنش در مرزهای دو كشور به سود هیچ یك از طرفین نیست، می‌بایست ایران و پاكستان با توجه به داشتن دغدغه‌های جدی امنیتی، مشكلات جدید را حل و فصل كنند.
از جمله مواردی كه می‌توان در جریان مذاكرات عمران‌خان با مقامات ایرانی در نظر گرفت استقرار نیرو در دو سوی مرزها برای كنترل بیشتر مرزها است. همچنین می‌بایست در دو سوی مرزها تفكرات رادیكال و تجزیه‌طلبانه شناسایی شده و با آنها برخورد شود. چرا كه متاسفانه گاهی اوقات این نگرش‌ها با هم تلاقی پیدا می‌كنند، پاكستانی‌ها تلاش كرده‌اند برای قومیت‌زدایی از بلوچ‌ها رادیكالیسم اسلامی را جایگزین كرده تا قومیت‌گرایی بلوچ تحت‌الشعاع قرار گیرد. این در حالی است كه این اسلام‌گرایی رادیكالیسم به خاك ایران سرریز می‌كند و دو قومیت بلوچ از منظر رادیكالیسم با هم همكاری می‌كنند. نباید تردید داشته باشیم كه بسیاری از این تفكرات رادیكال از بیرون از مرزها وارد می‌شوند بنابراین پاكستان این قابلیت را دارد كه روی عربستان تاثیر گذاشته و به جای تنش، روابط ایران و عربستان به سمت دوستی حركت كند، در این صورت این‌گونه اقدامات تهدیدآمیز علیه كشورمان كاهش خواهد یافت.
در ضمن باید در جریان مذاكرات نخست‌وزیر پاكستان در تهران، دو طرف در نظر داشته باشند كه بخشی از مشكلات در مرزها ناشی از توسعه نیافتگی است چرا كه توسعه نیافتگی زمینه قاچاق، رادیكالیسم و ناامنی را فراهم می‌كند. بنابراین دو كشور می‌توانند در این زمینه همكاری‌هایی داشته باشند و پاكستان نیز در جهت توسعه یافتگی این مناطق توجه لازم را داشته باشد. در ضمن عمران‌خان می‌تواند آزادی ربوده‌شدگان ایرانی را به عنوان یك خبر و مهم‌ترین هدیه سفر خود برای كشورمان در نظر بگیرد.
مروری بر اقدامات تروریستی در مرزهای مشترك
در سال‌های اخیر بارها در طول مرزهای مشترك ایران و پاكستان شاهد انجام اقدامات تروریستی متعدد از سوی گروهك‌های تروریستی كه مامن آنها در خاك پاكستان است بوده‌ایم.
از آخرین نمونه‌های این حوادث می‌توان به حمله تروریستی به سرنشینان اتوبوس متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شهادت 27 نفر به دست تروریست‌های گروهك جیش‌العدل در استان سیستان و بلوچستان در بهمن سال 97 اشاره كرد.
متأسفانه طی سالیان اخیر و به‌دلیل سهل‌انگاری نیروهای امنیت مرزی پاكستان، این تروریست‌ها به صورت پراكنده و اكثراً ناموفق به داخل خاك كشورمان وارد می‌شوند و در معدود عملیات‌ها، دست به ربایش یا به شهادت رساندن مرزبانان كشورمان زده‌اند.
۲۳ مهر ماه سال گذشته بود كه شاهد حركت دیگری از این گروهك تروریستی و ربوده شدن تعدادی از بسیجیان بومی و نیروهای هنگ مرزی در پایگاه مراقبتی نقطه صفر مرزی در جنوب شرق كشور بودیم. از حوادث دیگر تروریستی در مرزهای شرقی مربوط به اردیبهشت 96 و شهادت 9 نفر از مرزبانان كشورمان و اسارت یك نفر به دست برخی اعضای جیش العدل بود. همچنین برخی از اعضای این گروهك در فروردین 94 از خاك پاكستان وارد ایران شده و هشت نفر از نیروهای مرزبانی را به شهادت رسانده بودند. آبان ۹۲ نیز درگیری مسلحانه‌ای بین نیروهای مرزبانی ناجا و اعضای این گروهك تروریستی روی داد كه در نتیجه آن ۱۴ تن از مرزبانان به شهادت رسیدند.
همچنین گروهك تروریستی جیش‌العدل در اولین عملیات تروریستی خود كه در چهارم شهریور 91 اتفاق افتاد، مدعی شد در یك عملیات مسلحانه ده‌ها تن از پاسداران انقلاب اسلامی را ربوده‌اند و در فاصله كمتر از یك ماه یعنی در ۱۸ مهر همان سال طی اطلاعیه‌ای اعلام كرد كه ۱۰ عضو از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به شهادت رسانده است.
علاوه بر این گروهك، اقدامات تروریستی گروهك جندا... به رهبری عبدالمالك ریگی نیز خسارت‌های جانی و مالی فراوانی به مردم ایران وارد كرد كه البته با دستگیری و اعدام سركرده این گروه، مهر پایان بر فعالیت‌های آن زده شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روابط دو كشور ایران و پاكستان در كنار اشتراكات گوناگون سیاسی، فرهنگی، مذهبی و... مبتنی بر احترام متقابل بوده است اما اقدامات گروهك‌های تروریستی در مناطق جنوب شرقی ایران و برخی سهل‌انگاری‌های دولت پاكستان در مقابله با این گروهك‌ها كه در خاك این كشور حضور دارند در مقاطعی این روابط را با كدورت‌هایی همراه كرده است.
البته نگاهی به این اقدامات تروریستی و بررسی زمان وقوع آنها نشان می‌دهد تروریست‌ها و حامیانشان، همگرایی دولت‌های ایران و پاكستان را هدف گرفته‌اند و تلاش دارند مانع تداوم روابط دوستانه دو كشور شوند اما این موضوع نافی این موضوع نیست كه دولت پاكستان در برخورد با تروریست‌ها به وظایف خود عمل كند و طرح این امر مهم در مذاكرات با عمران‌خان، نخست‌وزیر پاكستان كه امروز در تهران به سر می‌برد یكی از اولویت‌های مقامات جمهوری اسلامی ایران است.
گرچه در گذشته نیز همواره مقامات ایرانی، ضرورت مقابله پاكستان با تروریست‌ها را به مقامات این كشور گوشزد كرده‌اند اما با توجه به خسارت‌های جانی و مالی كه ملت پاكستان در ایام اخیر از سوی تروریست‌ها متحمل شده‌اند به نظر می‌رسد عزم مقامات پاكستان برای حل این معضل، بیش از هر زمان دیگری باشد.
در این زمینه می‌توان به نامه اخیر وزارت خارجه پاكستان به ایران كه خواستار همكاری بیشتر برای مبارزه با تروریسم در بلوچستان شده اشاره كرد. در حادثه اخیر كه مورد اشاره وزارت خارجه پاكستان قرار گرفته، 15 الی 20 شبه‌نظامی با استفاده از لباس نیروهای مرزی پاكستان تعدادی اتوبوس را در ایالت بلوچستان متوقف کردند و مسافران را به رگبار بستند. شبه‌نظامیان علاوه بر مسافران عادی 14 نفر از نیروهای امنیتی پاكستان را بعد از شناسایی، كشتند.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه كشورمان در پیام توییتری در واكنش به این اقدام تروریستی نوشت: همزمان با اولین سفر عمران خان به ایران كه سفری تاریخی است، حمله تروریستی اخیر در پاكستان را به شدت محكوم می‌كنیم. تروریست‌ها، افراطیون و پشتیبانان آنها از روابط نزدیك كشورهای مسلمان وحشت‌زده‌اند. ایران در كنار مردم و دولت پاكستان ایستاده است.
امیدی تازه در جهت حل مشكلات امنیتی
هربار و پس از هر حادثه تروریستی بارها مقام‌های امنیتی كشورمان هشدارهایی به پاكستانی‌ها برای جدی گرفتن امنیت مرزهای مشترك داده‌اند اما به نظر می‌رسد تا كنون این كشور به دلیل مشكلات امنیتی بسیار در داخل و مرزهایش، در تامین امنیت مرزها با مشكل مواجه بوده است.
با توجه به اهمیت سفر عمران‌خان به تهران به نظر می‌رسد برخلاف رویه‌های گذشته، این بار گام‌های جدی‌تری برای حل مشكلات امنیتی میان دو كشور برداشته شود چرا كه عمران‌خان از طرف هوادارانش به‌عنوان فردی شناخته می‌شود كه در حال ایجاد اصلاحاتی در ساختارهای پاكستان است و از ابتدای به قدرت رسیدنش اصلاحات متعددی را انجام داده است؛ وی با بركناری، انتصاب و تغییر وزراء به نوعی كابینه خود را از نو ساخت. همچنین در حال تعمیق و گسترش روابط خود با كشورهای دیگر از جمله ایران است. از سوی دیگر نامه وزرات خارجه این كشور به ایران در راستای اقدام عملی علیه تروریست‌ها را نیز می‌توان چراغ سبزی از سوی پاكستان برای همكاری بیشتر در جهت مبارزه با تروریسم در دوران نخست‌وزیری عمران‌خان، سیاستمدار میانه‌رو دانست. وی در رابطه با سفر خود نسبت به تعمیق و گسترش روابط با تهران ضمن اظهار امیدواری اعلام كرده ایران برای پاكستان از اهمیت بالایی برخوردار است.
همین رویكردهای متفاوت و امیدواری‌ها به حل معضل دیرینه تروریسم در مرزهای مشترك ایران و پاكستان باعث شده تا خانواده شهدای ترور در جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای سرگشاده به عمران‌خان، خواستار توجه و اهتمام پاكستان به مرزهای جنوب غربی خود برای جلوگیری از ورود تروریست‌ها به خاك جمهوری اسلامی ایران شوند.
حمایت‌های عربستان از تروریست‌ها
ردپای عربستان در حوادث تروریستی در مرزهای ایران و پاكستان آن‌قدر واضح است كه برای اثبات آن خیلی نیاز به سند و مدرك نیست. تروریست‌های این منطقه هم به لحاظ اعتقادی و هم به لحاظ مالی و نظامی از سوی سعودی‌ها پشتیبانی می‌شوند. پاكستان یكی از مراكز تجمع آموزشی وهابیت و جریان تندروهای مذهبی است و رویه دانش‌آموختگان این مراكز آموزشی تقابل با جریان شیعی در منطقه است. نكته قابل تامل این كه اگرچه پاكستان خود از جمله كشورهایی است كه از تحركات و اقدامات تروریستی رنج می‌برد اما در برخی موارد دست برخی از گروه‌های خرابكار و ستیزه‌جو را برای اقدامات ایذایی در شرق و غرب مرزهای خود باز گذاشته است.
روشن و آشكار است كه بسیاری از گروه‌های خرابكار و تروریستی شبه‌مذهبی عمدتا از سوی كشورهایی مثل عربستان و امارات تامین مالی می‌شوند. بر اساس گزارشی كه از سوی وزارت اطلاعات و سپاه، ارائه شده مسجل است كه حمله تروریستی اواخر سال قبل به اتوبوس نیروهای سپاه با حمایت اطلاعاتی عربستان و امارات انجام شده و مواد منفجره استفاده شده در این حادثه از خاك پاكستان وارد شده بود. در چنین شرایطی است كه برخی تشكل‌های تروریست ضد انقلاب كه با توجه به اشراف اطلاعاتی و امنیتی نسبت به عملكرد آنها امكان فعالیت‌های آزادانه در ایران را ندارند، زمینه تجمع و فعالیت خود در پاكستان را مناسب تشخیص دادند و با توجه به مساعدت‌های دستگاه‌های اطلاعاتی این كشور در آن سوی مرزهای شرقی ایران امكان حضور پیدا كرده‌اند.
به‌واسطه همین مواجهه سهل‌گیرانه دولت پاكستان با این گروه‌های تروریست، برخی از این گروه‌ها امكان انجام اقدامات خرابكارانه و تروریستی خود را در مناطق شرق ایران پیدا كرده‌اند.
دلایل بی‌توجهی پاكستان به مرزهای مشترك با ایران
پیر محمد ملازهی
كارشناس مسائل شبه قاره
تنش در مرزهای ایران با پاكستان چندان به نفع اسلام‌آباد نیست اما در عین حال واقعیت این است كه این كشور چندان كنترل جدی بر ایالت بلوچستان خود ندارد. مناطقی وجود دارد كه حضور نظامی و امنیتی پاكستانی‌ها بسیار ضعیف است لذا این احتمال می‌رود گروه‌ها از این خلآ استفاده كنند و در جاهایی متمركز باشند كه برای پاكستانی‌ها اهمیت ندارد. علیرغم این‌كه مرزهای دو كشور ایران و پاكستان طولانی است اما در عمل نیروهای پاكستانی چندانی در این مناطق حضور ندارند چرا كه اساسا مرز ایران در اولویت پاكستان قرار ندارد. این كشور مرز ایران را امن‌ترین مرز برای خود تصور می‌كند این در حالی است كه دو مرز افغانستان و خط مرزی كشمیر و هند برایشان دارای اهمیت بوده و نیروهای اصلی پاكستان در این دو مرز قرار دارند.
همچنین پاكستان به صورت جدی به مرز ایران فكر نمی‌كند و معتقد است ایران می‌بایست هزینه تامین امنیت این منطقه را بپردازد.
نكته دیگر این است كه سیاست منطقه‌ای این كشور را نخست‌وزیر تعیین نمی‌كند و موضوع مرزها در اختیار بخش نظامی پاكستان است و تصمیم نهایی در این‌باره را نیروهای نظامی اتخاذ می‌كنند. البته شرایط كنونی مقداری با گذشته تفاوت دارد و این‌گونه نیست كه دولت هیچ نقشی در این زمینه نداشته باشد. از این زاویه شاید اگر مذاكرات جدی در سفر عمران خان صورت بگیرد بتوان نسبت به حل موانع امنیتی دو‌كشور امیدواری بیشتری داشت.
اما این موضوع را نباید از نظر دور داشت كه انجام اقداماتی مانند دیوار كشی در مرزهای دو‌كشور، با توجه به واقعیات محیطی نمی‌تواند اقدام مناسبی در جهت كنترل مرزها محسوب شود و به سختی می‌توان به‌واسطه چنین اقدامی انتظار ایجاد مرزی كاملا امن را داشت.
ایران و پاكستان چه كنند؟
نوذر شفیعی
كارشناس مسائل شبه قاره
در مقاطعی مرزهای ایران و پاكستان مرز صلح و دوستی بود. البته در حال حاضر نیز این‌گونه قلمداد می‌شود اما در گذشته این مرزهای صلح، گرم‌تر و صمیمانه‌تر بود. در مقطعی كه پاكستان با هند درگیر می‌شد این كشور نیرویی در مرز با ایران نداشت و همه نیروهایش به سمت مرزهای شرقی با هند جهت‌دهی شده بود چرا كه از سوی مرزهای ایران احساس ناامنی نداشت و دو كشور احساس می‌كردند مرزهایشان، مرزهای صلح و دوستی است، اما طی سال‌های اخیر، رشد رادیكالیسم در پاكستان و تاثیرپذیری بعضی از نخبگان این كشور از كشورهای خارجی و رشد جریان‌های فكری رادیكال از خارج به داخل این كشور موجب سوءاستفاده‌هایی از این مرزهای صلح شده و فضای امنی برای سوءاستفاده تفكرات رادیكال شكل گرفته است.
همچنین در مقاطعی به دلیل نفوذ بیگانگان در برخی از اعضای هیات حاكمه پاكستان ارتباطی بین نیروهای سركش در مرزهای دو كشور و دستگاه هیات حاكمه بوجود آمده است. بنابراین با توجه به این‌كه تنش در مرزهای دو كشور به سود هیچ یك از طرفین نیست، می‌بایست ایران و پاكستان با توجه به داشتن دغدغه‌های جدی امنیتی، مشكلات جدید را حل و فصل كنند.
از جمله مواردی كه می‌توان در جریان مذاكرات عمران‌خان با مقامات ایرانی در نظر گرفت استقرار نیرو در دو سوی مرزها برای كنترل بیشتر مرزها است. همچنین می‌بایست در دو سوی مرزها تفكرات رادیكال و تجزیه‌طلبانه شناسایی شده و با آنها برخورد شود. چرا كه متاسفانه گاهی اوقات این نگرش‌ها با هم تلاقی پیدا می‌كنند، پاكستانی‌ها تلاش كرده‌اند برای قومیت‌زدایی از بلوچ‌ها رادیكالیسم اسلامی را جایگزین كرده تا قومیت‌گرایی بلوچ تحت‌الشعاع قرار گیرد. این در حالی است كه این اسلام‌گرایی رادیكالیسم به خاك ایران سرریز می‌كند و دو قومیت بلوچ از منظر رادیكالیسم با هم همكاری می‌كنند. نباید تردید داشته باشیم كه بسیاری از این تفكرات رادیكال از بیرون از مرزها وارد می‌شوند بنابراین پاكستان این قابلیت را دارد كه روی عربستان تاثیر گذاشته و به جای تنش، روابط ایران و عربستان به سمت دوستی حركت كند، در این صورت این‌گونه اقدامات تهدیدآمیز علیه كشورمان كاهش خواهد یافت.
در ضمن باید در جریان مذاكرات نخست‌وزیر پاكستان در تهران، دو طرف در نظر داشته باشند كه بخشی از مشكلات در مرزها ناشی از توسعه نیافتگی است چرا كه توسعه نیافتگی زمینه قاچاق، رادیكالیسم و ناامنی را فراهم می‌كند. بنابراین دو كشور می‌توانند در این زمینه همكاری‌هایی داشته باشند و پاكستان نیز در جهت توسعه یافتگی این مناطق توجه لازم را داشته باشد. در ضمن عمران‌خان می‌تواند آزادی ربوده‌شدگان ایرانی را به عنوان یك خبر و مهم‌ترین هدیه سفر خود برای كشورمان در نظر بگیرد.
مروری بر اقدامات تروریستی در مرزهای مشترك
در سال‌های اخیر بارها در طول مرزهای مشترك ایران و پاكستان شاهد انجام اقدامات تروریستی متعدد از سوی گروهك‌های تروریستی كه مامن آنها در خاك پاكستان است بوده‌ایم.
از آخرین نمونه‌های این حوادث می‌توان به حمله تروریستی به سرنشینان اتوبوس متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شهادت 27 نفر به دست تروریست‌های گروهك جیش‌العدل در استان سیستان و بلوچستان در بهمن سال 97 اشاره كرد.
متأسفانه طی سالیان اخیر و به‌دلیل سهل‌انگاری نیروهای امنیت مرزی پاكستان، این تروریست‌ها به صورت پراكنده و اكثراً ناموفق به داخل خاك كشورمان وارد می‌شوند و در معدود عملیات‌ها، دست به ربایش یا به شهادت رساندن مرزبانان كشورمان زده‌اند.
۲۳ مهر ماه سال گذشته بود كه شاهد حركت دیگری از این گروهك تروریستی و ربوده شدن تعدادی از بسیجیان بومی و نیروهای هنگ مرزی در پایگاه مراقبتی نقطه صفر مرزی در جنوب شرق كشور بودیم. از حوادث دیگر تروریستی در مرزهای شرقی مربوط به اردیبهشت 96 و شهادت 9 نفر از مرزبانان كشورمان و اسارت یك نفر به دست برخی اعضای جیش العدل بود. همچنین برخی از اعضای این گروهك در فروردین 94 از خاك پاكستان وارد ایران شده و هشت نفر از نیروهای مرزبانی را به شهادت رسانده بودند. آبان ۹۲ نیز درگیری مسلحانه‌ای بین نیروهای مرزبانی ناجا و اعضای این گروهك تروریستی روی داد كه در نتیجه آن ۱۴ تن از مرزبانان به شهادت رسیدند.
همچنین گروهك تروریستی جیش‌العدل در اولین عملیات تروریستی خود كه در چهارم شهریور 91 اتفاق افتاد، مدعی شد در یك عملیات مسلحانه ده‌ها تن از پاسداران انقلاب اسلامی را ربوده‌اند و در فاصله كمتر از یك ماه یعنی در ۱۸ مهر همان سال طی اطلاعیه‌ای اعلام كرد كه ۱۰ عضو از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به شهادت رسانده است.
علاوه بر این گروهك، اقدامات تروریستی گروهك جندا... به رهبری عبدالمالك ریگی نیز خسارت‌های جانی و مالی فراوانی به مردم ایران وارد كرد كه البته با دستگیری و اعدام سركرده این گروه، مهر پایان بر فعالیت‌های آن زده شد.
