با وجود شرایط مناسب و ظرفیت های بالای کشور، گسترش بهره برداری از انرژی بادی در حاله ای از ابهام قرار دارد
انرژی بادی در اغما
«توان بادی» تبدیل انرژی باد به نوعی مفید از انرژی مانند انرژی الكتریكی یا انرژی مكانیكی است. قدیمیترین روش استفاده از انرژی باد، به ایران باستان باز میگردد كه ایرانیان موفق شدند با استفاده از نیروی باد، دلو یا چرخ چاه را به گردش درآورده و آب را از دل چاه به مزارع برسانند. در سالهای اخیر با افزایش اثرات مخرب سوختهای فسیلی بر محیطزیست و از سوی دیگر با توجه به پایانپذیر بودن این منابع، استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و پاك مانند انرژی خورشیدی و بادی در دنیا رونق گرفته است، طوری كه از سال 1379/۲۰00 تا سال گذشته، میزان ظرفیت نامی تولید برق بادی در جهان رشد چشمگیری از 4/17 گیگاوات به 591 گیگاوات ـ معادل 6/9 درصد انرژی مصرفی برق جهان ـ داشته است. در حال حاضر اروپا بیشترین سهم در تولید انرژی بادی را به خود اختصاص داده است. در كشور ما نیز در سالهای اخیر استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر برای تولید نیروی الكتریسیته به شدت مورد توجه قرار گرفته است. اگر به منجیل در استان گیلان سفر كرده باشید، در مسیر ،مزرعه توربینهای بادی منجیل كه از قدیمیترین مزرعههای انرژی بادی در كشور است، توجهتان را به خود جلب كرده است. در سفر به خراسان یا بخشهایی از سیستان نیز این توربینها را میتوان دید. اما داستان انرژی بادی در كشور به همین مناطق محدود نیست، ظرفیت بالای استانهای خراسان و سیستان و بلوچستان برای احداث مزارع بادی، توجه بخش خصوصی را برای سرمایهگذاری در این صنعت پاك به خود جلب كرده است؛ اما مشکلات متنوعی در این مسیر به چشم می خورد.
دكتر عباس بحری، عضو هیات مدیره انجمن علمی انرژی بادی و دبیر ششمین كنفرانس انرژی بادی ایران در مورد هدف برگزاری این كنفرانس علمی به جامجم میگوید: همیشه یكی از رسالتهایی كه انجمن علمی انرژی بادی برای خود قائل بوده، امكان ایجاد نشستهای مستقیم و بیپرده میان سیاستگذاران این حوزه و مخاطبانش یعنی صنعت و دانشگاه بوده است. در این نشستها نتیجه سیاستگذاریها به صورت مستقیم بررسی و به چالش كشیده میشود و در صورتی كه نقدی به آن وارد باشد مطرح میشود تا در نهایت به هدف اصلی كه همان پیشرفت صنعت انرژی بادی است، دست پیدا كنیم.
اما برخلاف سالهای گذشته كه این كنفرانس علمی مهم، در دو روز متوالی و با مشاركت دانشجویان و ارائه مقالههای علمی و پژوهشهای جدید دانشپژوهان برگزار میشد، امسال خبری از فراخوان مقالههای علمی دانشجویی نبود و حتی زمان برگزاری نیز در یك روز خلاصه شده بود. دكتر بحری علت این موضوع را شرایط ویژه حاكم بر صنعت انرژی بادی میداند و تشریح میكند: امسال بهدلیل چالشبرانگیز شدن شرایط حاكم بر این صنعت تصمیم بر این شد كه به جای مقالات و پژوهشهای دانشجویی كه بیشتر زمان كنفرانس را در دورههای پیش به خود اختصاص میدادند، با برگزاری دو میزگرد چالشی و چند سخنرانی كلیدی، تمركز را بر موضوعات پیش آمده در شرایط كنونی كشور و چارهاندیشی برای رفع آنها قرار دهیم. به همین دلیل فراخوانی برای مقالات و پژوهشهای دانشجویی نداشتیم.
وی در ادامه با ابراز خرسندی از گفتوشنودهای صورت گرفته در این نشستها میافزاید: در ماههای اخیر صنعت انرژی بادی بهدلیل برخی قوانین، تورم اقتصادی و نوسانات نرخ ارز با چالشهای بسیار بزرگی روبهرو شده است. به همین دلیل در نشستهای این دوره، تمركز اصلی كنفرانس بر مطرح كردن این موضوعات و نقد و بررسی آنها بود. این راهكار فرصتی فراهم آورد تا بخش خصوصی و سرمایهگذاران این حوزه مشكلاتشان را مطرح كنند و متخصصان راهحلهایی برای برطرف كردن برخی از این مسائل ارائه کنند.»
دكتر سیدمحمد صادقزاده، معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق (ساتبا)، نیز ضمن ابراز رضایت از روند تأثیرگذاری برگزاری كنفرانسهای انرژی بادی بر روند فرهنگسازی و توسعه نیروگاههای تجدیدپذیر بادی، به جامجم میگوید: كنفرانس انرژی بادی از جمله كنفرانسهای شاخص در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر است كه نقش بهسزایی در جهت حفظ و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر دارد.»
به عقیده دكتر محمد صادق قاضیزاده، رئیس پژوهشگاه نیرو، برگزاری چنین رویدادهایی موجب ایجاد علاقه در صنایع مختلف كشور و بخش خصوصی در سرمایهگذاری در این حوزه شده است. در سالهای اخیر سرمایهگذاری بخش خصوصی در مزارع انرژی بادی رشد خوبی داشته كه قطعا از اثرات برگزاری چنین نشستهایی است.
انرژی بادی، آهسته و پیوسته
به گفته دكتر صادقزاده گرچه در سالهای گذشته رشد انرژی بادی در كشور بسیار آهسته بوده، اما در حال حاضر با روند منطقی در مسیر رشد قرار گرفته است. وی تأكید میكند: عقبافتادگیهای گذشته نباید باعث ایجاد این ذهنیت شود كه باید در مدت كوتاهی، ظرفیت بهرهبرداری از انرژیهای تجدیدپذیر را چند برابر كنیم. تصمیمگیریهای عجولانه در این رابطه میتواند اثرات زیستمحیطی جبرانناپذیری به دنبال داشته باشد. در حال حاضر صنعت انرژیهای بادی با نرخ 30 تا 40 درصد در سال رو به رشد است كه كاملا رشد قابل قبولی است. اساسا در كشوری كه منابع انرژیهای فسیلی تقریبا رایگان است، نمیتوان انتظار توسعه شگفتآوری از انرژیهای تجدیدپذیر داشت. رئیس پژوهشگاه نیرو، در تأیید صحبتهای دكتر صادقزاده میافزاید: «كشور ما ظرفیت بسیار خوبی برای توسعه انرژی بادی دارد. اما نمیتوان انتظار داشت این ظرفیت یكباره توسعه یابد. این جریان باید بهتدریج رشد كند و به مرور سرعت رشدش افزایش یابد. این سرعت رشد در سالهای اخیر قابلقبول بوده اما مهمتر از سرعت رشد، استمرار رشد است. همچنین باید به دنبال سازوكاری باشیم كه در آن حضور دولت به حداقل برسد.»
در حال حاضر حدود یك درصد از نیاز برق كشور را نیروگاههای انرژیهای تجدیدپذیر تأمین میكنند كه سهم انرژی بادی در آن 41درصد و در حدود 710 مگاوات است. معاون وزیر نیرو میزان انرژی برق مورد نیاز كشور را در تابستان كه در بیشینه خود قرار خواهد گرفت 60 هزار مگاوات میداند كه از این میزان براساس برآوردهای انجام شده حدود 750مگاوات برق از نیروگاههای بادی كشور تأمین خواهد شد.
مشكلات در مسیر باد
به عقیده فعالان حوزه انرژیهای تجدیدپذیر یكی از معضلات و چالشهای اصلی در برابر توسعه نیروگاههای انرژیهای تجدیدپذیر در داخل كشور، نبود شرایط یكسان میان نیروگاههای حرارتی و این نیروگاههاست. از آنجا كه قیمت تمام شده سوخت گازی مورد مصرف در نیروگاههای حرارتی با توجه به یارانه قابل توجهی است كه به آنها اختصاص مییابد، هزینه تمام شده برق تولیدی در این نیروگاههای عظیم با ظرفیت تولید بالا بهمراتب كمتر از هزینه احداث و تولید برق در نیروگاههای تجدیدپذیر بادی خواهد بود. این شرایط در ماههای اخیر كه امكان سرمایهگذاری و تبادلات صنعتی با كشورهای خارجی بسیار محدود شده بهشدت بحرانی شده است. بهطوری كه در یكی از نشستهای كنفرانس 9اردیبهشت، مدیرعامل یكی از شركتهای مهم توسعه انرژی بادی كشور، وضعیت این انرژی را در كشور رو به اغما میخواند.
رئیس ساتبا در این رابطه تصریح میكند: «یكی از مهمترین معضلات انرژی در كشور ما به دلیل قیمتگذاری نادرست نفت و گاز و تخصیص یارانههای بسیار بالا به این اقلام است. این موضوع آسیبهای جبرانناپذیری به اقتصاد كشور وارد آورده كه آسیب وارد شده به انرژیهای تجدیدپذیر بخش بسیار كوچكی از آن است. این رویه از سالهای پیش در كشور بدعتگذاری شده و متأسفانه همچنان ادامه دارد.»
به عقیده دكتر بحری، دبیر ششمین كنفرانس انرژی بادی، گرچه این حوزه مزایای زیاد و شناخته شدهای دارد، هنوز نتوانسته از رونق چندانی در كشور برخوردار شود و همگام با سایر كشورهای دنیا به جلو حركت كند. وی با اشاره به این كه چند عامل بهصورت همزمان برشكلگیری روند توسعه انرژی بادی در كشور تأثیرگذار است، میافزاید: شرایط نامناسب اقتصادی كشور بر اثر تحریمهای ناجوانمردانه آمریكا موجب شده سرمایهگذاران خارجی برخلاف تمایل خود برای همكاری با ایران بهدلیل نداشتن راههای مبادلاتی آزاد و همچنین نداشتن اطمینان از ثبات اقتصادی كشور و سودآوری نهایی، از همكاری با صنعتگران داخلی سر باز زنند. به همین دلیل در حال حاضر تنها راه سرمایهگذاری برای صنعتگران داخلی سرمایههای شخصی و صندوقهای حمایتی است كه اکنون آنها نیز اوضاع مساعدی ندارند و اولویتهای دیگری برای حمایت دارند.
تلاش برای گرهگشایی از توسعه انرژی بادی
دكتر بحری در رابطه با سیاستهای حمایتی وزارت نیرو به جامجم میگوید: «تصویب قانون خرید تضمینی برق از تولیدكنندگان انرژیهای تجدیدپذیر تا حدی از ركود این صنعت جلوگیری كرده است، اما همچنان نتوانسته اثرات نوسانات بازار ارز را خنثی كند تا سرمایهگذاران با خیال راحت در این حوزه سرمایهگذاری كنند. این موضوعات دیروز بهصورت كامل در حضور سیاستگذاران مطرح شد و قطعا در ماههای آینده انجمن علمی انرژی بادی نیز پیگیریهای لازم را درخصوص مشكلات و راهكارهای مطرح شده خواهد داشت تا بتوانیم شاهد دلگرمی و بازگشت سرمایه صنعتگرانی باشیم كه سرمایه و تلاش خود را در راه این انرژی پاك قرار دادهاند.»
دكتر سیدمحمد صادقزاده با اشاره به سیاست ساتبا برای جذب سرمایههای خصوصی به جامجم میگوید: با حمایتهای مجلس از برنامه خرید قطعی انرژی از تولیدكنندگان انرژیهای تجدیدپذیر و افزایش ارقام مصوب در سال جاری، امیدواریم با تضمین بازگشت سرمایه برای سرمایهگذاران خصوصی بتوانیم شاهد رشد صنعت انرژی تجدیدپذیر در سال جاری باشیم. معاون وزیر نیرو از راهكارهای جدید سازمان انرژیهای تجدیدپذیر خبر میدهد و میافزاید: در حال حاضر مسیر صادرات برق از منابع انرژی تجدیدپذیر باز شده است.، افزایش عوارض برق از ۸ درصد به ۱۰ درصد براساس لایحه بودجه سال ۱۳۹۸و تخصیص آن از خزانه به صورت اختصاصی به سازمان ساتبا از جمله اقدامات مهم دیگر برای رفع مشكلات مالی خرید برق تجدیدپذیر است.» وی تصریح کرد: «در سال جاری به دنبال راهكار جدیدی برای احیای نیروگاههای تجدیدپذیر كه در حال حاضر توان رقابتی پایینتری نسبت به برق نیروگاههای حرارتی دارد از طریق اعطای سهم سوخت صرفهجویی شده در این نیروگاهها هستیم. در این حالت صاحبان مزارع توربینهای بادی یا سایر تولیدكنندگان برق از منابع تجدیدپذیر قادر خواهند بود و با فروش سوختی كه معادل تولیدشان مساوی با نیروگاههای حرارتی دریافت میكنند تا حدی توان رقابتی خود را برای كاهش قیمت برق تولیدی بالا ببرند.
اما با ارائه این طرح این سوال ایجاد میشود كه در شرایط كنونی كشور تا چه حد امكان فروش گاز طبیعی برای بخش خصوصی سهولت خواهد داشت؟ دكتر صادق قاضیزاده، رئیس پژوهشگاه نیرو كه از طرفداران این راهحل ارائه شده است، در پاسخ این سوال به جامجم میگوید: «در حال حاضر از آنجا كه تحریم برای گاز طبیعی و فرآوردههای نفتی اعمال نشده است، فروش گاز طبیعی مشكلی نخواهد داشت. اما مشكل اصلی در این خصوص مربوط به تحریمهای بانكی و حملونقل دریایی است كه قاعدتا بر این جریان هم اثر خواهد گذاشت. اما نكته اصلی در مورد این راهحل این است كه تا جای ممکن بتوانیم شرایط برابری میان نیروگاههای حرارتی و تجدیدپذیر از لحاظ تخصیص یارانههای دولتی ایجاد كنیم تا بتوانیم توان رقابتی را در نیروگاههای تجدیدپذیر افزایش دهیم که رغبت برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در این حوزه افزایش پیدا كند.