زبان معیار در رادیو ایران
حمید شاه‌آبادی، معاون صدای سازمان صداوسیما درباره برنامه‌ریزی و اقداماتی كه برای پرداخت هر چه درست‌تر به زبان فارسی در رادیو صورت گرفته، به خبرنگار ما می‌گوید: تلاش ما این است كه حداقل در یك بخش از رسانه، یك‌رسانه معیار داشته باشیم و فكر می‌كنیم كه رادیو ایران می‌تواند آن رسانه باشد تا زبان معیار را بدون هیچ هجمه و نقصی در آن بررسی كنیم. حال اگر بخواهیم چنین اصلاحی را در مجموعه رسانه ملی انجام دهیم، باید بخش‌های كوچكی را به عنوان موارد مورد انتخاب، قرار دهیم تا بتوانند به عنوان واحد عملیاتی هیچ خطایی نداشته باشند و یك رسانه معیار باشند. رادیو ایران امروز با توجه به برنامه‌هایی كه با عنوان پاسداشت زبان فارسی دارد، در كنار دقت و توجهی كه به این موضوع در سایر شبكه‌ها دارد، می‌تواند نقش همان شبكه معیار را ایفا كند.
شاه‌آبادی با بیان صحبت‌های رهبری اضافه كرد: قطعا ما باید به دغدغه‌ای كه حضرت آقا مطرح كردند، توجه ویژه‌ای داشته باشیم. قطعا كاستی‌های جدی در این زمینه در رسانه بوده كه مورد انتقاد و اعتراض ایشان واقع شده، ما هم در رادیو تلاشمان این است كه با آموزش مجریان، تذكرات مداوم، تعامل با مركز نظارت كه استفاده از هرگونه واژه فارسی را یادآور می‌شود و مواردی از این دست، هم در كل رادیو كم خطا باشیم و هم بتوانیم رادیو ایران را به عنوان رسانه معیاری كه در ساختار‌های مختلف از شعر و موسیقی گرفته تا نمایش در حوزه زبان فارسی كم نقص است، معرفی كنیم.
تعامل با فرهنگستان زبان هم از موضوعاتی بود كه شاه‌آبادی درباره‌اش گفت: از ابتدای حضورم در رادیو من با جناب حدادعادل ملاقات داشتم، در این راستا به فرهنگستان رفتم و آنجا توافق‌هایی را باهم داشتیم كه در ادامه آن نماینده فرهنگستان در رادیو معرفی شد. بعد هم جلسات اجرایی با این مركز و مدیران شبكه‌ها برگزار شد. از طرفی ما با فرهنگستان برنامه‌های مشتركی مثل واژه‌گزینی را داریم كه در طول آن به نیابت از فرهنگستان از مردم معادل خیلی از واژه‌های غیرفارسی كه وجود دارد را می‌خواهیم و در ازای بهترین جایگزین جوایزی را اعطا می‌كنیم. در این بین حتی برخی از واژه‌ها هم در فرهنگستان تصویب شده و این تعامل ادامه دارد.
او اضافه كرد: با این حال حجم كار و محتوا خیلی زیاد است به همین دلیل طبیعی است كه باید اقدامات جدی‌تری انجام دهیم، چرا كه ما بیش از 260مجری در رادیو داریم و این كه همه آنها تمام آن توانایی‌های لازم را داشته باشند و آموزش دیده باشند كار دشواری است، مضاف بر این كه گاهی مهمانان از واژه‌ها و ساختارهای نادرستی استفاده می‌كنند كه در این شرایط مجری باید آن قدر مسلط باشد كه بتواند این صیانت از زبان فارسی را انجام دهد.
اما مشكل اصلی ما در این حوزه در كجاست؟ این سؤالی بود كه معاون صدا در پاسخ به آن بیان كرد: در حوزه طنز ما مشكلات بیشتری داریم، در این فضا آثار زیادی وجود دارد كه انتخاب كار را دشوار می‌كند. به همین دلیل باید در این حیطه دقت بیشتری داشته باشیم و كیفیت برنامه‌ها را ارتقا دهیم. به طور كلی همه شبكه‌ها به بحث زبان فارسی توجه دارند و رادیو ایران به صورت ویژه‌تر، اما انتظار ما این است كه همه برنامه‌ها از طنز گرفته تا صبحگاهی و... با رعایت اصولی باید از این زبان حفاظت كنند. این روزها رادیو فرهنگ برنامه‌های مختلفی در این حوزه دارد و بقیه شبكه‌ها هر كدام موضوعی را در نظر گرفته‌اند، مثل رادیو صبا كه شعر و طنز را مد نظر قرار داده و برنامه‌های دیگری كه امیدواریم به واسطه آنها و نقش‌آفرینی‌ای كه هر كدام دارند، دغدغه رهبری حداقل در رادیو به كمترین میزان برسد.




آغوش باز رسانه ملی برای ترویج زبان فارسی
دكتر اسماعیل آذر، كارشناس و مجری مفصل در این‌باره با ما حرف زد: من بحثم را در زمینه پاسداشت زبان فارسی دو قسمت می‌كنم. رهبر عزیزمان در دیدار اخیرشان با جمع شاعران از ترانه‌ها صحبت كردند. ترانه ها، گلوگاه‌هایی هستند كه در دراز مدت در زبان فارسی تاثیر می‌گذرد. كافی است نگاهی كوتاه به سیر ترانه‌سرایان از رودكی تا به امروز داشته باشیم. خواهیم دانست اولین ترانه در كشورمان توسط رودكی سمرقندی سروده شد. بوی جوی مولیان آید همی. در تاریخ دیده‌ایم این ترانه چه تاثیر ژرفی گذشته است یا اگر نگاهی به ترانه‌های فرخی سیستانی داشته باشیم، متوجه تاثیرات زیبای آن می‌شویم.
البته در روزگار مشروطه مفاهیم ترانه‌سرایی تغییر كرد و به ترانه‌های گله‌گذاری از خائنان تبدیل شد. در اینجا می‌توان به عارف قزوینی و شعر از خون جوانان وطن لاله دمیده اشاره كرد. یا ترانه‌های میرزاده عشقی، فرخی یزدی و... شاهكارهایی خلق كردند كه در ادبیات ما ماندگار شد. تا این‌كه موسیقی ما در مسیری قدم گذاشت كه نمی‌گویم درست بود یا نبود، اما موسیقی پاپ شكل گرفت كه به نوعی موسیقی مردم كوچه بازار بود. حال این موسیقی نیاز جامعه بود یا نه قابل بحث است و اما كسانی كه توانستند در حوزه شعر، ترانه‌سرایی و ملودی‌های پاپ عرض‌اندام كنند و با پشتوانه هنری خلق كنند، انگشت شمار بودند، زیرا بیكاری باعث شد خوانندگان پاپ رشد كنند كه تحصیل كرده نبودند و ملودی‌های غلط هم چنگی به دل نمی‌زد. در واقع ترانه‌ها در كنار اشتباهات محتوایی، نقدهاي ساختاري داشت. البته من این گونه سخن می‌گویم منظورم همه ترانه‌سرایان را در بر نمی‌گیرد. اما به یاد دارم یك یا دو سال پیش دانشجویی رساله‌ای را با من گذراند، با عنوان آسیب‌شناسی ترانه‌های پاپ. حدود صد ترانه هم جمع‌آوری كرده بود (از ترانه صحبت می‌كنم، منظورم ادبیات شعر ترانه است) این شعرها را مرور می‌كردم و شرمنده شدم! باید هنرمندان وقت بگذارند تا ترانه‌های ماندگار خلق كنند. اما بحث دوم من درباره زبان فارسی در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است. سال‌هاست آرزو می‌كنم كه اگر مجریان متخصص بودند در فنون مربوط به خود، شاید زبان رسانه بیشتر اعتدال می‌داشت. گاهی ادبیات نادرست منجر به یك معیار می‌شود. مجری در زمینه اجرای خود و در زمینه كار خود باید در حد فیلسوف باشد. به عنوان مثال اگر فیلسوف هگل زنده می‌شد و در یكی از تلویزیون‌های جهان مصاحبه می‌كرد باید مجری‌ای با او مصاحبه می‌كرد كه خودش نیز به لحاظ علمی همرزم هگل می‌بود. این اتفاق خواه ناخواه در رسانه‌های ما می‌افتد و طلاییه آن را می‌بینیم. خوشبختانه صدا و سیما تمام در زمینه پاسداشت زبان فارسی سعی خود را به كار گرفته و موفق هم بوده است. یك نمونه برایتان مثال می‌زنم. صدای جمهوری اسلامی ایران شش ماه با من صحبت كرد و من به خاطر كارهای فراوانی كه در حوزه نوشتن و دانشگاه دارم، نمی‌توانستم خواست آنها را برآورد كنم، اما با توجیه‌هایی كه برای من آوردند،‌ زیر بار رفتم كه به رادیو بروم. اكنون هفته‌ای دو و گاهی سه روز وقت من در رادیو صرف می‌شود. برنامه‌ای برای ایران صدا ضبط می‌كنم و دو شاهكار را می‌خوانم و تفسیر می‌كنم و آن هم گلستان و بوستان سعدی است. دیگر این‌كه اصرار داشتند مشاعره را به رادیو ببریم كه بردیم و تا این لحظه چهار برنامه ضبط شده است و دو هفته دیگر هشت برنامه دیگر ضبط می‌شود و پخش آن از رادیو فرهنگ آغاز می‌شود. حق است بگویم معاون صدا، مدیر محترم رادیو فرهنگ و دو نفر از تهیه‌كنندگان قدیمی و خوش‌ذوق در این زمینه فعالیت دارند. هموطنان من می‌توانند خوانش صحیح بوستان و گلستان را در خانه خود بدون هیچ هزینه‌ای یاد بگیرند. چرا من این سخن را گفتم به این خاطر است كه صدا و سیما غافل نیست و به هر صورت برای ارتقای زبان فارسی تلاش می‌كند. از من سؤال كردند چرا برنامه‌های ادبیات فارسی در صدا و سیما كم است. من می‌دانم اگر ده‌ها پیشنهاد برنامه با محوریت ادبیات فارسی به صدا و سیما شود و طرح‌ها قابلیت اجرا داشته باشد و از كارشناسان خبره بهره ببرند، صدا‌و‌سیما آغوش باز می‌كند برای چنین كارهایی و این كه گروهی بیایند و برنامه‌سازی كنند. من نزدیك 25 سال با صدا و سیما همكاری كرده‌ام و هرگز گلایه‌ای نداشتم، چون نهایت محبت و مهر چه در صدا و چه سیما و از سوی مدیران طراز اول یا میانی صدا و سیما در حق من ابراز شده و بر من فریضه است كه من هم ابراز محبت داشته باشم و این را بدانید كه همه حرف هایم از سر صداقت است.



خودمان را معلم فارسی بدانیم
در این باره گپ كوتاهی با مریم نشیبا، چهره ماندگار صدا كه روز گذشته از او تقدیر شد، هم داشتیم. نشیبا درباره این كه چطور می‌شود از زبان فارسی در رسانه‌ای مثل رادیو حفاظت كرد، گفت: از آنجا كه من معلم بودم باید بگویم كه بیشتر راه را در این مسیر رفتم و مدیون شاگردانم هستم. من خودم این فضا را دوست دارم و با احترام برایش ارزش خاصی قائل هستم، همان‌طور كه با وجود تحصیل در رشته جغرافیا، در دانشكده ادبیات دانشگاه تهران درس خواندم و الان هم به این حوزه و زبان بی‌نظیر فارسی علاقه‌مند هستم. در این میان هر جا مطلب مناسبی می‌بینیم با عشق به سراغش می‌روم، حتی گاهی وقتی سبزی پاك می‌كنم به مطلبی كه زیر دستم هست هم توجه دارم. بچه‌ها و جوان‌ترهایی كه این روزها برنامه و رسانه‌ای را در دست دارند هم باید متن‌ها و آثار مختلفی را بخوانند تا در ذهنشان ثبت شود و بعد با خیال راحت مقابل میكروفن رادیو یا تلویزیون بنشینند و كارشان را انجام دهند.
او می‌گوید: بعضی‌ها این را افتخار می‌دانند كه متن نخوانده را جلوی میكروفن می‌برند و اجرا می‌كنند در صورتی كه این روش اصلا صحیح نیست و باید قبل از هر اجرایی متن مرور شود، با حافظ و فردوسی و سعدی كه نمی‌شود شوخی كرد! خود من محال است كه یكدفعه كتابی را باز كنم و بدون بررسی آن را اجرا كنم.
نشیبا معتقد است هر كسی در این رسانه مشغول اجرای برنامه‌ای است، مثل یك معلم عمل می‌كند. او با بیان این موضوع اضافه كرد: ما به مردم مدیون هستیم، رادیو و تلویزیون هم مثل یك دانشگاه است برای همین آن زمانی كه من نوعی پشت میكروفن قرار می‌گیرم در حال آموزش هستم، پس باید درست بیاموزم.
اما بحث تقدیرها و مراسم‌های اینچنینی كه گاهی سالی یك بار برگزار می‌شوند و بعد تنها تأثیرگذاری و فعالیت برخی از آنها در طول سال ادامه پیدا می‌كند هم از مواردی بود كه او درباره‌اش گفت: این برنامه‌ها بد نیستند و بودنشان بهتر از نبودنشان است، اما این روند كه فقط سالی یك بار چنین اقداماتی صورت بگیرد، می‌تواند تغییر كند و به برگزاری چندباره اما كم هزینه‌تر آن منجر شود. البته تا الان هزینه خاصی هم صرف نشده و سازمان می‌تواند بیشتر از اینها را با برنامه‌ریزی انجام دهد. به اعتقاد من اگر زمانی كه مسؤولی رادیو را می‌شنود و یك‌نكته قابل توجه می‌بیند آن را بلافاصله منعكس كند، اتفاقات خوبی رخ می‌دهد مثلا این كه فلان شعر در رادیو ایران چه قدر خوب خوانده شد یا به نكات درستی در مورد زبان عزیزمان اشاره كرد، همه این موارد حتی كوچك و اعلام آن در سطح سازمانی می‌تواند برای بقیه انگیزه‌بخش باشد و اتفاقات خوبی را رقم ‌بزند.


گلایه رهبری
باعث توجه بیشتر
به زبان‌فارسی می‌شود
غلامعلی حداد‌عادل كه سال‌هاست در حوزه زبان فارسی و صیانت از آن تلاش‌ها کرده و اقدامات زیادی را در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی انجام داده است، در صحبت‌هایش به بیانات رهبری درباره این موضوع اشاره كرد و بعد با لبخندی حاكی از خرسندی به خبرنگار جام‌جم، گفت: جای شكرش باقی است به‌واسطه صحبت‌های رهبر معظم انقلاب به بحث زبان فارسی توجه بیشتری به آن می‌شود؛ چون خود من در این سال‌ها بارها و بارها با فضاهای مختلف از جمله همین رادیو در این‌باره صحبت كردم، به حرف ما كه چندان گوش نمی‌دهند (با لحن شوخی) ولی از این به بعد با وجود فرمایشات رهبری شاهد توجه ویژه‌تری خواهیم بود. البته ایشان همیشه دغدغه زبان فارسی را حتی زمانی كه رئیس‌جمهور بودند هم داشتند و همیشه در شورای‌عالی انقلاب با بیان مشكلاتی كه وجود دارد به این مسأله می‌پرداختند.
او درباره توجه به این موضوع در رسانه‌های مختلف هم بیان كرد: جشن‌ها و رویدادهای مختلفی كه هر‌ازگاهی برگزار می‌شود، اقدام اصلی در این زمینه به شمار نمی‌آید، كار اصلی این است هر كسی كه در صدا و سیما هست، فرد با‌سوادی باشد، ما حداقل در مورد چنین رسانه‌ای كه گستره ملی دارد، باید مراقب باشیم كسی كه نمی‌تواند حتی یك شعر را از رو بخواند، وارد این مجموعه نشود و اگر هم چنین افرادی وارد شده‌اند، از آنها خواهش كنیم دوره آموزشی لازم را طی كنند و سوادشان را در این حوزه بالا ببرند. این اتفاق باید در حوزه مدیریتی و از ریشه و اساس هر ساختاری رخ دهد تا زبان فارسی هر چه بیشتر به آنچه باید نزدیك شود.
در كنار اینها و رسانه ملی دنیایی با عنوان فضای مجازی هم وجود دارد كه این روزها اتفاقات مختلفی را به واسطه زبانی كه در برخی فضاها به كار می‌رود، رقم زده است؛ حداد‌عادل در این باره در پاسخ به این كه فرهنگستان زبان برای آن چه كرده است، گفت: واقعیت این است در این زمینه خیلی كوتاهی كرده‌ایم و باید بیشتر روی این موضوع كار كنیم. ما در فرهنگستان گروهی به نام زبان و رایانه داریم كه یكی از وظایفش این است آسیب‌های زبان فارسی را در رسانه بشناسد و راه‌حل نشان دهد.
با این حال هنوز آن اندازه كه می‌خواهیم موفق نبودیم. من هم مثل شعر معروفی كه می‌گوید «گناه اگر چه نبود اختیار ما حافظ/ تو در طریق ادب كوش و گو گناه من است» می‌گویم این وضعیت و كاستی كه وجود دارد هم گناه من است. امروز در فضای مجازی همه چیز حتی شیوه نگارش زبان فارسی هم آسیب دیده و این ناراحت‌كننده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در بخش دیگری از این گپ كوتاه، درباره كم شدن تعداد كرسی‌های زبان فارسی در دیگر كشورها هم می‌گوید: به نظر من در مقطعی اقدام نسنجیده‌ای صورت گرفت كه در راستای آن به دلیل مشكلات ارزی اساتید را سریعا احضار كردند، اتفاقی كه می‌شد رخ ندهد، با این حال گویا این روزها به دنبال آن هستند تا این مسأله را جبران كنند، باید دید با وجود ناخوشایند بودن اقدام رخ داده، در آینده چه اتفاقی می‌افتد.