ارزیابی كارشناسان از طرح سازمان برنامه و بودجه برای اصلاح ساختار بودجه كشور
تکرار کلیات
یك روز پس از گزارش مركز پژوهشهای مجلس درباره ارائه راهكارهایی برای اداره بودجه بدون وابستگی به درآمدهای نفتی، سازمان برنامه و بودجه هم گزارشی درباره اصلاح ساختار بودجه منتشر كرد كه برخلاف گزارش مركز پژوهشهای مجلس، بیشتر حاوی كلیات تكراری و فاقد راهكارهای عملیاتی است. سال گذشته همزمان با ارائه لایحه بودجه سال 1398 از سوی دولت به مجلس، رهبر معظم انقلاب به دولت و مجلس دستور دادند ساختار بودجهریزی كشور را متناسب با شرایط جنگ اقتصادی، اصلاح و بودجه 98 را مجدداً تدوین كنند. دولت و مجلس در آن زمان با بیان اینكه فرصت كافی برای اصلاح لایحه بودجه 98 وجود ندارد، وعده دادند در چهار ماه نخست سال 98 طرح جامعی برای اصلاح ساختار بودجه ارائه خواهند كرد. اخیراً سازمان برنامه و بودجه میزبان هیاتی از مشاوران صندوق بینالمللی پول بود و اعلام شد كه از این هیات، برای اصلاح ساختار بودجه مشاوره گرفته كه با توجه به كنترل صندوق از جانب آمریكا، این اقدام سازمان برنامه و بودجه با انتقادات مواجه شد. در حالی كه به پایان فرصت چهارماهه ارائه طرح اصلاح ساختار بودجهریزی نزدیك میشویم، طرحی كه اكنون سازمان برنامه ارائه كرده، فاقد جزئیات عملیاتی است و از نگاه كارشناسان، تئوریهایی است كه بارها تكرار شده است. چارچوب كلی طرح سازمان برنامه برای اصلاح ساختاری بودجه كشور شامل ۲۳ برنامه است. این طرح بر مبنای چهار محور ثباتسازی اقتصاد كلان و توسعه پایدار، تقویت نهادی بودجه، هزینهكرد كارا و درآمدزایی پایدار طراحی شده است؛ اما در هیچ یك عدد و رقمی در زمینه چگونگی جایگزینی درآمدهای نفتی ذكر نشده است. طرح سازمان برنامه دارای اهداف خوبی است كه در دهههای اخیر بارها بیان شده اما راهكاری برای تحقق به این اهداف، ارائه نشده است.
دكتر كامران ندری، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) به خبرنگار ما گفت: آنچه در قالب اصلاحیه بودجه عنوان شده چالشهایی است كه هر سال با آن مواجه هستیم. انتظار میرفت سازمان برنامه و بودجه به جای كلیگویی مسیر اجرای آن را مشخص میكرد تا كارشناسان نظر جامعتری نسبت به این موضوع ارائه میكردند.
ندری با بیان اینكه برخی مواردی كه سازمان برنامه و بودجه در نظر گرفته بسیار مناسب است، اما ممكن است در بخش اجرا با معضل روبهرو شود، افزود: سازمان برنامه و بودجه در بخش اصلاح ساختار مالیاتی اعلام كرده كه قصد دارد در برخی موارد مالیات اخذ كند و یارانه هدفمند شود، اما سؤال اینجاست كه آیا سازمان امور مالیاتی آن را اجرا میكند یا خیر. این موضوع را وزارت اقتصاد باید در برنامه كاری خود اعلام كند.مدیر گروه بانكداری اسلامی پژوهشكده پولی و بانكی با تاكید بر اینكه اصلاح ساختار بودجه عملی نخواهد شد مگر اینكه فرماندهی اقتصادی به سازمان برنامه و بودجه سپرده شود، گفت: فرماندهی اقتصادی كشور باید طی دو سال آینده به سازمان برنامه و بودجه سپرده شود تا اگر مشكلی در بخش اجرا پیش آمد بتواند پاسخگو باشد.
به گفته این كارشناس اقتصادی، برخی از برنامههایی كه سازمان برنامه و بودجه تحت عنوان اصلاحیه ساختار بودجه تدوین كرده با اجرا فاصله زیادی دارد و اگر فرماندهی اقتصادی به این سازمان سپرده شود میتوان حدس زد كه آیا این برنامه عملیاتی است یا خیر.
همان دستورات ستادی سالانه است
دكتر فتحا... تاری، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینكه دولت از ابتدای سال زمان برای اصلاح ساختار بودجه داشت به جامجم گفت: برنامهای كه سازمان برنامه و بودجه ارائه كرده حاوی ضوابطی است كه در بودجه هر سال میآید.وی با بیان اینكه مواردی كه بهعنوان درآمدزایی یا كاهش هزینه اشاره شده همیشه در برنامه مالی سالانه میآید تصریح كرد: برنامه سازمان برنامه و بودجه دستورات ستادی است اما قابل اجرا بودن آن اهمیت دارد و جزئیات كار مشخص نیست.تاری تاكید كرد: زمانی كه جزئیات برخی موارد اعلام نمیشود نگرانیهایی را ایجاد میكند. به عنوان مثال در بخشی از برنامه آمده است كه یارانه نقدی باید اصلاح شود اما كار مهم دولت فقرزدایی است كه این دو باهم در تضاد هستند. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: هر سال برای جبران كسری بودجه دولت فروش اوراق مشاركت را در بودجه میآوردند، اما موضوع اینجاست كه اگر دولت توانایی فروش این اوراق را داشت در سال قبل آن را وصول میكرد اما هر سال در بودجه ذكر میشود. به بیان بهتر برخی برنامهها تنها در حد برنامه باقی میماند و به مرحله اجرا نمیرسد.
دولت برنامه اجرایی ارائه دهد
دكتر جمشید پژویان، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینكه اصلاح ساختار بودجه هدف است نه مسیر به خبرنگار ما گفت: آنچه به عنوان اصلاح ساختار بودجه در سایت سازمان برنامه و بودجه آمده بیشتر شبیه به یك هدف بزرگ به نظر میرسد كه سالها ایران به دنبال دستیابی به آن است، در حالی كه ما باید به دنبال نقشه راه برای رسیدن به این هدف باشیم.وی اضافه كرد: اهدافی كه سازمان برنامه و بودجه در اصلاح ساختار بودجه آورده بسیار بلندپروازانه است و اگر این زیرساخت را در اختیار داشت، اشتباه بزرگی كرده كه تاكنون هیچ اقدامی برای دستیابی به آن انجام نداده است.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تاكید بر اینكه بزرگترین مشكل دولت در بخش اجراست، تصریح كرد: برنامههایی كه تدوین میشود، قطعا كارشناسی است، اما باید دید در زمان اجرا چقدر موفق خواهد بود كه تجربه سالهای گذشته دولتها نشان میدهد كارنامه خوبی در این زمینه ندارند.
اقدامات شعارگونه کافی نیست
دكتر مهدی طغیانی، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان با انتقاد از اصلاح ساختار بودجه به جامجم گفت: برنامه و كارهای خوبی به عنوان اصلاح ساختار بودجه اعلامشده اما به نظر میرسد این اقدامات شعارگونه كافی نیست و نیاز به كار عملی داریم. وی با اشاره به اینكه بخش زیادی از بودجه متعلق به شركتها و بانكهای دولتی است، افزود: بودجهای كه به مجلس میرود تنها یكچهارم آن قابلتغییر و چكشكاری است و برای میزان باقیمانده بودجه هم نظارت كافی انجام نمیشود.
طغیانی با تاكید بر اینكه ارقام بودجه غیرمنعطف است، تاكید كرد: بخش زیادی از بودجه كل كشور مربوط به بودجه جاری است كه حدود 90درصد آن برای حقوق و دستمزد است و قابلتغییر نیست. در خوشبینانهترین حالت 10درصد اعداد و ارقام بودجه در میزان باقیماندهای كه انعطاف دارند تغییر خواهند كرد و مواردی مانند حقوق و دستمزد كارمندان، بودجه شركتها و بانكها قابل تغییر نیست.
این استاد دانشگاه اضافه كرد: خواسته مقام معظم رهبری این بود كه دولت و مجلس نسبت به اصلاح ساختار بودجه اقدامات لازم را انجام دهند تا در جنگ اقتصادی بتوانیم با دشمن مقابله كنیم اما آنچه به عنوان اصلاحیه ساختار بودجه آمده، اظهاراتی شعارگونه و نامتناسب با شرایط اقتصادی و سیاسی كشور است.
مفید است اگر اجرا شود
حسن خوشپور، مدیركل سابق سازمان برنامه و بودجه درخصوص اصلاحات ساختاری بودجه كه توسط سازمان بودجه ارائه شده است، به خبرنگار ما گفت: اصلاح ساختار بودجه یك ضرورت است، به همین دلیل اگر سازمان برنامه و بودجه برنامههایی كه ارائه داده است اجرا کند با تحول اساسی در سیاستهای مالی و نظام بودجهریزی روبهرو خواهیم شد.
وی افزود: عمده راهكارهای ارائهشده حول خلق منابع جدید برای قطع وابستگی به نفت، كاهش هزینههای دولت، اصلاح نظام پرداخت یارانه، کنترل پایه پولی و حمایت از تولید میچرخد. این برنامهها عمدتا زیرساختی بوده و در اصلاح ساختار دولت مفید واقع خواهد شد البته اگر به صورت كامل اجرا شود.
خوشپور افزود: تحقق این برنامهها بسیار سخت و دشوار است و صرفا در بلندمدت و با عزم سیاسی تمام جناحها امكانپذیر خواهد بود چون درسال جاری انتخابات مجلس و بعد از آن نیز انتخابات ریاستجمهوری را در پیش داریم كه ممكن است همه برنامهها عوض شوند بهطوری كه 40 سال است همواره مسؤولان به دنبال این برنامهها هستند، ولی رنگ واقعیت به خود نگرفته است.
وی گفت: اگر خواهان تحول اساسی در هر زمینهای باشیم باید بستر مناسبی همچون ثبات تصمیمگیری، ثبات اقتصادی و ثبات اداری برای آن فراهم كنیم.