مرز حریم شخصی در شبكه‌های اجتماعی تا كجاست؟
خط باریک قرمز
بر هیچ‌كس پوشیده نیست كه در سال‌های اخیر و با پررنگ‌‌تر شدن نقش شبكه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، زندگی خصوصی به شكل گستره‌‌تر و حتی بی‌ضابطه‌ای امكان انتشار پیدا كرد. امروزه به سبب در دسترس بودن راه‌های وسیع و متنوع ارتباطی، كوچك‌ترین رفتار و حركات چهره‌های معروف و از دید مردم و رسانه‌ها پنهان نمی‌ماند و در قالب خبر، تصویر یا ویدئو در معرض نگاه‌ها قرار می‌گیرد. در این بین برخی معتقدند یكی از موضوعاتی كه به‌شدت از طرف علاقه‌مندان هر چهره معروف دنبال می‌شود، مربوط به زندگی شخصی آنان است. در این گزارش قرار است موضوعی به نام حریم خصوصی را بررسی كنیم. آیا در عصر شبكه‌های اجتماعی چنین مفهومی به صورت عام معنا دارد یا فقط دو كلمه‌ای روی كاغذهاست؟
یك تعریف كلی
حریم خصوصی جزئی از زندگی هر شخصی است كه دسترسی به آن فضا برای دیگران بدون اجازه و رضایت او یا بدون حكم قانون امكان‌پذیر نیست و بستگی به تمایل اشخاص دارد كه آزادانه تصمیم بگیرند تحت چه شرایطی و تا چه میزانی خود، وضعیت و رفتارشان را برای دیگران فاش كنند. از نگاه كلی حریم خصوصی همه افراد محترم است. با وجود این، شهروندانی كه از شهرت اجتماعی برخوردارند، بیش از یك شهروند عادی مورد توجه قرار می‌گیرند. از یك‌سو مسؤولیت اجتماعی كه آنها به‌عهده گرفته‌اند، آنان را در قبال جامعه پاسخگو می‌كند و ازسوی دیگر وجهه اجتماعی‌شان بخشی از زندگی خصوصی آنان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. این داستان دو حالت دارد. عده‌ای می‌گویند كه دانستن و سردرآوردن از زندگی افراد مشهور حق طرفدارانشان و مردم است و البته كه در بسیاری از موارد نیز دیده شده كه اين افراد شخصا عكس و فیلمی را منتشر می‌كنند و بعد از فراگیر شدن گلایه می‌كنند! از سوی دیگر گروهی نیز این دیدگاه را برنمی تابند و معتقدند همه آدم‌ها حریم و محدوده‌ای تعریف شده برای خود دارند كه ترجیح می‌دهند فقط برای خودشان باشد و دیگران اطلاعی از آن نداشته باشند. با این وصف گاهی اوقات موج كنجكاوی‌ها تمام سعی خود را می‌كنند تا وارد این حریم شوند و هر طور شده به آن چیزهایی كه می‌خواهند دست پیدا كنند. در این بین اما یك چیز مقصر شناخته می‌شود و ما فقط شبكه‌های مجازی را می‌بینیم. این در حالی است كه شهروندان عادی جامعه این‌گونه افراد را در ذهن خود الگو قرار می‌دهند و در صورت دیدن مغایرت بین ذهن خود و آنچه به سبب شبكه‌های مجازی اتفاق می‌افتد، به ناگهان همه چیز به هم می‌ریزد.
این داستان غم‌انگیز
در‌خصوص شخصیت‌های معروف اما، ماجرا به خیلی پیشتر برمی گردد. شاید اولین مرتبه با انتشار یك فیلم كوتاه شوك خود را به جامعه وارد كرد. این شوك زمانی پررنگ شد كه این فیلم بی‌محابا از دستی به دست دیگر، ازفردی به فرد دیگر و از نگاهی به نگاه دیگر منتقل شد، بی‌آن‌كه كسی بگوید «این ویران كردن زندگی یك فرد است» البته كه آن زمان گفته شد یك اشتباه بزرگ جمعی در یك اجتماع بود و دقت‌ها از آن موضوع گرفته شد بی‌آن‌كه كسی توجه كند كه زندگی یك انسان با این اشتباه بزرگ دسته جمعی نابود شد. كمی از آن زمان نگذشت كه تكرار این اشتباه، دوباره و دوباره و دوباره ادامه یافت، انتشار عكس‌های خصوصی از هنرمندان و بازی با روح انسانی كه ویران‌كننده بود. از فیلم عروسی خانم بازیگر تا ماجرای ازدواج مجدد آقای بازیگر كه همگی فقط و فقط از مخرب بودن شبكه‌های اجتماعی نوشتند!
مصداق‌هایی دیگر
دسترسی غیرمجاز به داده‌های رایانه‌ای یا مخابراتی نظیر هك ایمیل یا حساب كاربری: مسأله یادشده از شاخص‌ترین شیوه‌های نقض حریم خصوصی كاربران به شمار می‌رود. بخشی از آن به ضعف سرورهای شركت hosting و بخشی نیز به ناكارآمدی اطلاعات كاربران در حفظ حریم خصوصی ارتباط پیدا می‌كند.
شنود غیرمجاز محتوای در حال انتقال در سیستم‌های رایانه‌ای و چت‌های اینترنتی: این كار توسط هكرهای حرفه‌ای صورت می‌گیرد و معمولا از كاربران اینترنت برای مقابله با این حملات، كاری برنمی‌آید. اما واضح است كه هر چه بیشتر از شبكه‌های بین‌المللی امن‌‌تر استفاده كنیم، ضریب آسیب پذیری كاهش می‌یابد. از طرفی، نباید اطلاعات خصوصی و محرمانه خود و دیگران را در بستر چت انتقال داد.
دسترسی غیرمجاز به داده‌های سری در حال انتقال در سیستم‌های رایانه‌ای: این دسترسی نیز توسط هكرهای حرفه‌ای صورت می‌گیرد. هدف از این كار، اثر‌گذاری روی تجهیزات مخابراتی و رایانه‌ای شركت‌های دولتی و خصوصی خواهد بود. اكنون با رصد‌های آنلاین مركز ملی پدافند سایبری كشور، میزان آسیب‌پذیری كشور در این زمینه كاهش یافته است.
ربودن داده‌های متعلق به دیگری به طور غیر مجاز:این مسأله در شبكه‌های اجتماعی به وفور مشاهده می‌شود. برخی كاربران برای جمع كردن مخاطب، از تصاویر خصوصی دیگران برای ساخت صفحات اجتماعی استفاده می‌كنند. چنین فعالیت‌هایی نقض حریم خصوصی عنوان شده است.
هتك حیثیت از طریق انتشار صوت و فیلم تحریف شده دیگری توسط سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی: هتك حرمت اینترنتی، از مهم‌ترین مصادیق نقض حریم خصوصی ایرانیان در فضای سایبري به شمار می‌رود. بعضا مشاهده شده كه طرف‌ها برای انتقام از یكدیگر، به چنین كارهایی دست می‌زنند. تمام این اقدامات نقض حریم خصوصی بوده و مجازات سختی برای عاملانش در نظر گرفته شده است.
نشر اكاذیب از طریق سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی به قصد تشویش اذهان عمومی: بسیار مشاهده شده افرادی به مقاصد گوناگون، تصاویر اصلاح‌شده، فیلم‌های ویرایش شده و متن‌های بدون سند و مدرك را برای جذب مخاطب به اشتراك می‌گذارند. این اقدامات به هر دلیل و منظوری كه صورت گرفته باشد، نقض حریم خصوصی جامعه اطلاعاتی كشور محسوب می‌شود و با عاملانش برخورد قانونی خواهد شد.
و لاتجسسوا...
اهمیت سرك نكشیدن در زندگی خصوصی افراد، یكی از مهم‌ترین مسائلی است كه در دین و آموزه‌های شرعی نیز به آن پرداخته و بارها تاكید شده است در زندگی یكدیگر تجسس نكنید. تلاش برای دستیابی به امور پنهانی یا شر و عیوب اشخاص با هر انگیزه‌ای كه صورت بگیرد، تجسس به شمار می‌رود. همچنین پرس‌وجو از امور ظاهری یا امور خیر دیگران با انگیزه شر، تجسس محسوب می‌شود. در ممنوعیت تجسس در امور دیگران، آورده شده است كه ای اهل ایمان از بسیار پندارها (و گمان بد) در حق یكدیگر اجتناب كنید كه برخی ظن و پندارها معصیت است و نیز هرگز (از حال درونی هم) تجسس نكنید. حضرت علی(ع) در نامه خود به مالك اشتر در زمانی كه وی را به عنوان فرماندار مصر انتخاب كردند، وی را از تجسس در احوال مردم منع فرموده و مالك را به پوشانیدن عیوب مردم و دوری جستن از كسانی كه عیوب دیگران را آشكار می‌كنند، توصیه فرموده است. سوءظن در قرآن و سنت به عنوان منشأ و ریشه اصلی تجسس و تفتیش در امور خصوصی دیگران معرفی شده، بنابراین لازم است مردم از آن بپرهیزند. نكته مهم دیگر این است كه توجه داشته باشیم حریم خصوصی تا جایی اهمیت دارد كه خودمان آن را نقض نكنیم و اندازه‌ای برای آن قائل باشیم. همه عكس‌ها و فیلم‌ها برای به اشتراك گذاشتن در شبكه‌های اجتماعی نیستند!
حریم خصوصی جزئی از زندگی هر شخصی است كه دسترسی به آن فضا برای دیگران بدون اجازه و رضایت او یا بدون حكم قانون امكان‌پذیر نیست و بستگی به تمایل اشخاص دارد كه آزادانه تصمیم بگیرند تحت چه شرایطی و تا چه میزانی خود، وضعیت و رفتارشان را برای دیگران فاش كنند. از نگاه كلی حریم خصوصی همه افراد محترم است. با وجود این، شهروندانی كه از شهرت اجتماعی برخوردارند، بیش از یك شهروند عادی مورد توجه قرار می‌گیرند. از یك‌سو مسؤولیت اجتماعی كه آنها به‌عهده گرفته‌اند، آنان را در قبال جامعه پاسخگو می‌كند و ازسوی دیگر وجهه اجتماعی‌شان بخشی از زندگی خصوصی آنان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. این داستان دو حالت دارد. عده‌ای می‌گویند كه دانستن و سردرآوردن از زندگی افراد مشهور حق طرفدارانشان و مردم است و البته كه در بسیاری از موارد نیز دیده شده كه اين افراد شخصا عكس و فیلمی را منتشر می‌كنند و بعد از فراگیر شدن گلایه می‌كنند! از سوی دیگر گروهی نیز این دیدگاه را برنمی تابند و معتقدند همه آدم‌ها حریم و محدوده‌ای تعریف شده برای خود دارند كه ترجیح می‌دهند فقط برای خودشان باشد و دیگران اطلاعی از آن نداشته باشند. با این وصف گاهی اوقات موج كنجكاوی‌ها تمام سعی خود را می‌كنند تا وارد این حریم شوند و هر طور شده به آن چیزهایی كه می‌خواهند دست پیدا كنند. در این بین اما یك چیز مقصر شناخته می‌شود و ما فقط شبكه‌های مجازی را می‌بینیم. این در حالی است كه شهروندان عادی جامعه این‌گونه افراد را در ذهن خود الگو قرار می‌دهند و در صورت دیدن مغایرت بین ذهن خود و آنچه به سبب شبكه‌های مجازی اتفاق می‌افتد، به ناگهان همه چیز به هم می‌ریزد.
این داستان غم‌انگیز
در‌خصوص شخصیت‌های معروف اما، ماجرا به خیلی پیشتر برمی گردد. شاید اولین مرتبه با انتشار یك فیلم كوتاه شوك خود را به جامعه وارد كرد. این شوك زمانی پررنگ شد كه این فیلم بی‌محابا از دستی به دست دیگر، ازفردی به فرد دیگر و از نگاهی به نگاه دیگر منتقل شد، بی‌آن‌كه كسی بگوید «این ویران كردن زندگی یك فرد است» البته كه آن زمان گفته شد یك اشتباه بزرگ جمعی در یك اجتماع بود و دقت‌ها از آن موضوع گرفته شد بی‌آن‌كه كسی توجه كند كه زندگی یك انسان با این اشتباه بزرگ دسته جمعی نابود شد. كمی از آن زمان نگذشت كه تكرار این اشتباه، دوباره و دوباره و دوباره ادامه یافت، انتشار عكس‌های خصوصی از هنرمندان و بازی با روح انسانی كه ویران‌كننده بود. از فیلم عروسی خانم بازیگر تا ماجرای ازدواج مجدد آقای بازیگر كه همگی فقط و فقط از مخرب بودن شبكه‌های اجتماعی نوشتند!
مصداق‌هایی دیگر
دسترسی غیرمجاز به داده‌های رایانه‌ای یا مخابراتی نظیر هك ایمیل یا حساب كاربری: مسأله یادشده از شاخص‌ترین شیوه‌های نقض حریم خصوصی كاربران به شمار می‌رود. بخشی از آن به ضعف سرورهای شركت hosting و بخشی نیز به ناكارآمدی اطلاعات كاربران در حفظ حریم خصوصی ارتباط پیدا می‌كند.
شنود غیرمجاز محتوای در حال انتقال در سیستم‌های رایانه‌ای و چت‌های اینترنتی: این كار توسط هكرهای حرفه‌ای صورت می‌گیرد و معمولا از كاربران اینترنت برای مقابله با این حملات، كاری برنمی‌آید. اما واضح است كه هر چه بیشتر از شبكه‌های بین‌المللی امن‌‌تر استفاده كنیم، ضریب آسیب پذیری كاهش می‌یابد. از طرفی، نباید اطلاعات خصوصی و محرمانه خود و دیگران را در بستر چت انتقال داد.
دسترسی غیرمجاز به داده‌های سری در حال انتقال در سیستم‌های رایانه‌ای: این دسترسی نیز توسط هكرهای حرفه‌ای صورت می‌گیرد. هدف از این كار، اثر‌گذاری روی تجهیزات مخابراتی و رایانه‌ای شركت‌های دولتی و خصوصی خواهد بود. اكنون با رصد‌های آنلاین مركز ملی پدافند سایبری كشور، میزان آسیب‌پذیری كشور در این زمینه كاهش یافته است.
ربودن داده‌های متعلق به دیگری به طور غیر مجاز:این مسأله در شبكه‌های اجتماعی به وفور مشاهده می‌شود. برخی كاربران برای جمع كردن مخاطب، از تصاویر خصوصی دیگران برای ساخت صفحات اجتماعی استفاده می‌كنند. چنین فعالیت‌هایی نقض حریم خصوصی عنوان شده است.
هتك حیثیت از طریق انتشار صوت و فیلم تحریف شده دیگری توسط سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی: هتك حرمت اینترنتی، از مهم‌ترین مصادیق نقض حریم خصوصی ایرانیان در فضای سایبري به شمار می‌رود. بعضا مشاهده شده كه طرف‌ها برای انتقام از یكدیگر، به چنین كارهایی دست می‌زنند. تمام این اقدامات نقض حریم خصوصی بوده و مجازات سختی برای عاملانش در نظر گرفته شده است.
نشر اكاذیب از طریق سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی به قصد تشویش اذهان عمومی: بسیار مشاهده شده افرادی به مقاصد گوناگون، تصاویر اصلاح‌شده، فیلم‌های ویرایش شده و متن‌های بدون سند و مدرك را برای جذب مخاطب به اشتراك می‌گذارند. این اقدامات به هر دلیل و منظوری كه صورت گرفته باشد، نقض حریم خصوصی جامعه اطلاعاتی كشور محسوب می‌شود و با عاملانش برخورد قانونی خواهد شد.
و لاتجسسوا...
اهمیت سرك نكشیدن در زندگی خصوصی افراد، یكی از مهم‌ترین مسائلی است كه در دین و آموزه‌های شرعی نیز به آن پرداخته و بارها تاكید شده است در زندگی یكدیگر تجسس نكنید. تلاش برای دستیابی به امور پنهانی یا شر و عیوب اشخاص با هر انگیزه‌ای كه صورت بگیرد، تجسس به شمار می‌رود. همچنین پرس‌وجو از امور ظاهری یا امور خیر دیگران با انگیزه شر، تجسس محسوب می‌شود. در ممنوعیت تجسس در امور دیگران، آورده شده است كه ای اهل ایمان از بسیار پندارها (و گمان بد) در حق یكدیگر اجتناب كنید كه برخی ظن و پندارها معصیت است و نیز هرگز (از حال درونی هم) تجسس نكنید. حضرت علی(ع) در نامه خود به مالك اشتر در زمانی كه وی را به عنوان فرماندار مصر انتخاب كردند، وی را از تجسس در احوال مردم منع فرموده و مالك را به پوشانیدن عیوب مردم و دوری جستن از كسانی كه عیوب دیگران را آشكار می‌كنند، توصیه فرموده است. سوءظن در قرآن و سنت به عنوان منشأ و ریشه اصلی تجسس و تفتیش در امور خصوصی دیگران معرفی شده، بنابراین لازم است مردم از آن بپرهیزند. نكته مهم دیگر این است كه توجه داشته باشیم حریم خصوصی تا جایی اهمیت دارد كه خودمان آن را نقض نكنیم و اندازه‌ای برای آن قائل باشیم. همه عكس‌ها و فیلم‌ها برای به اشتراك گذاشتن در شبكه‌های اجتماعی نیستند!
