مستند «اینجا میان امواج» از شبکه مستند سیما پخش خواهد شد
روایت هندی از زبان پارسی
هر فرد ایرانی كه نسبت به هویت و فرهنگ خود احساس مسؤولیت میكند باید پاسدار زبان فارسی باشد، زیرا زبان فارسی سامانبخش هویت ما ایرانیان در ایران و جهان است و باید همه ما در حفظ و مراقبت و سالم نگهداشتن آن به هیچ وجه كوتاهی نكنیم. در واقع این زبان شیرین و رسای فارسی توانسته بخش عظیمی از سرزمین جهان را تحت سیطره معنوی خود قرار دهد و برای ملتها، فرهنگ، دین و معرفت به ارمغان آورد. به همین دلیل هر كس در هر جای دنیا كه به معارف دینی و اسلامی علاقهمند است باید برای زبان فارسی ارج و مرتبه خاصی قائل شود. در همین راستا رسانه ملی هم تا به امروز برنامههایی با این محوریت روانه آنتن كرده كه نقش اطلاعرسانی و آگاهی بخشی برای مخاطبان دارد. شبكه مستند هم با این هدف، مستند «اینجا، میان امواج» را به تهیهكنندگی و كارگردانی احمد جانمیرزایی تولید كرده است. این مستند تلاشی برای بازشناسی زبان و ادب فارسی از گذشتههای دور تا به امروز است كه شنبهها ساعت 22 و 30 دقیقه در قاب تصویری شبكه مستند سیما پخش میشود. بههمین بهانه با احمدجان میرزایی به گپ و گفت نشستیم تا درباره جزئیات این مستند بیشتر بدانیم.
احمد جانمیرزایی، كارگردان و تهیهكننده مستند اینجا میان امواج درباره شكل گیری این مستند به جامجم میگوید: زبان فارسی علاوه بر انتقال مفاهیم و برقراری ارتباط، زبان فرهنگ است. فرهنگی آمیخته به زندگی روزمره مردم در تمام طول تاریخ كه یك نمونه بارز آن همراهی ورزش باستانی با اشعار فارسی برای ریتم و وزن حركات است. نمونهای كه شاید در سایر زبانها مانندی نداشته باشد. از سوی دیگر زبان فارسی در سالهای اخیر مورد امواج تهاجمها و فشارها قرار گرفته است. بنابراین باید مراقب این زبان شیرین و روان باشیم و باید بیشتر از گذشته هم به آن توجه كنیم.
وی ادامه میدهد: سال 95، مدیر شبكه مستند پیشنهاد تولید مستندی درباره بازشناسی زبان و ادب فارسی را به من داد. البته من در گذشته مستندی درباره زبان فارسی در هند كار كرده بودم و به همین دلیل چنین پیشنهادی به من شد كه به شكل گستردهتر این بار مستندی تهیه كنم. بعد از طراحی چنین مستندی، تحقیق و پژوهش را آغاز كردیم كه حدود یك سال طول كشید. تا اینكه سال 97 فیلمبرداری مستند اینجا میان امواج را آغاز كردیم كه حدود شش ماه زمان برد.
این كارگردان عنوان میكند: البته در فواصل تولید هم وقفههایی به وجود آمد، چون گاهی باید صبر میكردیم تا شرایط فیلمبرداری مهیا میشد. در این مستند با استادان زبان فارسی صحبت كردیم. از سوی دیگر باید هماهنگیهای لازم برای صحبت با آنها را انجام میدادیم.
امواج روزمرگیها
وی میگوید: گاهی حكایت ما مثل حكایت آنماهی است كه تا در آب نفس میكشد، قدر آن را نمیداند و تنها هنگامی به خود میآید كه بسیار دیر شده و در حال جان كندن در ساحل است. حكایت رفتار و توجه ما به زبان فارسی هم از این دست است كه به رایگان از این گنجینه بیمانند بهرهمند هستیم كه اصلا پالایش، پاسداری و گسترش آنها به دست فراموشی سپردهایم. گویی در میان امواج روزمرگیها، زبان كاربردی هر روزهمان را مثل خیلی از موضوعات دیگر به قربانگاه فراموشی بردهایم و آنقدر نسبت به آن بیتوجه میمانیم تا فارسی، این میراث چند هزارساله بهواسطه دخیلهای بیگانه یا سهلانگاریهای گوناگون خودی از دقایق و ظرافتهای خود تهی شود و آن شود كه از آن گریزانیم.
جان میرزایی با اشاره به اینكه در سالهای گذشته دستگاهها، انجمنها، بنیادها و دانشكدههای فراوانی فعال بوده یا شدهاند كه با شعار پاسداشت و گسترش زبان فارسی اقدامهای مختلفی را سامان بخشیده و هریك بهنوبه خود گامی برداشتهاند، تصریح میكند: اما در پس همه آن كارها آنچه كه مشهود است خلأ كارهای مؤثر و چارهساز است؛ كارهایی كه بتوانیم تأثیر آنها را بهوضوح بین مردم شاهد باشیم، كارهایی از جنس حماسههای فردوسی، غزلهای حافظ، رباعیات خیام، حكمتهای سعدی، مثنوی مولانا یا زبان فاخر و آهنگینی كه گوینده و شنونده را از سطح نازل گفتار بیهویت دنیای ماشینی بیرون آورده و غرق در لذت از درك مفاهیم چندلایه و عمیق كند.
چالشهای متفاوت
این تهیهكننده تصریح میكند: واقعیت آن است كه ما آنچنان در میان روزمرگیها گرفتار شدهایم كه از احوال خود و هویتمان غافل شدهایم و جا دارد تا بار دیگر نسبت هویتمان با زبان فارسی را بشناسیم. مجموعه مستند «اینجا میان امواج» تلاشی برای بازشناسی زبان و ادب فارسی از گذشتههای دور تا به امروز در قاب تصویری شبكه مستند سیما است. این مجموعه در هشت قسمت ۳۰ دقیقهای پا به پای «بِلرامشُكلا» در احوال زبان فارسی به جستوجو میپردازد تا بار دیگر مخاطب را با وجوه مختلف زبان فارسی آشنا سازد.
به گفته جان میرزایی بِلرام شُكلا، استاد زبان سانسكریت دانشگاه دهلی است كه برای برگزاری یك دوره آشنایی با سانسكریت برای اهلفن به ایران دعوت شده است.
وی با اشاره به اینكه یكی از چالشهایی كه برای ساخت این مستند داشتند، میگوید: وقتی شما بخواهید مبحث غیرتصویری زبان فارسی را تصویری كنید با چالشهای متفاوتی روبهرو میشوید. ما هم مستثنا از این موضوع نبودیم. خیلی به این موضوع فكر كردیم كه چه كار كنیم تا تنوع وگستردگی تصاویر را داشته باشیم. بعد از تحقیق به این نتیجه رسیدیم كه زبان فارسی را محدود به جغرافیای ایران نكنیم و ریشههای زبان فارسی را از چندین هزار سال قبل شروع به بررسی كردیم كه از كجا شروع شده و به كجا ختم شده است.
این كارگردان عنوان میكند: البته چون مشكلات بودجه داشتیم، به همین دلیل به افغانستان نرفتیم و تصاویر مرتبط با مستند را از كشور افغانستان پخش كردیم. همچنین به شكل محدود هم به تاجیكستان و ازبكستان پرداختهایم. اتفاقا جمعیت كثیری از ازبكستان فارسی زبان هستند، اما بنا به دلایلی فارسیزبانان مهجور هستند.
جان میرزایی میافزاید: با ورود استعمار و اعمال سیاستهای استعماری در شبهقاره هند، زبان فارسی كه هشت قرن بهعنوان زبان رسمی و دیوانی در این منطقه شناخته میشد، جای خود را به زبان انگلیسی داد و متأسفانه امروز به تعبیر راوی برنامه بِلرام شُكلا، براثر این فاجعه فارسی بهعنوان زبان بیگانه تلقی میشود.
ثروت رایگان
این مستندساز تصریح میكند: متأسفانه امروزه به دلیل تهاجم فرهنگی زبان، فارسی در مرزهای سیاسی جمهوری اسلامی و در كشورهایی مثل تاجیكستان تضعیفشده، به صورتی كه این زبان هیچ جایگاهی در نظام سیاسی ازبكستان ندارد. زمینههای نابودی این زبان فارسی در كشورهای گفتهشده بهوضوح قابل مشاهده است و در برابر آن كار جدی صورت نمیگیرد.
وی میگوید: سعی میکنیم یادآوری كنیم كه باید قدردان زبان فارسی بهعنوان ثروتی كه به رایگان در اختیار ما قرارگرفته است باشیم، چراكه اگر بیاعتنا و بیتفاوت از كنارش عبور كنیم و اهمیتی برایشان قائل نباشیم بیمآن میرود كه زبان شیرین فارسی از قابلیتهای خودش تهی شود و نتواند افتخارات گذشتهاش را تكرار كند.